Οι δημοτικές εκλογές σε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Τα ευρήματα σύγχρονων επιστημονικών ερευνών

Στη σειρά των άρθρων με αντικείμενο τις δημοτικές εκλογές, καταβάλλεται προσπάθεια να συλλεχθούν πληροφορίες, ευρήματα και συμπεράσματα, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στη σύγχρονη διεθνή επιστημονική σκέψη. Το προηγούμενο, πρώτο άρθρο της σειράς, είχε ως αντικείμενο το ερώτημα εάν μπορούν οι δημοτικές εκλογές, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, να θεωρηθούν δεύτερης κατηγορίας εκλογές (Γκέκας 2023).

Στο παρόν άρθρο, θα παρουσιαστούν επιστημονικές έρευνες με αντικείμενο τις δημοτικές εκλογές χωρών της ΕΕ. Το ενδιαφέρον είναι ότι κάθε ερευνητής, σε κάθε χώρα, εστιάζει σε διαφορετικό θέμα. Πιο συγκεκριμένα:

• Στην Ουγγαρία, αναλύεται η πελατειακή σχέση Κεντρικού Κράτους- ΤΑ
• Στην Γαλλία, διερευνώνται οι παράγοντες που επηρεάζουν τους ψηφοφόρους στον πρώτο και στον δεύτερο γύρο των τοπικών εκλογών
• Στην Ιρλανδία, η σχετική έρευνα έχει ως αντικείμενο την ανάδειξη των αποτελεσμάτων από την ταυτόχρονη διεξαγωγή δημοτικών εκλογών, ευρωεκλογών, δημοψηφίσματος για τη χαλάρωση των περιορισμών στο διαζύγιο και τοπικών δημοψηφισμάτων, σε τρεις πόλεις
• Στη Γερμανία, προσπάθησαν να λύσουν το πρόβλημα της αποχής, μέσω της διεύρυνσης του εκλογικού σώματος. Η συγκεκριμένη έρευνα αναδεικνύει την αποτελεσματικότητα ή μη αυτής της πολιτικής
• Στην Ολλανδία, διερευνάται η εκλογική επιτυχία των ανεξάρτητων τοπικών σχηματισμών
• Η αντίστοιχη έρευνα για το Βέλγιο, διερευνά την επιρροή των κομμάτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής στις τοπικές εκλογές και
• Στη Σουηδία, αναδεικνύεται η εμπειρία από την κοινή ημερομηνία διεξαγωγής εθνικών και τοπικών εκλογών, από το 1970 μέχρι σήμερα.

Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, αποφεύχθηκαν τεχνικές λεπτομέρειες. Σε κάθε ξεχωριστή εμπειρία, παρουσιάζονται καταρχήν ορισμένα στατιστικά στοιχεία για την ΤΑ της χώρας. Κατόπιν απαντώνται τρία ερωτήματα σχετικά με την έρευνα: α) Ποιο είναι το αντικείμενο, β) ποιο είναι το δείγμα και γ) ποια είναι τα βασικά της ευρήματα. Τέλος, καταβάλλεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν τα συμπεράσματα.

Ουγγαρία

Το φαινόμενο των πελατειακών σχέσεων μεταξύ Κεντρικής Κυβέρνησης και

 Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Η Ουγγαρία έχει πληθυσμό 9,771 εκατ. κατοίκους και κατά κεφαλή ΑΕΠ  34.962 $, λίγο ψηλότερο από της Ελλάδας. Η Τοπική της Αυτοδιοίκηση διαρθρώνεται σε δύο βαθμίδες, 3.155 πρωτοβάθμιους ΟΤΑ και 19 Περιφέρειες. Ο μέσος Δήμος στην Ελλάδα είναι 10 φορές, περίπου, πληθυσμιακά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της Ουγγαρίας.

Ο Tamás Vasvár (2022), με βάση προηγούμενες έρευνες, που κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι οι πολιτικά ευνοημένες τοπικές αρχές λαμβάνουν πρόσθετους πόρους και υπόκεινται σε λιγότερη δημοσιονομική πειθαρχία, προσπάθησε να ελέγξει αυτή την υπόθεση στην Ουγγρική ΤΑ, υπό το πρίσμα του πολιτικού πελατειακού χαρακτήρα Κεντρικής Διοίκηση/ ΤΑ. Πιο συγκεκριμένα εστιάζει την προσοχή του στο εάν η κατανομή των κρατικών επιχορηγήσεων, των κονδυλίων από τις Ευρωπαϊκές Προγραμματικές Περιόδους (ΕΣΠΑ) και το Ταμείο Ανάκαμψης ακολούθησαν συγκεκριμένα πολιτικά/ κομματικά μοτίβα.

Η ανάλυσή του περιλαμβάνει εκλογικά δεδομένα από τρεις εκλογικούς κύκλους, κατά την περίοδο 2006- 2018 στην Ουγγαρία.

Ορισμένα από τα συμπεράσματα που κατέληξε η συγκεκριμένη έρευνα είναι ότι:

• Οι ΟΤΑ οι οποίοι συνδέονται με την αντιπολίτευση, ήταν πιο πιθανό να έχουν χαμηλότερα έσοδα, ενώ οι ΟΤΑ οι οποίοι συνδέονται με το κυβερνόν κόμμα, λάμβαναν περισσότερα κονδύλια, ιδιαίτερα ειδικές επιχορηγήσεις, αλλά και Ευρωπαϊκά κονδύλια. Επομένως, είχαν τη οικονομική ευχέρεια να υλοποιήσουν περισσότερα δημοτικά έργα.
• Οι ΟΤΑ, οι οποίοι συνδέονται με την αντιπολίτευση, θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν την έλλειψη κεφαλαίων με δανεισμό. Δεδομένου όμως ότι ο τοπικός δανεισμός υπόκειται πλέον σε έγκριση από την Κεντρική Κυβέρνηση και αυτές οι αποφάσεις είναι κομματικοποιημένες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο δημοσιονομικός περιορισμός στους ΟΤΑ σκληρύνθηκε, τη συγκεκριμένη περίοδο και το επίπεδο των πελατειακών σχέσεων αυξήθηκε σημαντικά.
• Η άδικη κατανομή χρηματοδοτικών πόρων, με τους ΟΤΑ της αντιπολίτευσης να υποχρηματοδοτούνται και να έχουν περιορισμένη πρόσβαση στις πιστωτικές αγορές, ενώ οι ευνοημένοι Δήμοι να λαμβάνουν περισσότερα κονδύλια και να είναι σε θέση να παραδίδουν περισσότερα έργα στους πολίτες τους οδηγεί, σύμφωνα με την έρευνα, σε έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας και σε άναρχη επέκταση του δημόσιου τομέα.
• Η έρευνα καταλήγει στην ανάγκη για διασφάλιση ενός διαφανούς, προβλέψιμου και δίκαιου πλαισίου, κατανομής των χρηματοδοτικών πόρων προς την ΤΑ.

Επισημαίνεται ότι στην Ελλάδα η δημιουργία ενός αντικειμενικού, δίκαιου και εκ των προτέρων γνωστού τρόπου κατανομής των ΚΑΠ, αποτέλεσε το πλαίσιο που τέθηκε, τόσο στην ερευνητική ομάδα, όσο και στις πολιτικές συζητήσεις για την αλλαγή τους, που διεξήχθησαν μεταξύ δύο Τακτικών Συνεδρίων της ΚΕΔΕ.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίστηκε, καταρχήν στη χώρα μας, με το νόμο 1828 και την, για πρώτη φορά, θεσμοθέτηση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ). Από το 1989, που ψηφίστηκε ο νόμος, μέχρι  σήμερα, πολλές προσπάθειες έχουν καταβληθεί, ώστε να θωρακιστεί και να ενισχυθεί ο αντικειμενικός και δίκαιος χαρακτήρας της κατανομής των πόρων στην ΤΑ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η προσπάθεια ένταξης της «αμαρτωλής» ΣΑΕ 55, στον «Φιλόδημο».

Προφανώς, η χώρα μας και η Τοπικής της Αυτοδιοίκηση, δεν βρίσκεται στο επίπεδο της Ουγγαρίας, έτσι όπως αναλύεται στην έρευνα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υφίστανται ακόμα προσπάθειες  κομματικής χειραγώγησης, κυρίως των ειδικών επιχορηγήσεων, που κατευθύνονται προς τους Δήμους.

Στις δύο τελευταίες δημοτικές περιόδους, αντιμετωπίσαμε το γεγονός στην μεν πρώτη, το κυβερνόν κόμμα να έχει περιορισμένη επιρροή στην ΤΑ, στη δε δεύτερη να κυριαρχεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Για το λόγο αυτό οι πελατειακές σχέσεις δεν περιορίστηκαν στην κομματική συγγένεια, αλλά έπαιξαν σημαντικό ρόλο και τοπικιστικές προτεραιότητες.

Γαλλία

Η διάρθρωση του δημοτικού προϋπολογισμού και οι τοπικές εκλογές δύο γύρων

Η Γαλλία έχει πληθυσμό 67,456 εκατ. Κατοίκους, με 50.694$ κατά κεφαλή εισόδημα, 60% περίπου μεγαλύτερο από της Ελλάδας. Η ΤΑ της Γαλλίας διαρθρώνεται σε 34.965 πρωτοβάθμιους ΟΤΑ, 101 δευτεροβάθμιους ΟΤΑ και 18 περιφέρειες. Ο μέσος Γαλλικός Δήμος έχει πληθυσμό 1.929 κατοίκους, που αντιστοιχεί στο 6%, περίπου, του πληθυσμού του αντίστοιχου Ελληνικού.

Οι Cassette, Aurélie and Farvaque, Etienne and Héricourt, Jérôme (2011), χρησιμοποιώντας μια νέα βάση δεδομένων γαλλικών Δήμων, που καλύπτει 821 πόλεις και 2 εκλογικές αναμετρήσεις (2001 και 2008), εξετάζουν πώς η δομή του δημοτικού προϋπολογισμού ( λειτουργικές δαπάνες/ επενδύσεις), και το οικονομικό πλαίσιο επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά. Επιπλέον αξιολογούν τις ιδιαιτερότητες, που δημιουργούνται από τη διαδικασία των δύο γύρων, σύμφωνα με τον γαλλικό εκλογικό νόμο.

Η συγκεκριμένη έρευνα, βασιζόμενη σε ένα γραμμικό οικονομετρικό μοντέλο, χρησιμοποιεί μεθοδολογία που σχεδιάστηκε για να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των εκλογικών διαδικασιών, σε δύο γύρους και να αποφεύγει τις μεροληψίες, που θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει τις υπάρχουσες εκτιμήσεις.

Τα βασικά συμπεράσματα που καταλήγει η έρευνα είναι:

• Στον πρώτο γύρο της εκλογικής διαδικασίας, οι επενδυτικές δαπάνες του Δήμου μπορούν να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους
• Στον δεύτερο γύρο, η ψήφος επηρεάζεται περισσότερο από εθνικούς λόγους και η διάρθρωση ή οι μεταβλητές του τοπικού προϋπολογισμού, δεν έχουν καμία επίδραση
• Αν και διαφορετικοί, οι καθοριστικοί παράγοντες στους δύο γύρους, ως ξεχωριστές εκλογές, η έρευνα συμπεραίνει ότι συνδέονται στενά, με τη δυναμική του πρώτου γύρου πολύ.

Το βασικό εύρημα της έρευνας, ότι δηλαδή οι επενδυτικές δαπάνες αυξάνονται πριν από τις εκλογές και έχουν θετικό αντίκτυπο στις προοπτικές επανεκλογής, συνάδει με αντίστοιχα ευρήματα από την διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Οι Kneebone και McKenzie (2001) καταδεικνύουν ότι οι επενδυτικές δαπάνες είναι πιο άμεσα αντιληπτές στον ψηφοφόρο από ότι τα λειτουργικά έξοδα και επηρεάζουν τις προοπτικές επανεκλογής. Οι Veiga και Veiga (2007) επιβεβαιώνουν αυτό το αποτέλεσμα για Δήμους στην Πορτογαλία. Επίσης, οι Sakurai και Menezes-Filho (2008) αναλύουν την επίδραση των δημόσιων δαπανών στην πιθανότητα επανεκλογής δημάρχων στη Βραζιλία, δείχνοντας ότι οι δήμαρχοι που ξοδεύουν περισσότερα, κατά τη διάρκεια της θητείας τους, αυξάνουν την πιθανότητα επανεκλογής τους. Σε μελέτη των ρωσικών τοπικών αρχών, οι Akhmedov και Zhuravskaya (2004) διαπιστώνουν ότι η προεκλογική χειραγώγηση των δημοσιονομικών μέσων, αυξάνει τις πιθανότητες επανεκλογής.

Οι ιδιαιτερότητες του πρώτου και του δεύτερου γύρου των δημοτικών παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, το οποίο πολύ λίγο έχει ερευνηθεί στην Ελλάδα. Θα πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι ο εκλογικός οικονομικός κύκλος μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες, όχι μόνο στα οικονομικά του Δήμου, αλλά και στην τοπική κοινωνία, ακόμα και σε μακροοικονομικά μεγέθη.

Ιρλανδία

Οι δημοτικές εκλογές σε συνδυασμό με Ευρωεκλογές και δημοψήφισμα

Η Ιρλανδία έχει 4,927 εκατ. κατοίκους με 92.232$ κατά κεφαλή εισόδημα, τρεις φορές περίπου μεγαλύτερο από της Ελλάδας. Η ΤΑ της Ιρλανδίας έχει συνολικά 31 πρωτοβάθμιους ΟΤΑ. Ο μέσος Ιρλανδικός Δήμος έχει πληθυσμό 158.941 κατοίκους, ενώ ο αντίστοιχος Ελληνικός έχει πληθυσμό πέντε φορές περίπου, μικρότερο.

Ο Aodh Quinlivan (2020) στο άρθρο του, παρουσιάζει τις εκλογές του 2019 στην Ιρλανδία. Οι τοπικές εκλογές του 2019 διεξήχθησαν σε συνδυασμό με τις Ευρωεκλογές, με ένα συνταγματικό δημοψήφισμα για τη χαλάρωση των περιορισμών στο διαζύγιο και με τοπικά δημοψηφίσματα στις πόλεις του Κορκ, Λίμερικ και Γουότερφορντ.

Ορισμένα από τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών του 2019, σύμφωνα με τον ερευνητή, είναι:

• Το ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές ήταν 50,2%, το χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία του κράτους.
• Στην Ιρλανδία, παρά το ότι οι περισσότεροι δημοτικοί σύμβουλοι συμμετέχουν υπό κομματικό έμβλημα, τα πολιτικά κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής, σε τοπικό επίπεδο, διαδραματίζουν σχετικά μικρό ρόλο στη χάραξη της τοπικής πολιτικής. Στις εκλογές του 2019, δύο κόμματα εξουσίας εδραίωσαν τις θέσεις τους, διοικούν πολλούς πρωτοβάθμιους ΟΤΑ και έχουν παρουσία στο σύνολο των αιρετών οργάνων.
• Ο αριθμός των υποψηφίων γυναικών στις τοπικές αρχές το 2019 αυξήθηκε σημαντικά σε σύγκριση με το 2014. Περίπου 650 γυναίκες υποψήφιες (29%) ήταν στο ψηφοδέλτια, έναντι 440 (22%) πέντε χρόνια νωρίτερα. Η γυναικεία παρουσία στους 31 ΟΤΑ βρίσκεται πλέον στο 24% και η τάση είναι ανοδική. Τα ποσοστά αυτά αντιπροσωπεύουν τον υψηλότερο αριθμό εδρών που κατέχουν γυναίκες στην ιστορία του Κράτους και σηματοδοτούν το πόσο αργά ανταποκρίνεται το πολιτικό σύστημα στις κοινωνικές αλλαγές.
• Τα τοπικά δημοψηφίσματα δεν έτυχαν μεγάλης υποστήριξης, με αποτέλεσμα η πρόταση να ηττηθεί οριακά στις πόλεις Κορκ και Γουότερφορντ, αλλά να περάσει στο Λίμερικ. Αυτή η ασθενής υποστήριξης αποδόθηκε σε ανεπαρκή προεκλογική εκστρατεία και έλλειψη ενημέρωσης

Το 2019, οι ευρωεκλογές συνέπεσαν με τον δεύτερο γύρο των Δημοτικών εκλογών και στην Ελλάδα. Παρά τις διαφορές, που υπάρχουν στη διάρθρωση και οργάνωση της ΤΑ, αλλά και στο τοπικό πολιτικό και εκλογικό σύστημα, μεταξύ Ιρλανδίας και Ελλάδας, θα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα στην ταυτόχρονη εκλογική διαδικασία με τα τοπικά δημοψηφίσματα. Η Ιρλανδική εμπειρία καταδεικνύει ότι, σε παράλληλες εκλογές, η προσπάθεια που θα πρέπει να καταβληθεί για την ανάδειξη του τοπικού προβλήματος και την υιοθέτηση λύσεων, θα πρέπει να είναι εντονότερη και αποτελεσματικότερη.

Γερμανία

Η διεύρυνση του εκλογικού σώματος λύνει το πρόβλημα της αποχής από τις τοπικές εκλογικές διαδικασίες;

Η Γερμανία έχει 83,093 εκατ. Κατοίκους, με 57.558$ κατά κεφαλή εισόδημα. Για τη σύγκριση, το κατά κεφαλή εισόδημα της Ελλάδας είναι 31.790$. Η Γερμανία έχει ομοσπονδιακή οργάνωση  και είναι διαρθρωμένη σε 10.792 πρωτοβάθμιους, 401 δευτεροβάθμιους ΟΤΑ και 16 ομόσπονδα κρατίδια. Ο μέσος Γερμανικός Δήμος έχει πληθυσμό 7.699 κατοίκους ενώ ο αντίστοιχος Ελληνικός είναι κατά τέσσερις φορές περίπου, μεγαλύτερος.

Οι Angelika Vetter, Achim Hildebrandt and Patrick Bernhagen (2023) διαπίστωσαν ότι η προσέλευση στις τοπικές εκλογές έχει μειωθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργώντας προβλήματα στη συμπερίληψη και στην αντιπροσωπευτικότητα των εκλογών. Στη Γερμανία, οι ψηφοφόροι, σε περίπου 11.000 Δήμους, εκλέγουν τοπικούς άρχοντες κάθε τέσσερα έως πέντε χρόνια. Η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές, στη Γερμανία, ήταν πάντοτε χαμηλότερη από τη συμμετοχή στις ομοσπονδιακές εκλογές (Bundestagswahlen). Ενώ η διαφορά αυτή ήταν περίπου 10 ποσοστιαίες μονάδες στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ανήλθε περίπου στις 27 ποσοστιαίες μονάδες κατά τα έτη 2002–2006. Μέχρι το 2015, η μέση συμμετοχή στις τοπικές εκλογές, σε όλα τα γερμανικά κρατίδια είχε πέσει περίπου στο 50%.

Μία απάντηση σε αυτή την πρόκληση, που έχει προταθεί, από επιστημονικές έρευνες, αλλά και θεσμικά, από τη συνθήκη του Μάαστριχτ, είναι η επέκταση του εκλογικού σώματος σε νέες ομάδες ψηφοφόρων. Με βάση τη διάκριση μεταξύ οριζόντιων επεκτάσεων, σε αλλοδαπούς πολίτες της ΕΕ ή την κάθετη επέκταση σε νέους 16 έως 18 ετών, οι παραπάνω επιστήμονες διερεύνησαν τον πιθανό αντίκτυπο αφενός της μείωσης της ηλικίας ψήφου στα 16 και αφετέρου της επέκτασης των δικαιωμάτων ψήφου σε πολίτες της ΕΕ που δεν είναι υπήκοοι της ΕΕ, στη συμμετοχή στις τοπικές εκλογές στη Γερμανία. Εξέτασαν και συνέκριναν παράλληλα, τα ευρήματα τους με ανάλογες προηγούμενες έρευνες στην Αυστρία, τη Σκωτία και τη Γερμανία. Μελέτησαν τις τοπικές εκλογές κατά την περίοδο 1978-2019, στο σύνολο των ομόσπονδων κρατιδίων, στην προσπάθεια τους να εξομαλύνουν τις αποκλίσεις, που παρουσιάζονται λόγω του διαφορετικού θεσμικού πλαισίου, το οποίο διέπει τις τοπικές εκλογές σε κάθε κρατίδιο.

Τα συμπεράσματα που κατέληξε η έρευνα είναι:

• Η οριζόντια επέκταση του εκλογικού δικαιώματος, σε πολίτες από άλλες χώρες, εκτός ΕΕ, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της προσέλευσης στις τοπικές εκλογές
• Τα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μείωσης της ηλικίας ψήφου είναι αντιφατικά. Επισημαίνεται ότι ενδέχεται να απαιτηθούν επιπρόσθετες προσπάθειες κινητοποίησης, για την αύξηση της πολιτικής ένταξης και συμμετοχής των νέων στις τοπικές εκλογές και τις υποθέσεις τοπικού ενδιαφέροντος.

Όπως διαπιστώθηκε στο προηγούμενο άρθρο μας, στην Ελλάδα η διαφορά στη συμμετοχή στις εθνικές και τοπικές εκλογές δεν είναι τόσο μεγάλη, ώστε να δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό των τοπικών εκλογών ως δεύτερης κατηγορίας. Παρά όλα αυτά, θα ήταν χρήσιμη μία ανάλογη έρευνα για τα τοπικά εκλογικά δεδομένα στη χώρα μας. Τα ευρήματα της έρευνας αυτής θα χρησιμεύσουν, όχι μόνο στο πολιτικό προσωπικό της ΤΑ, αλλά και της Κεντρικής Κυβέρνησης και θα μπορούσαν να συμβάλλουν αποφασιστικά στον αποτελεσματικό τρόπο σχεδιασμού και εφαρμογής αλλαγών στο εκλογικό σώμα.

Ολλανδία

Η ενισχυμένη δύναμη των τοπικών εκλογικών σχηματισμών

Η Ολλανδία έχει πληθυσμό 17,345 εκατ. κατοίκους, με κατά κεφαλή ΑΕΠ 61.242$, περίπου το διπλάσιο από της Ελλάδας. Η Τοπική της Αυτοδιοίκηση διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα, σε 352 πρωτοβάθμιους ΟΤΑ και 12 Περιφέρειες. Ο μέσος Ολλανδικός Δήμος έχει πληθυσμό 49.276 κατοίκους, ενώ ο αντίστοιχος Ελληνικός έχει πληθυσμό 32.294 κατοίκους.

Οι Raymond Gradus, Elbert Dijkgraaf and Tjerk Budding (2023) διερεύνησαν την εκλογική επιτυχία των ανεξάρτητων τοπικών σχηματισμών στις δημοτικές εκλογές της Ολλανδίας και τον αυξανόμενο πολιτικό κατακερματισμό σε αυτές τις εκλογές.

Η μεθοδολογία, που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα, περιλαμβάνει την ανάλυση δεδομένων από τις δημοτικές εκλογές της Ολλανδίας, μεταξύ 1998 και 2018. Στην έρευνα εξετάζεται το σχετικό μέγεθος των τοπικών εκλογικών σχηματισμών στο Δημοτικό Συμβούλιο και το σχετικό μερίδιο των δημοτικών τους συμβούλων, σε μία χρονική περίοδο είκοσι (20) ετών.

Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το σχετικό μέγεθος των τοπικών εκλογικών σχηματισμών, στα Δημοτικά Συμβούλια, έχει αυξηθεί, κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, από 25% σε 37%, και το σχετικό ποσοστό των δημοτικών τους συμβούλων έχει αυξηθεί από 21% σε 32%. Αν δε απομονωθεί το ποσοστό των Δήμων με τουλάχιστον έναν δημοτικό σύμβουλο, από τοπικούς σχηματισμούς, αυτό αυξάνεται από 46% το 1998 σε 75% το 2018.

Ένα δεύτερο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η έρευνα είναι ότι ο πολιτικός κατακερματισμός στα Δημοτικά Συμβούλια έχει αυξηθεί. Ο αριθμός των πολιτικών σχηματισμών που συμμετέχουν στα Δημοτικά Συμβούλια, από 6,3 το 1998, αυξήθηκε σε περίπου 8, το 2018. Επιπλέον, η πλειοψηφία στο Δημοτικό Συμβούλιο μειώθηκε από 63% το 1998 σε 58% το 2018.

Στην προσπάθεια τους οι ερευνητές να εξηγήσουν το φαινόμενο, εντόπισαν σημαντικούς παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν το αυξανόμενο μερίδιο των τοπικών σχηματισμών. Τέτοιοι παράγοντες είναι:

• Ο αριθμός των κατοίκων (όσο μικρότερος είναι ο Δήμος, τόσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο των τοπικών σχηματισμών),
• Το μερίδιο των ηλικιωμένων (Οι Δήμοι με μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων έχουν μεγαλύτερους τοπικά σχηματισμούς).
• Τα κόμματα συνταξιούχων δραστηριοποιούνται επίσης σε τοπικό επίπεδο και σε ορισμένους Δήμους παίζουν σημαντικό ρόλο) και
• το έτος των εκλογών (όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο.

Βέλγιο

Η επιρροή των κομμάτων της Κεντρικής πολιτικής σκηνής στις τοπικές εκλογές

Το Βέλγιο έχει πληθυσμό 11,489 εκατ. Κατοίκους, με 56.324$ κατά κεφαλή εισόδημα, 80% περίπου μεγαλύτερο από της Ελλάδας. Το Βέλγιο έχει ομοσπονδιακή οργάνωση  και είναι διαρθρωμένο σε 591 πρωτοβάθμιους, 10 δευτεροβάθμιους και 6 τριτοβάθμιους ΟΤΑ. Ο μέσος Βελγικός Δήμος έχει πληθυσμό 19.775 κατοίκους, ενώ ο αντίστοιχος Ελληνικός έχει διπλάσιο περίπου πληθυσμό.

Οι Jeremy Dodeignea , Caroline Closeb and Ferdinand Teuber (2021) διερεύνησαν την επιρροή των κομμάτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής στα τοπικά κομματικά συστήματα του Βελγίου. Εξέτασαν τους παράγοντες που επηρεάζουν τον βαθμό επιρροής, όπως το μέγεθος των Δήμων και την εκλογική κυριαρχία των κοινοβουλευτικών κομμάτων. Διερευνήθηκαν επίσης οι περιφερειακές ιδιομορφίες και οι πιθανές επιπτώσεις θεσμικών παραγόντων.

Η συγκεκριμένη έρευνα εξέτασε την πολιτική συμπεριφορά σε όλες τις αυτοδιοικητικές εκλογές μεταξύ, 1976 και 2018, σε τρεις βελγικές περιφέρειες. Ελέγχθηκε η επίδραση δύο παραγόντων: πρώτον, η επίδραση του πληθυσμιακού μεγέθους των Δήμων· και δεύτερον, η επίδραση εκλογικής συγκυρίας, ιδιαίτερα των (εξω)κοινοβουλευτικών κομμάτων, σε αμέσως προηγούμενες εθνικές εκλογές. Στη συνέχεια, αξιολογήθηκε η διαδραστική επίδραση αυτών των δύο παραγόντων.

Τα βασικότερα συμπεράσματα της έρευνας είναι:

• Η επιρροή των κομμάτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής στα τοπικά κομματικά συστήματα του Βελγίου, διαχρονικά, δεν παρουσιάζει μια γραμμική τάση. Κυμαίνεται μεταξύ εκλογών και δεν υπάρχει διαδικασία πλήρους ταύτισης, με εξαίρεση σε ένα βαθμό, στη Φλάνδρα.
• Το μέγεθος του Δήμου συνδέεται έντονα με τον επηρεασμό των τοπικών κομματικών συστημάτων. Όσο μεγαλύτερος είναι ο Δήμος, τόσο ισχυρότερος είναι ο επηρεασμός από τα κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής.
• Το εκλογικό πλαίσιο παίζει σημαντικό ρόλο. Όταν τα εξωκοινοβουλευτικά κόμματα απειλούν την κυριαρχία των κομμάτων της κεντρικής εξουσίας, τα τελευταία απαντούν αυξάνοντας την παρουσία τους στις επόμενες τοπικές εκλογές. Ωστόσο, αυτή η στρατηγική παρατηρείται κυρίως στους μεγαλύτερους Δήμους.
• Υπάρχουν σημαντικές περιφερειακές διαφορές. Τα Φλαμανδικά τοπικά κομματικά συστήματα επηρεάζονται ουσιαστικά περισσότερο από ότι τα τοπικά κομματικά συστήματα της Βαλλονίας και των Βρυξελλών.
• Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι μεγαλύτεροι και πιο πυκνοκατοικημένοι Δήμοι παρέχουν καλύτερες συνθήκες ανταγωνισμού για τα κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής, ενώ οι μικρότεροι Δήμοι ευνοούν, κατά τεκμήριο, περισσότερο τις μη κομματικές τοπικές πολιτικές.

Στη χώρα μας, ιδιαίτερα μετά τη κρίση, το κυνήγι του «χρίσματος», από ένα κεντρικό κομματικό οργανισμό, αποφεύγεται. Το γεγονός αυτό, εκτός των προφανών, έχει και μία πρόσθετη αιτία. Εάν εξαιρέσουμε τους συνδυασμούς του ΚΚΕ, οι υπόλοιποι συνδυασμοί, στην πλειοψηφία τους, έχουν μία πολυσυλλεκτική δομή. Αυτό έχει να κάνει με την προσωπικότητα του επικεφαλής, προσωπικές φιλοδοξίες και έριδες, τοπικιστικά συμφέροντα, αλλά κυρίως με το ότι τα τοπικά προβλήματα δεν έχουν πολιτικό/ κομματικό χρώμα. Δεν είναι τυχαίο ότι στο ΔΣ της ΚΕΔΕ,  τριτοβάθμιο όργανο της Ελληνικής ΤΑ, η συντριπτική πλειοψηφία των αποφάσεων του, είναι ομόφωνη ή σχεδόν ομόφωνη.

Σουηδία

Κοινή ημερομηνία διεξαγωγής εθνικών και τοπικών εκλογών από το 1970

Η Σουηδία έχει πληθυσμό 10,279 εκατ. Κατοίκους, με 56.701$ κατά κεφαλή εισόδημα, 1,5 φορές περίπου μεγαλύτερο από της Ελλάδας. Η ΤΑ της Σουηδίας διαρθρώνεται σε 290 πρωτοβάθμιους ΟΤΑ και 21 περιφέρειες. Ο μέσος Σουηδικός Δήμος έχει πληθυσμό 35.444 κατοίκους, όσο περίπου και ο αντίστοιχος Ελληνικός.

Η Σουηδία είναι η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα, που πραγματοποιεί με συνέπεια τοπικές και εθνικές εκλογές την ίδια μέρα. Εισήγαγε την κοινή ημέρα εκλογών το 1970. Είναι επίσης μια χώρα, όπου η Τοπική Αυτοδιοίκηση παίζει καθαρά εθνικό ρόλο, παρέχοντας εκτεταμένες εθνικές υπηρεσίες πρόνοιας για τους πολίτες και όπου το 95% των τοπικών συμβούλων ανήκει σε κάποιο από τα κόμματα που εκπροσωπούνται στο εθνικό κοινοβούλιο.

Ο Anders Lidström (2021) διερευνά την έκταση της ψηφοφορίας σε τοπικό επίπεδο, στο σουηδικό «μοντέλο» και αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά των ψηφοφόρων. Μία βασική πρωτοτυπία της έρευνας είναι ότι αντιμετωπίζει ξεχωριστά τους ψηφοφόρους που ψηφίζουν το ίδιο κόμμα, σε αυτοδιοικητικές και εθνικές εκλογές. Διερευνά παράγοντες που επηρεάζουν την τοπική ψηφοφορία, συμπεριλαμβανομένων των ατομικών πόρων, της πολιτικής δέσμευσης, του τοπικισμού, της πρόσβασης σε τοπικές πληροφορίες και της πολυπλοκότητας της ψηφοφορίας.

Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε βασίζεται σε έρευνα πολιτών που πραγματοποιήθηκε σε τέσσερις βόρειες κομητείες της Σουηδίας. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά τις γενικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2010 και οι τελικές απαντήσεις ελήφθησαν στα τέλη Ιανουαρίου 2011. Συνολικά 4.000 ερωτηθέντες επιλέχθηκαν τυχαία, με ποσοστό ανταπόκρισης 63,5%.

Τα βασικά συμπεράσματα που κατέληξε η έρευνα είναι:

• Οι ψηφοφόροι του ίδιου κόμματος, σε αυτοδιοικητικές και εθνικές εκλογές, είναι περισσότεροι από τους υπόλοιπους, κατά 36%.
• Οι ψηφοφόροι του ίδιου κόμματος τείνουν να είναι επικριτικοί για την κατάσταση της δημοκρατίας στον Δήμο τους, ενώ οι υπόλοιποι ψηφοφόροι έχουν αδύναμη κομματική δέσμευση και τείνουν να υποστηρίζουν ένα μικρό κόμμα.
• Η έρευνα διαπίστωσε ότι οι ατομικοί πόροι, η πολιτική δέσμευση, ο τοπικισμός, η πρόσβαση σε τοπικές πληροφορίες και η πολυπλοκότητα της ψηφοφορίας είναι παράγοντες, οι οποίοι δυνητικά, επηρεάζουν την τοπική ψηφοφορία. Αντίθετα, παράγοντες όπως το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης, ο ακτιβισμός, η διάρκεια διαμονής, η ιδιοκτησία κατοικίας και η ταυτότητα του Δήμου, βρέθηκαν να είναι άσχετοι με την τοπική ψηφοφορία.
• Η έρευνα συμπεραίνει ότι η εκτεταμένη τοπική ψηφοφορία είναι ζωτικής σημασίας για την ποιότητα και τη νομιμότητα της τοπικής δημοκρατίας και για μια λειτουργική σχέση εκπροσώπησης μεταξύ του τοπικού εκλογικού σώματος και των εκπροσώπων τους.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις τοπικές εκλογές είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, ανεξάρτητα από το χάσμα που υπάρχει μεταξύ της Ελληνικής και της Σουηδικής ΤΑ.

Συμπεράσματα

Η εμπειρία της Ουγγαρίας επαναφέρει στο προσκήνιο το πρόβλημα της χρήσης των κρατικών επιχορηγήσεων προς την ΤΑ και των οικονομικών περιορισμών και ελέγχων, ως εργαλείων κηδεμόνευσης των ΟΤΑ. Η απεξάρτηση του τοπικού δημοσιονομικού συστήματος από προσπάθειες κομματικής χειραγώγησης, θα πρέπει να συνδέεται με την εμβάθυνση της οργάνωσης και των δημοκρατικών λειτουργιών του σύγχρονου, δυτικοευρωπαϊκού τύπου, κράτους.

Σύμφωνα με την Γαλλική εμπειρία οι επενδυτικές δαπάνες επιδρούν, περισσότερο από ότι οι λειτουργικές, στην εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων του πρώτου γύρου των τοπικών εκλογών. Στον δεύτερο γύρο η επιρροή τους περιορίζεται. Ο εκλογικός οικονομικός κύκλος, ο τρόπος που επηρεάζει τους ψηφοφόρους, η δυναμική που δημιουργεί στον πρώτο γύρο και η έμμεση επιρροή του στο δεύτερο γύρο και στην τελική εκλογή, είναι θέματα που θα πρέπει να αναλυθούν και για την Ελληνική ΤΑ.

Η Ιρλανδική εμπειρία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι καλύτερα να αποφεύγεται η ταυτόχρονη διενέργεια κεντρικών και τοπικών εκλογών. Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν θα πρέπει, για τις τοπικές εκλογές τουλάχιστον, να καταβληθεί πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια, ώστε το διακύβευμα και οι προτεινόμενες λύσεις να ενταχθούν πολύ ψηλά στη ιεράρχηση της εκλογικής ατζέντας των ψηφοφόρων.

Η Γερμανική εμπειρία είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί, για μια ακόμα φορά, επιβεβαιώνεται ότι τα πολιτικά προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν με μία νομική παρέμβαση. Εάν η διεύρυνση του εκλογικού σώματος δεν σχεδιαστεί σωστά, ακολουθούμενη από επιχειρησιακές, επικοινωνιακές, θεσμικές πρωτοβουλίες και μέτρα, πολύ πιθανό να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα.

Οι έρευνες στην Ολλανδία, το Βέλγιο και τη Σουηδία πραγματεύονται την επίδραση των κομμάτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής, στις τοπικές εκλογές. Τα συμπεράσματα κάθε έρευνας επηρεάζονται από το πολιτικό σύστημα, την αυτονομία και τον ρόλο των ΟΤΑ, τη διάρθρωση και τη δυναμική της ΤΑ.

Όλες όμως οι παραπάνω έρευνες, με τον ένα ή άλλο τρόπο, προσπάθησαν να εντοπίσουν και να αξιολογήσουν παράγοντες που επηρεάζουν ή και καθορίζουν την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις τοπικές εκλογές. Αυτό θα είναι και το αντικείμενο του επόμενου άρθρου, της σειράς με θέμα τις δημοτικές εκλογές.

Για περισσότερα:

2023. Γκέκας Ρ. Είναι οι Δημοτικές, Εκλογές Δεύτερης Κατηγορίας; Localit. https://kede.gr/einai-oi-dimotikes-ekloges-defteris-katigorias/
2024. Raymond Gradus, Elbert Dijkgraaf and Tjerk Budding. Dutch municipal elections 1998-2018: what explains the electoral success of local parties? Local Government Studies, Vol. 49, No. 1, 78–99
2025. Angelika Vetter, Achim Hildebrandt and Patrick Bernhagen. Franchise extensions and second-order contests: evidence from German local elections Local Government Studies, Vol. 49, No. 1, 100–119
2026. Tamás Vasvár. Beneficiaries and cost bearers: evidence on political clientelism from Hungary Local Government Studies, Vol. 48, No. 1, 150–177
2027. Jeremy Dodeignea , Caroline Closeb and Ferdinand Teuber. Nationalisation of local party systems in Belgium (1976-2018): the combined effects of municipality size and parliamentary parties’ dominance Local Government Studies, Vol. 47, No. 1, 100–125
2028. Anders Lidström. Various faces of localised voting in Sweden Local Government Studies, Vol. 47, No. 1, 126–144
2029. Aodh Quinlivan. The 2019 local elections in the Republic of Ireland Irish Political Studies, Vol. 35, No. 1, 46–60
2030. Cassette, Aurélie and Farvaque, Etienne and Héricourt, Jérôme. Two-round elections, one-round determinants? Evidence from the French municipal elections MPRA Paper No. 34675