Η καταγραφή της σημερινής κατάστασης σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα και οι θέσεις πολιτικής της ΚΕΔΕ για τη διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών και τις πολιτικές ένταξης περιλαμβάνονται στο πρώτο μέρος της μελέτης που παρουσιάστηκε σήμερα στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Σάμο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν:
- Οι προσφυγικές ροές την τριετία 2014-2016
Περίπου 850.000 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ελλάδα, το 2015, (από 41.000 περίπου το 2014) κυρίως μέσω των θαλάσσιων συνόρων με την Τουρκία. Για το τρέχον έτος, από τα μέχρι σήμερα στοιχεία (πηγή: UNHCR, 23/05/2016) οι αφίξεις προσφύγων/ μεταναστών ανέρχονται σε 156.150 από τις οποίες το 58% περίπου καταγράφεται στο νησί της Λέσβου.
- Δομές και χώροι φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (27/05/2016), στην Ελλάδα λειτουργούν πενήντα τέσσερις (54) δομές και χώροι φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών στις οποίες διαμένουν 53.293 άτομα. Από αυτές επτά (7) λειτουργούν στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου (Λέσβο, Χίο, Σάμο, Λέρο και Κω) εκ των οποίων οι δύο (2) είναι άτυπες δομές (Ρόδο, Κάλυμνο) και 47 στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, οι συνθήκες που επικρατούν σε ορισμένους από τους χώρους φιλοξενίας υπολείπονται σημαντικά των ελάχιστων προδιαγραφών και σε αρκετές περιπτώσεις ο αριθμός των φιλοξενουμένων υπερβαίνει σημαντικά τη χωρητικότητά τους. Συγκεκριμένα, αν συνυπολογιστούν και οι φιλοξενούμενοι στο Ελληνικό που θα πρέπει να το εγκαταλείψουν εντός του Ιουνίου, το έλλειμμα αφορά σε περίπου 12.000 θέσεις.
- Η χρηματοδότηση του προσφυγικού
Συνολικά μέσω της Ε.Ε. και συγκεκριμένα του προϋπολογισμού του ΤΑΜΕ και του ΤΕΑ, έχουν επιμεριστεί στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020 πόροι ύψους 509 εκ. €.
Επιπλέον αυτών, μέσω έκτακτης χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών ταμείων, η χώρα έχει επίσης λάβει πόρους ύψους 237 εκ. €.
Το σύνολο συνεπώς των έως τώρα επιμερισμένων πόρων για τη χώρα ανέρχεται σε 746 εκ. €.
Υπάρχουν ακόμα πόροι που αναμένεται να επιμεριστούν στη χώρα μέσω του Κανονισμού 369/2016 για την «παροχή στήριξης έκτακτης ανάγκης εντός της Ε.Ε.», του οποίου οι πόροι ανέρχονται συνολικά για όλα τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη και για 3 έτη σε 700 εκ. €.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας[1], από τους ως άνω πόρους έχουν διατεθεί στην ίδια 110,4 εκ. €., στο Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης έχουν διατεθεί 32,6 εκ. € και σε ΜΚΟ έχουν διατεθεί 80,4 εκ. €.
Από το σύνολο των έως τώρα επιμερισμένων πόρων, στους Δήμους της χώρας που έχουν πληγεί από τις προσφυγικές ροές έχουν διατεθεί 4,9 εκ. €.
- Οι θέσεις πολιτικής της ΚΕΔΕ για το προσφυγικό
Οι θέσεις πολιτικής της ΚΕΔΕ για τη διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο των αρχών της Ύπατης Αρμοστείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Στρατηγικής Ε.Ε. 2020.
Ο σχεδιασμός των θέσεων διαμορφώθηκε με βάση τα δεδομένα της υφιστάμενης κατάστασης και θεωρώντας ότι:
α) ο συνολικός αριθμός των προσφύγων στη χώρα θα εξακολουθεί να κυμαίνεται σε παρόμοια με τα σημερινά επίπεδα,
β) θα τηρηθεί η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας,
γ) ότι θα τεθούν σε εφαρμογή οι συμφωνίες μετεγκατάστασης από την Ελλάδα σε χώρες της Ε.Ε. (περίπου 20.000) και επαναπροώθησης (κατ’ εκτίμηση 20.000 άτομα αλλά σε βάθος χρόνου περίπου 2 ετών που απαιτούν οι διαδικασίες εξέτασης και τελεσίδικης κρίσης των αιτημάτων χορήγησης ασύλου).
- Οι θέσεις πολιτικής αρθρώνονται σε έξι (6) άξονες:
- Ο ρόλος και η προσέγγιση των Δήμων στη διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών
- Οι προσφυγικές και εν γένει οι μεταναστευτικές ροές δεν συνιστούν βραχυπρόθεσμα αλλά συστημικά προβλήματα, η διαχείριση των οποίων δεν μπορεί να στηρίζεται σε έκτακτες λύσεις αλλά σε μακροπρόθεσμες ενταξιακές πολιτικές μιας κοινής στρατηγικής των χωρών μελών της Ε.Ε.
- Στο πλαίσιο αυτό, η μοναδική υπεύθυνη απαντητική στρατηγική συνεπάγεται την συνυπευθυνότητα τόσο για τη διαφύλαξη των συνόρων, όσο και για την υποδοχή και την ένταξη.
- Οι πολιτικές των περιφερειακών και των δημοτικών αρχών για την προώθηση της ενσωμάτωσης αποτελούν αναγκαίο συστατικό στοιχείο για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης και συστημικής στρατηγικής ένταξης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
- Η ικανότητα, ποσοτική και ποιοτική, των δημοτικών αρχών για ενσωμάτωση των νέων πληθυσμών συναρτάται αφενός με τον αριθμό των αποδεχόμενων αιτήσεων και αντίστοιχα εκδοθέντων αδειών, αφετέρου με τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών και προσφύγων.
- Οι αυτοδιοικητικές αρχές έχουν σημαντικό ρόλο ώστε οι κοινωνικές επενδύσεις και τα μέτρα ένταξης που θα λάβουν να καλύπτουν επαρκώς τόσο τους πρόσφυγες όσο και τους τοπικούς πληθυσμούς.
- Αυτό που επιδιώκουν να επιτύχουν οι δήμοι της χώρας, με την αναγκαία χρηματοδοτική υποστήριξη των εθνικών αρχών, της Ε.Ε. και άλλων διεθνών οργανισμών, καθορίζει το βαθμό επιτυχίας της συστημικής στρατηγικής ένταξης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και της πολιτικής ασύλου.
- Συντονισμός των πολιτικών και δράσεις δικτύωσης
- Οι δήμοι της χώρας θα πρέπει να ενταχθούν στα όργανα και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση και ένταξη των προσφυγικών πληθυσμών.
- Η κατανομή των προσφύγων στην ελληνική επικράτεια θα πρέπει να γίνει με ορθολογικά κριτήρια που θα συμφωνηθούν μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών.
- Το χρηματοδοτικό πλαίσιο των δράσεων
- Θα πρέπει να αξιοποιηθούν όλα τα δυνατά περιθώρια για την ενίσχυση και την καλύτερη εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης στις φάσεις σχεδιασμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των διαφόρων χρηματοδοτικών μηχανισμών της Ε.Ε.
- Ο Κανονισμός 2016/369 θα πρέπει να τροποποιηθεί, δεδομένου ότι οι δράσεις λαμβάνουν χώρα εντός της ΕΕ, και επομένως η στήριξη έκτακτης ανάγκης να υλοποιείται και από άλλους φορείς πέραν των ΜΚΟ.
- Η ΚΕΔΕ θα πρέπει να εμπλακεί στην εξειδίκευση του ΠΥΛΩΝΑ ΙΙ του ΤΑΜΕ που αφορά την «ΈΝΤΑΞΗ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ»
- Οι δαπάνες για τις δράσεις υποδοχής και ένταξης των προσφυγικών πληθυσμών που καταβάλλονται από τις δημόσιες αρχές όλων των επιπέδων θα πρέπει να προσδιορίζονται επακριβώς και να εξαιρούνται από τις υποχρεώσεις της χώρας οι οποίες απορρέουν από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
- Υποδοχή και υποστήριξη των προσφύγων
- Αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου με στόχο τη θέσπιση καλύτερου, μόνιμου μηχανισμού επιμερισμού των ευθυνών για τη στήριξη των κρατών μελών στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε.
- Οι αρμόδιες εθνικές αρχές, παρά τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης, θα πρέπει να αφιερώσουν ικανούς εθνικούς πόρους (προσωπικό, χρηματοδότηση και υποδομές) στην κρίση και να υλοποιήσουν στρατηγικά σχέδια. Η χώρα θα πρέπει να θεσπίσει σαφείς αρμοδιότητες για το οριζόντιο ζήτημα της υποδοχής και της υποστήριξης προσφύγων και να εξασφαλίσει το συντονισμό των δημοσίων αρχών στα διάφορα επίπεδα.
- Η χώρα να διαθέσει κέντρα υποδοχής και διέλευσης με επαρκείς πόρους, τα οποία θα παρέχουν υποστήριξη σε 24ωρη βάση όλες τις ημέρες της εβδομάδας, όταν αυτό χρειάζεται, ιδίως σε άτομα που βρίσκονται σε ευάλωτη θέση.
- Οι Δήμοι, μέσω του ανώτατου αντιπροσωπευτικού οργάνου τους, την Κ.Ε.Δ.Ε., διαθέτουν την ικανότητα και τη βούληση να αναλάβουν το συντονιστικό ρόλο τόσο για τη συγκέντρωση, όσο και για τη διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας. Μέσω των Δήμων θα μπορούν να συντονιστούν όλες οι δυνάμεις (εθελοντές, σύλλογοι κ.λπ.) προκειμένου να μπορεί η βοήθεια που θα συγκεντρώνεται να διανέμεται στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη.
- Προώθηση της ένταξης των προσφύγων
- Οι πολιτικές ένταξης των προσφύγων πρέπει να υπαχθούν στο γενικότερο σχεδιασμό ένταξης των πολιτών τρίτων χωρών.
- Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, «η ένταξη των προσφύγων είναι δυναμική και πολύπλευρη αμφίδρομη διαδικασία που απαιτεί προσπάθειες και από την πλευρά των προσφύγων και από την πλευρά των κοινωνιών υποδοχής. Η ένταξη και η οικονομική και κοινωνική συνοχή είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
- Τα μέτρα ένταξης και οι κοινωνικές επενδύσεις θα πρέπει να στοχεύουν εξίσου τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες, και να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας για την οποία προορίζονται.
- Οι πρόσφυγες πρέπει να τηρούν τους νόμους της χώρας υποδοχής και να αποδέχονται τον πολιτισμό της.
- Η συμμετοχή των Δήμων και των τοπικών φορέων είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς είναι σε αυτό το επίπεδο που, ουσιαστικά, πραγματοποιείται η ένταξη.
- Ενέργειες ευαισθητοποίησης
- Η στήριξη του κοινού στην υποδοχή των προσφύγων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για μια αποτελεσματική κοινή ενωσιακή προσέγγιση της άφιξης των προσφύγων.
- Οι αρχές της χώρας πρέπει να παράσχουν βασικά στοιχεία και δεδομένα σε δημοσιογράφους, καθώς και να διοργανώνουν ενημερωτικές επισκέψεις, π.χ. σε κέντρα προσφύγων ή συνοριακούς σταθμούς, για την απόκρουση αρνητικών στερεοτύπων.
- Η χώρα θα πρέπει να παρέχει στις τοπικές κοινότητες (π.χ. στους γονείς στα τοπικά σχολεία) κατάλληλη και τεκμηριωμένη ενημέρωση και να ενθαρρύνει τη δημιουργία ευκαιριών για επαφές με αλλοδαπούς — π.χ. μέσω δραστηριοτήτων για παιδιά και ενήλικες που θα διοργανώνονται από τα τοπικά πολιτιστικά κέντρα ή τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
[1] Βλ. UNCHR, Regional Refugee and Migrant Response Plan for Europe, Eastern Mediterranean and Western Balkans Route, January 2016 και Regional Refugee Response Plan for Europe – Funding Snapshot, 19 May 2016.
Αναλυτικά η μελέτη