Το παράδειγμα του κεντρικού σταθμού του Βερολίνου
Της Κατερίνας Μήτσου
Ονομάστηκε από πολλούς γυάλινος αρμαδίλλος λόγω του φολιδωτού του σχήματος, άλλοι πάλι τον παρομοίασαν με γιγάντιο γυάλινο μανιτάρι για τον ίδιο λόγο. Σε κάθε περίπτωση ο καινούργιος κεντρικός σταθμός του Βερολίνου, ο μεγαλύτερος της Ευρώπης, αποτελεί ορόσημο για την γερμανική πρωτεύουσα τόσο από την άποψη του αρχιτεκτονικού του σχεδιασμού, όσο και λόγω του βαθμού της καινοτομίας που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της κατασκευής του.
Ο σταθμός Berlin Hauptbahnhof εγκαινιάστηκε δύο εβδομάδες πριν από την έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλλου το 2006 και η κατασκευή του διήρκησε σχεδόν μία πενταετία. Ανοικοδομήθηκε σε μία περιοχή, με θέα το Γερμανικό Κοινοβούλιο, που κατά τη διαίρεση του Βερολίνου αποτελούσε μία λευκή ζώνη ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική πλευρά της πόλης. Το σημείο δεν επιλέχθηκε τυχαία από τις αρχές της πόλης αλλά αντίθετα με σκοπό να οριοθετήσει το νέο σταθμό όχι μόνο ως το κέντρο του σιδηροδρομικού δικτύου, αλλά παράλληλα και ως ένα σύμβολο που θα τόνιζε την ισχύ του ενωμένου Βερολίνου.
Η συνολική έκταση του σταθμού φτάνει στα 70.000 m2 με το εμπορικό μέτρο που υπάρχει στο σταθμό να καλύπτει σχεδόν το 20% της. Η κατασκευή του αποτέλεσε μία αρχιτεκτονική πρόκληση από την αρχή κιόλας του εγχειρήματος, καθώς ο σταθμός διαθέτει τη μεγαλύτερη γυάλινη οροφή, η οποία και υποστηρίζεται από 23 δικτυώματα χάλυβα και 85 km καλωδίων από χάλυβα.
Το σχέδιο του σταθμού διαμορφώθηκε με τη βοήθεια εξελιγμένης τεχνολογίας προγραμμάτων αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ταυτόχρονα, ο σταθμός εξοπλίστηκε με 1.100 συστήματα παροχής υπηρεσιών που λειτουργούν στις 134 τεχνικές αίθουσες στο εσωτερικό του. Πάνω από 25.000 σημεία συλλογής δεδομένων και τεχνικού ελέγχου έχουν εγκατασταθεί στο σταθμό, τα οποία και ελέγχουν το σύνολο των λειτουργιών του σταθμού, όπως είναι για παράδειγμα η θέρμανση, η ψύξη, ο εξαερισμός και ο καθαρισμός της ατμόσφαιρας του σταθμού.
Ωστόσο, ιδιαίτερη σημασία κατά την κατασκευή του Berlin Hauptbahnhof δόθηκε και από την πλευρά του περιβαλλοντικού του σχεδιασμού.
Στη βόρεια πλευρά της κεντρικής αίθουσας η οροφή έχει εξοπλιστεί με υαλοπίνακες συνολικής έκτασης 1.700m2 στους οποίους έχουν ενσωματωθεί 78.000 διάφανες ηλιακές κυψέλες, με διαφορετικό μέγεθος, που υπολογίζεται ότι παράγουν ενέργεια ίση με 190 KW η κάθε μία, δηλαδή 160.000 κιλοβατώρες σε ετήσια βάση, καλύπτοντας ουσιαστικά το 2% των ετήσιων συνολικών απαιτήσεων του σταθμού σε ηλεκτρική ενέργεια. Αν το νούμερο αυτό φαίνεται χαμηλό θα πρέπει να υπολογιστεί σε σχέση με το μέγεθος του σταθμού, αλλά και με το γεγονός ότι η Γερμανία αν και έχει μέση ηλιοφάνεια 4,8 ώρες ανά ημέρα βρίσκεται ωστόσο στη δεύτερη θέση ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εγκαθιστούν φωτοβολταϊκά συστήματα. Η σημασία του ποσοστού θα γίνει ίσως πιο ξεκάθαρη αν σημειωθεί ότι η Ελλάδα, αν και έχει σχεδόν 8 ώρες ανά ημέρα μέση ηλιοφάνεια (7,6) κατατάσσεται στην προτελευταία θέση στον ίδιο κατάλογο.
Οι περιβαλλοντικές παρεμβάσεις στο σχεδιασμό του σταθμού δεν περιορίστηκαν όμως μόνο στην τοποθέτηση και χρήση των φωτοβολταϊκών συστημάτων.
Για αρχή, οι οροφές όλων των επιπέδων διαθέτουν μεγάλα ανοίγματα διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τη διείσδυση του ηλιακού φωτός, από την γυάλινη οροφή, μέχρι και στις υπόγειες πλατφόρμες. Με τον τρόπο αυτό εξοικονομείται επιπλέον ηλεκτρική ενέργεια που θα ήταν απαραίτητη για το φωτισμό του εσωτερικού του σταθμού καθώς αξιοποιείται στο έπακρο η χρήση του φυσικού φωτός.
Και υπάρχει και συνέχεια… Το μηχανικό σύστημα θέρμανσης και ψύξης στον σταθμό είναι ανύπαρκτο. Αντί για τη χρήση αυτού, οι διακυμάνσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας αντισταθμίζονται από το κέλυφος του κτιρίου ώστε ακόμη και στην περίπτωση κατά την οποία η εξωτερική θερμοκρασία ξεπεράσει τους 30ο C η θερμοκρασία στο εσωτερικό του να παραμένει σταθερή κατά 10ο C χαμηλότερη. Ακόμη και όταν η εξωτερική θερμοκρασία πέφτει σε επίπεδα χαμηλότερα των -15ο C κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η θερμοκρασία στο εσωτερικό του σταθμού δεν πέφτει χαμηλότερα από τους 8ο C δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό το κατάλληλο κλίμα για τους 35.000 επιβάτες που μετακινούνται καθημερινά στο σταθμό.
Παράλληλα, στο χώρο του σταθμού αλλά και στο εμπορικό κέντρο που αυτός φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του, λειτουργεί ένα διευρυμένο πρόγραμμα ανακύκλωσης με επιλογή των προς ανακύκλωση υλικών στην πηγή. Σε ευδιάκριτες θέσεις στο εσωτερικό του κτιρίου, από τους ορόφους μέχρι και τις υπόγειες πλατφόρμες έχουν τοποθετηθεί κάδοι ανακύκλωσης με ειδική σήμανση για το υλικό που συγκεντρώνεται στο κάθε έναν από αυτούς.
Τέλος, στην προσπάθεια τους να περιορίσουν την ηχορύπανση που δημιουργείται στους σιδηροδρομικούς σταθμούς οι κατασκευαστές ενσωμάτωσαν τις ράγες στο τσιμέντο και όχι σε χαλίκι που αποτελεί και το συνηθέστερο υλικό για τη χρήση αυτή. Με τον τρόπο αυτό περιορίστηκε ο θόρυβος που προκαλείται από τα εισερχόμενα τραίνα υψηλής ταχύτητας στο ελάχιστο.
Ο σταθμός Berlin Hauptbahnhof αποτελεί μάλλον ένα από τα ουσιαστικότερα παραδείγματα ότι ένα αρχιτεκτονικό επίτευγμα όχι μόνο μπορεί να συνδυαστεί με τις υψηλότερες περιβαλλοντικές προδιαγραφές, αλλά ότι η χρήση αυτών μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο προς όφελος του περιβάλλοντος αλλά και προς την κατεύθυνση της παροχής υψηλότερου επίπεδου υπηρεσιών προς τους χρήστες. Αποτελεί επίσης παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίον οι νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στο χώρο του περιβάλλοντος μπορούν να προσφέρουν λύσεις σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και γενικότερης ορθολογικής περιβαλλοντικής διαχείρισης.