Όπως τονίστηκε, σε προηγούμενο άρθρο, το ενδιαφέρον για τις μητροπολιτικές περιοχές, τα τελευταία χρόνια, έχει μεγαλώσει. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ιδιαίτερο βάρος και τη δυναμική τους αλλά κυρίως στη θέση που κατέχουν στο παγκόσμιο χωρικό ανταγωνιστικό στερέωμα και στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας.
Οι προσπάθειες, από διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΟΣΑ ή η ΕΕ, εξειδίκευσης των πολιτικών μητροπολιτικής διακυβέρνησης είναι πολύ έντονες τα τελευταία χρόνια. Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στον νέο τρόπο καθορισμού των μητροπολιτικών περιοχών και τις αλλαγές που επιφέρουν στον τρόπο διακυβέρνησης τους. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά τα συμπεράσματα από έρευνες των διεθνών αυτών οργανισμών σχετικά με τις βασικές αρχές της μητροπολιτικής διακυβέρνησης και τα πολιτικά προβλήματα που απαιτούν λύσεις.
Γιατί άραγε Μητροπολιτική Διακυβέρνηση;
Οι υπάρχουσες θεσμικές και οικονομικές ρυθμίσεις για τις μητροπολιτικές περιοχές είναι ξεπερασμένες και ακατάλληλες για τις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες. Η νέα μητροπολιτική διακυβέρνηση περιλαμβάνει τις απαντήσεις που είναι απαραίτητες, για να ενισχύσουν το στρατηγικό δυναμικό σχεδιασμού και ευελιξία στο μητροπολιτικό επίπεδο.
Κατά τη διαδικασία της επαναξιολόγησης των ρόλων και ευθυνών εντός της δημόσιας διοίκησης, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι η ανταγωνιστικότητα και η ποιότητα ζωής δεν είναι δύο αντίθετοι στόχοι, αλλά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η καλύτερη μητροπολιτική διακυβέρνηση είναι κεντρικής σημασίας για την επίτευξη αυτών των δύο στόχων.
Η βελτίωση της διακυβέρνησης σε επίπεδο μητροπολιτικών περιοχών μπορεί να συνδεθεί με τους εθνικούς στόχους, όπως επίσης και τους στόχους των τοπικών κοινοτήτων στις αστικές περιοχές, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για πιο δημοκρατικές, δίκαιες και πολιτικά σταθερές κοινωνίες.
Ανάλυση και ανταλλαγή πληροφοριών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο μπορεί να διευκρινίσει τη πολιτική συζήτηση για τη μητροπολιτική διακυβέρνηση και να βοηθήσει στην ανάπτυξη πολιτικών που ταιριάζουν με τις δικές τους, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Όσο νωρίτερα μία χώρα αντιμετωπίσει το έργο της βελτίωσης της μητροπολιτικής διακυβέρνησης, οργανωμένα και όχι αποσπασματικά, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι πιθανότητες επιτυχίας.
Ποιες είναι οι δημοσιοοικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις;
Οι μητροπολιτικές περιοχές αντιμετωπίζουν τέσσερα μεγάλα οικονομικά και δημοσιονομικά θέματα. Οφείλουν να προσαρμοστούν στην αποκέντρωση και στη δημοσιονομική αποκέντρωση. Να αυξήσουν την τοπική αυτονομία, να
μειώσουν τις φορολογικές διαφορές εντός των μητροπολιτικών περιοχών, να βελτιώσουν την πρόσβαση σε κεφάλαια για την επένδυση και την ενσωμάτωση του ιδιωτικού τομέα ως επενδυτικός εταίρος και φορέας παροχής υπηρεσιών.
Παρά τις δυσκολίες της σύγκρισης των πολύ διαφορετικών δομών στα πλαίσια του ΟΟΣΑ, μια τάση προς χρηματοοικονομική ενοποίηση των μητροπολιτικών αρχών μπορεί να διακρίνει, οδηγώντας τις κυβερνήσεις:
Ø στην ενίσχυση των ιδίων πόρων των μητροπολιτικών αρχών,
Ø στη μείωση της ισχυρής εξάρτησης από τις επιχορηγήσεις,
Ø στη σύλληψη της προστιθέμενης αξίας, ιδιαίτερα όταν οι μητροπολιτικές αρχές είναι υπεύθυνες για την αστική ανάπτυξη και τη χωροταξία,
Ø στη βελτίωση της πρόσβασης των μητροπολιτικών αρχών στις αγορές κεφαλαίων για την αντιμετώπιση των επενδύσεων.
Ποιες θεσμικές μεταρρυθμίσεις χρειάζονται;
Η αποκέντρωση έχει ενισχύσει την ευαισθητοποίηση για την ανάγκη να βελτιωθεί η διακυβέρνηση στο μητροπολιτικό επίπεδο. Ένα από τα βασικά ερωτήματα για τις κυβερνήσεις του ΟΟΣΑ είναι πώς να δώσουν πιο συγκεκριμένη έκφραση στην αποκέντρωση, ώστε η τοπική αυτοδιοίκηση να μπορεί να επιλύει τα προβλήματα της δημόσιας πολιτικής που εμφανίζονται στις μεγάλες αστικές περιοχές. Τα υψηλότερα επίπεδα των κυβερνήσεων πρέπει να διερευνήσουν πληρέστερα το συγκεκριμένο ζήτημα, για το πώς να θέσουν δηλαδή ένα πλαίσιο εντός του οποίου οι μητροπολιτικές περιοχές μπορούν να είναι ικανές να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά, από ότι στο παρελθόν, στα περίπλοκα οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Η διαδικασία της εφαρμογής της αποκέντρωσης και της αρχής της επικουρικότητας στο μητροπολιτικό επίπεδο οδηγεί τις κυβερνήσεις, ανάλογα με το συγκεκριμένο πλαίσιό τους, στο:
Ø να θεσπίσουν εθνική νομοθεσία για την ενίσχυση των δομών για μητροπολιτικές,
Ø να προσαρμόσουν τα αστικά δημόσια οικονομικά στις νέες ή τροποποιημένες θεσμικές δομές και αρμοδιότητες των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης,
Ø να εκσυγχρονίσουν την τοπική αυτοδιοίκηση, προκειμένου:
ü να βελτιώσει το επίπεδο και την ποιότητα των υπηρεσιών σε όλη τη μητροπολιτική περιοχή,
ü να αντικαταστήσει ιεραρχικές δομές με πιο οριζόντια πλαίσια και να εισαγάγει πιο αποτελεσματικές λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης,
ü να επιτρέψει στις τοπικές αρχές να αναλάβουν την πρωτοβουλία στον τομέα της οικονομικής αναπτυξιακής στρατηγικής και να εργαστούν σε συνεργασία με την επιχειρηματική κοινότητας και των ατόμων που αναζητούν εργασία
Ø να εισαγάγουν μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων,
Ø να αναπτύξουν καλύτερα πλαίσια για το μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό,
Ø να βελτιώσουν την πρόσβαση του κοινού σε πληροφορίες και δημόσιες υπηρεσίες,
Ø να αναπτύξουν περισσότερο τις στρατηγικές και πολιτικές «με επίκεντρο τον άνθρωπο», έχοντας ως γνώμονα τη ζήτηση υπηρεσιών μέσω της αξιολόγησης των επιδόσεων
Ø να ενισχύσουν την τοπική δημοκρατία
Ø να προχωρήσουν στην πλήρη χρήση των νέων τεχνολογιών και των στρατηγικών επικοινωνίας.
Αρχές Μητροπολιτικής Διακυβέρνησης
Δεν υπάρχει ένα μοντέλο μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Είναι σαφές ότι, μια σειρά από αρχές μπορούν να εφαρμοστούν προκειμένου να καθορίσουν την επάρκεια των συστημάτων διακυβέρνησης για τις μητροπολιτικές περιοχές στον 21ο αιώνα.
Πόλεις για τους Πολίτες
Οι πόλεις θα πρέπει να αναπτυχθούν όχι μόνο για να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές ανάγκες, αλλά και για να βοηθήσουν στην εκπλήρωση των προσδοκιών των ανθρώπων για μια υψηλότερη ποιότητας ζωής, μέσω μέτρων που μπορεί επίσης να διατηρήσουν και να ενισχύσουν την ελκυστικότητα και τη βιωσιμότητα των πόλεων.
Συνοχή στην πολιτική: Οι στόχοι και τα θεσμικά πλαίσια της μητροπολιτικής
διακυβέρνησης θα πρέπει να προσαρμοστούν και να επικεντρωθούν στα βασικά τοπικά προβλήματα όπως η οικονομική ανάπτυξη, η οικονομικά προσιτή στέγαση, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η άναρχη πολεοδομική επέκταση, η ασφάλεια, η ποιότητα του περιβάλλοντος και η αναγέννηση των παλαιότερων περιοχών, η οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη διασυνδέσεις και συμβιβασμούς.
Συντονισμός: Η μητροπολιτική διακυβέρνηση πρέπει να αντανακλά τις δυνατότητες και τις ανάγκες ολόκληρης της αστικής περιοχής. Οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες του κάθε επιπέδου διακυβέρνησης, όσον αφορά στις μητροπολιτικές περιοχές, θα πρέπει να ορίζεται με σαφήνεια, για να διευκολυνθεί η συνοχή της πολιτικής και η διατομεακή ολοκλήρωση. Με δεδομένο το διοικητικό κατακερματισμό των μητροπολιτικών περιοχών, ο συντονισμός είναι επίσης απαραίτητος μεταξύ των τοπικών αρχών, των εκλεγμένων αρχών και διάφορα περιφερειακά συμβούλια ή οργανισμούς με λειτουργικές ή τομεακές ευθύνες.
Η ενδογενής ανάπτυξη: Αντί να στηρίζει την οικονομική ανάπτυξη, ως επί το πλείστων για την προσέλκυση επενδύσεων μέσω οικονομικών και φορολογικών κινήτρων, έμφαση πρέπει να τεθεί σε επενδύσεις σε υποδομές, αλλά και στην ανάπτυξη του ανθρώπου με τη μέγιστη αξιοποίηση των τοπικών πόρων. Η μητροπολιτική διακυβέρνηση μπορεί να βοηθήσει στο σύνολο των προτεραιοτήτων, λαμβάνοντας μια συνεκτική προσέγγιση για την ανάπτυξη, με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τις δυνατότητες μιας περιοχής.
Αποτελεσματική οικονομική διαχείριση: Η μητροπολιτική διακυβέρνηση θα πρέπει να επιτρέπει το κόστος των μέτρων να αντικατοπτρίζει τις παροχές και να εγγυάται την πλήρη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τον έλεγχο. Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί ότι όλα τα τμήματα της αστικής περιοχής λαμβάνονται υπόψη κατά τις εκτιμήσεις του κατάλληλου επίπεδου και του κόστους και των οφελών των δημοσίων υπηρεσιών.
Ευελιξία: Για να προσαρμοστεί η μητροπολιτική διακυβέρνηση στις οικονομικές και κοινωνικές τάσεις, στην τεχνολογική καινοτομία, και στη χωρική ανάπτυξη, πρέπει να είναι ανοικτή σε αλλαγές. Μία μακρόπνοη, διερευνητική προσέγγιση είναι επίσης απαραίτητη για να επιτρέψει την ευελιξία, καθώς και τον στρατηγικό σχεδιασμό.
Συμμετοχή: Λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη ποικιλομορφία και το μέγεθος των μητροπολιτικών περιοχών, η διακυβέρνηση πρέπει να επιτρέπει τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα του κρατικού μηχανισμού που εμπλέκονται στην μητροπολιτική περιοχή. Νέες τεχνολογίες και οι μέθοδοι επικοινωνίας μπορούν να ενθαρρύνουν και να υποστηρίξουν περισσότερο το διαδραστικό περιβάλλον πολιτικής, φέρνοντας την κυβέρνηση πιο κοντά στους πολίτες.
Ιδιαιτερότητα: Εκτός από τις περιπτώσεις που δικαιολογείται η υπόθεση για την τυποποίηση, οι πολιτικές και τα θεσμικά όργανα της κυβέρνησης πρέπει να γίνουν προσεκτικά, ώστε να ταιριάζουν με τις ιδιαίτερες συνθήκες στα διάφορα μέρη της χώρας και να επιτευχθεί η καλύτερη απόδοση του κόστους των μέτρων.
Κοινωνική συνοχή: Η μητροπολιτική διακυβέρνηση θα πρέπει να προωθήσει μη διαχωρισμένες περιοχές, την προσβασιμότητα και την ασφάλεια, την ανάπτυξη της ευκαιρίας για όλους, και να διευκολύνει την ένταξη των προβληματικών αστικών περιοχών.
Επικουρικότητα: Οι υπηρεσίες πρέπει να παρέχονται από το πιο τοπικό επίπεδο, εκτός εάν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, ή διαχύσεις σε άλλες περιοχές.
Βιωσιμότητα: Η οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να είναι πλήρως ολοκληρωμένες και να συμφιλιώνονται με τις πολιτικές ανάπτυξης των αστικών περιοχών, όπως αντικατοπτρίζονται στις έννοιες της υγιούς πόλης και της οικολογικής πόλης. Στο πλαίσιο της ευρύτερης βιο-περιοχή, αυτό σημαίνει μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών.
Επτά διλήμματα στη διακυβέρνηση των μητροπολιτικών περιοχών που απαιτούν πολιτικές λύσεις
Η μητροπολιτική διακυβέρνηση είναι πολιτικό θέμα που απαιτεί πολιτικές λύσεις. Παρακάτω παρουσιάζονται επτά πολιτικά διλλήματα με τους επιμέρους προβληματισμούς τους, έτσι όπως προκύπτουν από τη διεθνή εμπειρία του ΟΟΣΑ
Δίλημμα Ι. Θετικές ή αρνητικές δευτερογενείς επιπτώσεις;
Η αιτιώδης σχέση μεταξύ των επιπέδων της αστικοποίησης και του κατά κεφαλήν εισοδήματος δεν είναι προφανής. Ο αντίκτυπος των μητροπολιτικών περιφερειών σε άλλα μέρη της χώρας δεν είναι επίσης σαφής. Τέλος, η συμφιλίωση των εθνικών συμφερόντων, με τα συμφέροντα των κυρίαρχων περιοχών είναι ένα παιχνίδι θετικού αθροίσματος
Δίλημμα II. Ποια είναι το δημόσιο στρατηγικό όραμα στο πλαίσιο της αγοράς;
Ένα στρατηγικό όραμα απαιτείται για την προώθηση της ανταγωνιστικότητας των μητροπολιτικών περιφερειών. Οι στρατηγικές ανάπτυξης, μέσω της δημιουργίας δικτύων για τις μητροπολιτικές περιφέρειες, θα πρέπει να είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα τους.
Είναι απολύτως απαραίτητο να δημιουργηθούν υποδομές και να προωθηθεί η παροχή τοπικών συλλογικών αγαθών όμως, με κανένα τρόπο δεν θα πρέπει όλες οι μητροπολιτικές περιφέρειες να γίνουν οι ηγέτες του κόσμου σε υψηλής τεχνολογίας δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό, η συμμετοχή ενός ευραίου φάσματος παικτών, που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των κινδύνων της εφαρμογής ενός στρατηγικού οράματος, είναι απαραίτητος.
Δίλημμα III. Οικονομικός δυναμισμός ή βιώσιμη πόλη;
Ένα καλό και ελκυστικό περιβάλλον δεν μπορεί να είναι μια εναλλακτική λύση για την οικονομική επιτυχία.
Μια βιώσιμη χωρική προσέγγιση ενισχύει την ποιότητα ζωής μιας πόλης και την ελκυστικότητα της. Συνεπώς, οι στρατηγικές αστικής αναγέννησης συμβάλλουν επίσης στην ελκυστικότητα και την ποιότητα ζωής της πόλης. Ουσιαστικά, η φτώχεια και η χωρική πόλωση είναι ίσως οι πιο δύσκολες προκλήσεις για τις μητροπολιτικές περιφέρειες και επομένως, πολιτικές σε κοινωνικά υποβαθμισμένες γειτονιές έχουν ανάμεικτα αποτελέσματα.
Δίλημμα IV. Κατάλληλη κλίμακα ή εγγύτητα προς τους πολίτες;
Υπάρχει μια ευρεία ποικιλία των μητροπολιτικών μοντέλων διακυβέρνησης στον ΟΟΣΑ. Το κύριο σκεπτικό είναι ότι στις περισσότερες, τα διάφορα μοντέλα περιέχουν σημαντικούς συμβιβασμούς, όσον αφορά στα οφέλη και το κόστος.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι περισσότερες ρυθμίσεις μητροπολιτικής διακυβέρνησης δεν αντιμετωπίζουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική. Ωστόσο, η δημόσια στήριξη και η θεσμική κατοχύρωση θα καθορίσουν την επιτυχία της μεταρρύθμισης, ενώ παράλληλα, η συμμετοχή των τοπικών φορέων είναι απαραίτητη, για την αντιμετώπιση των κοινωνικών συγκρούσεων και εντάσεων
Δίλημμα V. Μητροπολιτικές περιοχές εναντίον κεντρικών κυβερνήσεων;
Τα υψηλότερα επίπεδα των κυβερνήσεων είναι κεντρικής σημασίας για τη δημιουργία μητροπολιτικών συνεργασιών. Είναι αναγκαίο επομένως, να αναπτυχθούν τα νέα εργαλεία διαβαθμιδικής συνεργασίας για τις μητροπολιτικές περιοχές.
Δίλημμα VI. Η συμμετοχή στη διακυβέρνηση των μητροπολιτικών περιοχών των φορέων του ιδιωτικού τομέα;
Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη μητροπολιτική διακυβέρνηση συνεπάγεται ευκαιρίες και κινδύνους.
Το μητροπολιτικό επίπεδο προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε υπάρχοντες και δυνητικούς τομείς, από ότι το τοπικό επίπεδο.
Δίλημμα VII. Άνισα βάρη ή επιδοτήσεις;
Οι συγκεκριμένες προκλήσεις των μητροπολιτικών περιφερειών απαιτούν μία ιδιαίτερη αστική προσέγγιση για τις τοπικές δημόσιες χρηματοδοτήσεις
Δρ. Ράλλης Γκέκας
Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΕ