Του Ράλλη Γκέκα Δρ. Οικονομικών ΤΑ
Η Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) της ΕΕ δημοσίευσε, πρόσφατα, έρευνα της κοινής γνώμης. Η έρευνα αυτή αφορούσε στις απόψεις 26.000 πολιτών, από όλα τα κράτη- μέλη της ΕΕ, σχετικά με την κρίση του COVID-19 και το ρόλο της Ευρωπαϊκής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας αυτής, η πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών εμπιστεύονται πολύ περισσότερο τις περιφερειακές και τοπικές αρχές (52%), από ότι την ΕΕ (47%), ή τις εθνικές τους κυβερνήσεις (43%).
Επίσης, σύμφωνα με την έρευνα, οι ευρωπαίοι πολίτες θεωρούν ότι οι περιφερειακές και τοπικές αρχές είναι πιο αξιόπιστες (48%), από την Ευρωπαϊκή Ένωση (45%) και τις εθνικές κυβερνήσεις (44%) στο να λάβουν, τώρα και στο μέλλον, τα σωστά μέτρα αντιμετώπισης των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.
Πηγή: #EURegionalBarometer
Για ακόμα μία φορά επαληθεύεται ότι ο πολίτης, αυτό που αναζητά από την εξουσία είναι να είναι δίπλα του, στο πεδίο και να ξέρει το πρόβλημα. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνίσταται στο ότι είναι η πλησιέστερη στον πολίτη εξουσία, γεγονός που αντιλαμβάνεται και επιζητεί ο πολίτης, ιδιαίτερα την περίοδο των κρίσεων. Αυτό το πλεονέκτημα θα πρέπει να αξιοποιηθεί τόσο για λόγους αποτελεσματικότητας, όσο και για οικονομικούς λόγους. Τα συμπεράσματα της έρευνας της Επιτροπής Περιφερειών καταδεικνύουν παράλληλα, τις μεγάλες προοπτικές, αλλά και ευθύνες πού έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Ένα επίσης ενδιαφέρον συμπέρασμα, από το παραπάνω γράφημα, είναι ότι οι εθνικές κυβερνήσεις απολαμβάνουν μικρότερης εμπιστοσύνης, εκ μέρους των πολιτών, όχι μόνο σε σύγκριση με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και από τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες δηλαδή, συνειδητοποιούν ότι σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης η κυρίαρχη τάση είναι να ενισχυθούν οι μορφές εξουσίας σε υπερεθνικά και τοπικά ή περιφερειακά όργανα.
Η πανδημία δημιούργησε πρωτοφανείς θεσμικές προκλήσεις και υποχρέωσε τις εθνικές κυβερνήσεις, στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να υιοθετήσουν αυστηρά και επείγοντα μέτρα, στην προσπάθεια περιορισμού της. Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης συνεπάγονται αύξηση των εξουσιών της Κυβέρνησης, με αποτέλεσμα οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ της εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας να γίνονται δυσδιάκριτες και με αυτό τον τρόπο να προκαλούνται ανισορροπίες στο σύστημα ελέγχου και λειτουργίας της δημοκρατίας. Θα ήταν αναμενόμενο από αυτή τη διαδικασία, πολιτικά κερδισμένος να έβγαινε ο θεσμός που ανέλαβε τις πολιτικές πρωτοβουλίες. Τα αποτελέσματα όμως της έρευνας δεν επιβεβαίωσαν αυτή την πρόβλεψη. Ενισχυμένη από τις διαδικασίες αντιμετώπισης της πανδημίας βγήκε η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η λογική εξήγηση που προτείνεται είναι ότι η Αυτοδιοίκηση, εκτός όλων των άλλων, επιβεβαίωσε και σε αυτή την περίοδο, την αποτελεσματικότητά της. Στην περίπτωση της πανδημίας αποδεικνύεται ότι σ΄ ένα πρόβλημα με παγκόσμια διάχυση, η πιο αποτελεσματική του αντιμετώπιση είναι η τοπική δράση.
Προφανώς, σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι απαντήσεις που δόθηκαν από τους πολίτες δεν ήταν ομοειδείς.
Πηγή: #EURegionalBarometer
Από το παραπάνω Γράφημα προκύπτει ότι η εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν οι ευρωπαίοι πολίτες είναι ανάλογη της αποκέντρωσης του κράτους τους. Παρατηρούμε δηλαδή ότι μικρότερη εμπιστοσύνη προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση και μεγαλύτερη προς το Κεντρικό Κράτος δείχνουν οι πολίτες εκείνοι που κατοικούν στα πιο συγκεντρωτικά κράτη. Αντίθετα, σε Κράτη που τόλμησαν να εμπιστευθούν την Τοπική Αυτοδιοίκηση και να αποκεντρωθούν (Φιλανδία, Γερμανία, Δανία), οι πολίτες επιδεικνύουν υπερδιπλάσια εμπιστοσύνη από ότι στην κεντρική τους κυβέρνηση. Το εύρημα αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αποκέντρωση, μέσω της αποτελεσματικής παροχής και παραγωγής υπηρεσιών, προσφέρει στους πολίτες μεγαλύτερη ικανοποίηση. Όσο δε μεγαλύτερη είναι η αποκέντρωση τόσο μεγαλύτερη είναι η εμπειρία και η προσδοκία των πολιτών για την ενίσχυση της.
Ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας, που δεν απεικονίζεται στο παραπάνω γράφημα, είναι ότι στα ανατολικά κράτη-μέλη, η εμπιστοσύνη των πολιτών είναι πολύ μεγαλύτερη προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά στις εθνικές κυβερνήσεις τους, σε αντίθεση με τον αντίστοιχο δείκτη στα δυτικά ή βόρεια Ευρωπαϊκά κράτη.
Ένα επίσης εύρημα της έρευνας, που θα πρέπει να απασχολήσει την Ευρωπαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση, είναι ότι οι νέοι μεταξύ 16 και 24 ετών δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση από ότι στις τοπικές και περιφερειακές αρχές.
Γνωρίζουμε ότι η χώρα μας είναι ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της Ευρώπης, για το λόγο αυτό δεν μας εκπλήσσει η θέση που έχει στο παραπάνω Γράφημα. Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον είναι οι προοπτικές που έχει η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση στο να αναπτυχθεί και να συγκλίνει με το ευρωπαϊκό «κεκτημένο».
Πώς θα μπορούσε η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση να συγκλίνει με το ευρωπαϊκό κεκτημένο;
Με περισσότερες αρμοδιότητες και πόρους.
Ποιες είναι οι αρμοδιότητες που θα μπορούσαν να αποκεντρωθούν στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση;
Η έρευνα της Επιτροπής Περιφερειών καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ευρωπαίοι πολίτες συνδυάζουν τις παρεμβάσεις της Τοπικής τους Αυτοδιοίκησης, κατά κύριο λόγο με τρεις τομείς: α) την υγεία, β) την απασχόληση-κοινωνική αλληλεγγύη και γ) την εκπαίδευση-πολιτισμό. Εάν εξαιρέσουμε τις υπηρεσίες κοινωνικής αλληλεγγύης, που ακόμα και σε αυτές η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση βρίσκεται κάτω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, σε όλες τις άλλες, ιδιαίτερα στην υγεία, η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση αδυνατεί να υλοποιήσει ακόμη και τις περιορισμένες αρμοδιότητες, που της έχει αναθέσει ο νομοθέτης, λόγω έλλειψης ανθρωπίνων και χρηματοδοτικών πόρων.
Πηγή: #EURegionalBarometer
Το 87% των ευρωπαίων πολιτών θεωρούν ως πολύ σημαντικό το συντονισμό των πολυεπίπεδων μηχανισμών διακυβέρνησης. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να δοθεί μία ιδιαίτερη φροντίδα και πολιτική προτεραιότητα στις θεσμικές συνεργασίες, πολύ περισσότερο δε εάν λάβουμε υπόψη μας ότι οι ευρωπαίοι πολίτες θεώρησαν τις διαδημοτικές- διαπεριφερειακές συνεργασίες κατά 16% μόνο, πολύ αποτελεσματικές, τη στιγμή που για τις διαβαθμιδικές συνεργασίες το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 12%-15%.
Η σημασία του συντονισμού στο σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων μεταξύ όλων των επιπέδων διακυβέρνησης για αποτελεσματικότερες παρεμβάσεις
Πηγή: #EURegionalBarometer
Τέλος, ένα στοιχείο, ήσσονος σημασίας, που έχει όμως ενδιαφέρον είναι ότι μέσα στην πανδημία πραγματοποιήθηκαν τοπικές και περιφερειακές εκλογές.
Το πιο ασφαλές και αναμενόμενο αποτέλεσμα που μπορεί να εξαχθεί είναι ότι παρατηρήθηκε, όπως αναμενόταν, πολύ μικρή προσέλευση ψηφοφόρων. Στις Γαλλικές εκλογές η συμμετοχή των ψηφοφόρων, στις τοπικές και περιφερειακές εκλογές, έφτασε στο 41,6%.
Τα πολιτικά συμπεράσματα για το ποιος επωφελήθηκε από τις εκλογές, μέσα στην πανδημία δεν είναι ασφαλή. Στη Γαλλία κερδισμένοι φαίνονται οι Πράσινοι και οι Σοσιαλιστές. Αντίθετα, στην Ιταλία δεν υπάρχει μία σαφής πολιτική τάση. Τα αποτελέσματα των τοπικών και περιφερειακών εκλογών έδωσαν τη νίκη σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις, ανάλογα με τις τοπικά διαμορφωμένες συνθήκες, τους συσχετισμούς και την πολιτική ιστορία του τόπου.
Πηγή: #EURegionalBarometer
Συμπεράσματα
Η έρευνα της Επιτροπής Περιφερειών και του Ευροβαρόμετρου ανέδειξε, για μία ακόμα φορά, την εμπιστοσύνη που τρέφουν οι ευρωπαίοι πολίτες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης που καταγράφονται, ιδιαίτερα σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις εθνικές κυβερνήσεις, είναι προφανώς ένα πολύ θετικό στοιχείο για την Ευρωπαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά παράλληλα και μία μεγάλη ευθύνη.
Το ότι η εμπιστοσύνη προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση και η αποκέντρωση είναι δύο μεγέθη ευθέως ανάλογα μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι πολίτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν τα πλεονεκτήματα της αποκέντρωσης στο κράτος τους, την εκτιμούν σε τέτοιο βαθμό ώστε να διεκδικούν την εμβάθυνσή της. Πάρα πολύ σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, συμπέρασμα για την Ελλάδα, που παραμένει ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της Ευρώπης.
Επιπλέον, η συγκεκριμένη έρευνα δεν ανέδειξε απλώς τα πλεονεκτήματα της εγγύτητας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον πολίτη. Έδωσε τη δυνατότητα σε αυτούς κατά κάποιο τρόπο να εκφράσουν τις προτιμήσεις τους και να ιεραρχήσουν, λόγω της πρόσφατης εμπειρίας τους, την προσφορά των δημοτικών υπηρεσιών. Εάν λάβουμε υπόψη μας το προηγούμενο συμπέρασμα είναι προφανές ότι οι ευρωπαίοι πολίτες θεωρούν ότι η αποκεντρωμένη παραγωγή και παροχή υπηρεσιών, κατά την περίοδο της κρίσης, ήταν πολύ πιο αποτελεσματική από ότι θα μπορούσε να προσφέρει το κεντρικό κράτος ή η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής αφορούν την Ελληνική ΤΑ, κατά τη γνώμη μου, για τρεις κυρίως λόγους:
- Η Ελλάδα παραμένει ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της ΕΕ.
- Η αποκέντρωση είναι ευθέως ανάλογη της ανάπτυξης και της αποτελεσματικότητας
- Ως πρώτο βήμα για να δοθεί η δυνατότητα στους Δήμους και τις Περιφέρειες να υλοποιούν τις αρμοδιότητες που τους έχουν ανατεθεί, είναι η κατά γράμμα εφαρμογή του Συντάγματος (άρθρο 102), αλλά και του Νόμου (Ν. 3852/2010) του κράτους.
Ακολουθεί άρθρο με βάση την έρευνα ΟΟΣΑ και ΕτΠ για τη γνώμη των εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής ΤΑ σχετικά με τη διαχείριση της πανδημίας και των επιπτώσεων της.
Για περισσότερα:
2020 CoR. Barometer of Regions and Cities. Brussels, 2 October 2020.