Ράλλης Γκέκας Δρ. Οικονομικών ΤΑ
Το άρθρο αυτό αποτελεί το τελευταίο της σειράς άρθρων, που στόχο είχαν να συμβάλλουν στο διάλογο για τα συμπεράσματα από τη διεθνή εμπειρία της αντιμετώπισης της πανδημίας και τις πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν για τον περιορισμό των επιπτώσεων της.
Η σειρά των άρθρων στηρίχθηκε σε πρόσφατα δεδομένα και προβλέψεις διεθνών οργανισμών, όπως το IMF, World Bank και κυρίως την κωδικοποίηση της διεθνούς εμπειρίας σε δέκα πολιτικές, έτσι όπως τις παρουσίασε ο ΟΟΣΑ.
Οι δέκα τύποι μέτρων που επεξεργάστηκε ο ΟΟΣΑ είναι:
1. Κάθετοι μηχανισμοί για την ενίσχυση της συντονισμένης αντίδρασης όλων των βαθμίδων διακυβέρνησης.
2. Οριζόντιοι μηχανισμοί συντονισμένης απόκρισης μεταξύ περιφερειών/δήμων/κεντρικής κυβέρνησης και ελαχιστοποίηση των κινδύνων από την αποτυχία του συντονισμού.
3. Αντιμετώπιση του ασύμμετρου εδαφικού αντίκτυπου της κρίσης.
4. Ο βασικός ρόλος των κεντρικών κυβερνήσεων στην παρακολούθηση και τον σχεδιασμό διεξαγωγής των test.
5. Υποστήριξη ευάλωτων ομάδων.
6. Εκσυγχρονισμός και αποκέντρωση στη διαχείριση της δημόσιας υγείας.
7. Μείωση του οικονομικού / χρηματοοικονομικού αντίκτυπου στους ΟΤΑ.
8. Ενίσχυση της ευελιξίας της ΤΑ, δημιουργία νέων κανονιστικών πλαισίων
9. Διαβαθμιδική συνεργασία για τη διαχείριση των οικονομικών / χρηματοοικονομικών επιπτώσεων στις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τα νοικοκυριά
10. Ενίσχυση των δημοσίων επενδύσεων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης
Στα δύο πρώτα άρθρα παρουσιάστηκαν οι εφτά πρώτες, προτεινόμενες από τον ΟΟΣΑ, πολιτικές-μέτρα. Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι:
- ο ενισχυμένος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά και των επιπτώσεων της,
- η ανάγκη ενίσχυσης των δήμων και των περιφερειών για να ολοκληρώσουν το έργο τους και
- οι δυσμενείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας, που προβλέπονται για όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα για τη χώρα μας.
Στο άρθρο αυτό θα παρουσιαστούν οι τρεις τελευταίες από τις δέκα προτεινόμενες πολιτικές του ΟΟΣΑ και θα καταβληθεί προσπάθεια να εξαχθούν ορισμένα γενικά συμπεράσματα
8. Ενίσχυση της ευελιξίας της ΤΑ, δημιουργία νέων κανονιστικών πλαισίων
Αρκετές χώρες έχουν χαλαρώσει τα ρυθμιστικά μέτρα για τις προμήθειες και τη χρήση γης, για δράσεις έκτακτης ανάγκης και έχουν εισαγάγει μέτρα μεγαλύτερης ευελιξίας στις διοικητικές διαδικασίες. Σε ορισμένες χώρες, οι ΟΤΑ δεν έχουν την δυνατότητα να λαμβάνουν κανονιστικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Σε πολύ αποκεντρωμένες χώρες, οι προσεγγίσεις ενδέχεται να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των διαφορετικών βαθμίδων διακυβέρνησης, μερικές φορές οδηγώντας σε αντιφατικά μέτρα.
Στην Κίνα, περισσότερες από 60 πόλεις άλλαξαν κανονισμούς που διέπουν τη διαχείριση της γης. Οι περισσότερες σχετίζονται με μισθώσεις γης και επιτρέπουν καθυστέρηση στη μεταφορά τελών ή στην εκπλήρωση άλλων συμβατικών υποχρεώσεων.
Στην Ιταλία, έχουν θεσπιστεί απλουστευμένες διαδικασίες από 14 Περιφέρειες (26 μέτρα σε 14 Περιφέρειες) για τον εξορθολογισμό των γραφειοκρατικών διαδικασιών για τις Μικρό-Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ), όπως η αναβολή προθεσμιών για την υποβολή αιτήσεων για δημόσια προγράμματα χρηματοδότησης ή για την υποβολή εκθέσεων, σχετικά με επενδυτικά σχέδια που υπόκεινται σε δημόσια κίνητρα και κανονιστικές απλουστεύσεις (συμπεριλαμβανομένου του τομέα των δημοσίων συμβάσεων).
9. Διαβαθμιδική συνεργασία για τη διαχείριση των οικονομικών/χρηματοοικονομικών επιπτώσεων στις επιχειρήσεις.
Ο οικονομικός αντίκτυπος του COVID-19 αναμένεται να είναι σημαντικός.
Προβλέψεις Οικονομικής Μεγέθυνσης
Οι ΜΜΕ είναι ιδιαίτερα ευάλωτες κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, αλλά αναμένεται να επηρεαστούν αρνητικά και από τις επιπτώσεις της. Αυτός είναι ο λόγος που πολλές κυβερνήσεις έχουν εφαρμόσει εκτεταμένα πακέτα υποστήριξης για τις ΜΜΕ, καθώς και για τις μεγάλες εταιρείες.
Δεδομένου του ρόλου που οι ΟΤΑ παίζουν στη στήριξη των ΜΜΕ, είναι ζωτικής σημασίας οι Κεντρικές Κυβερνήσεις και η ΤΑ να συντονίζουν τις πολιτικές τους για να αποφύγουν την επανάληψη και την απώλεια εσόδων.
Στην Κίνα, η πόλη Suzhou, καθώς και άλλες μεγάλες πόλεις, δημοσίευσαν πολιτικές για την υποστήριξη επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ. Τα βασικά μέτρα περιλαμβάνουν μειώσεις φόρων ή απαλλαγές, ιδίως στο φόρο ιδιοκτησίας και το φόρο χρήσης γης. Η καθυστέρηση πληρωμών φόρου, έως και τρεις μήνες, κατέστη επίσης δυνατή για εταιρείες που θα μπορούσαν να αποδείξουν ότι επηρεάστηκαν από την υγειονομική κρίση και τις επιπτώσεις της.
Η πόλη του Πεκίνου έχει σχεδιάσει πολιτικές για την υποστήριξη επιχειρήσεων που αναπτύσσουν τεχνολογίες, που βοηθούν στην αντιμετώπιση της κρίσης, συμπεριλαμβανομένης μιας διαδικτυακής πλατφόρμας διαβούλευσης για τους πολίτες. Στην πόλη της Σαγκάης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση χορηγεί στις επιχειρήσεις επιδοτήσεις 95% του κόστους όλων των ειδών διαδικτυακής επαγγελματικής κατάρτισης, που παρέχονται στους υπαλλήλους κατά τη διάρκεια της κρίσης. Σε ορισμένες άλλες πόλεις και επαρχίες, παρέχονται επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν υπαλλήλους από ευάλωτες ομάδες (δηλαδή από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος, εργαζόμενους σε αγροτικές περιοχές, εγγεγραμμένους ανέργους σε αστικές περιοχές κ.λπ.), κατά τη διάρκεια της κρίσης. Οι εταιρείες με περιορισμένο αριθμό υπαλλήλων, στην επαρχία Hubei, έλαβαν επίσης επιδοτήσεις.
Στην Γαλλία, αναλαμβάνεται κοινή δράση μεταξύ εθνικών και περιφερειακών αρχών για τη διαχείριση της κρίσης, στο πλαίσιο του νέου Οικονομικού Συμβουλίου Κράτους-Περιφερειών που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2019. Αυτό περιλαμβάνει τη σύσταση περιφερειακών Task Force, που ενσωματώνουν Αναπτυξιακές Τράπεζες (BPI), προκειμένου να επιταχυνθούν μέτρα στήριξης για τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, οι Περιφέρειες θα ξεκλειδώσουν 250 εκατομμύρια ευρώ (επιπλέον των 750 εκατομμυρίων ευρώ που διατίθενται από το κράτος), για να συμμετάσχουν στο ταμείο στήριξης τεχνίτες, έμποροι λιανικής και μικρές επιχειρήσεις, όπως ανακοίνωσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Στην Φινλανδία, η κυβέρνηση δημιούργησε δύο νέες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες για τον μετριασμό του οικονομικού αντίκτυπου της πανδημίας του κορωναϊού στις ΜΜΕ. Αυτές προορίζονται στον τουρισμό και τις υποστηρικτικές τουριστικές υπηρεσίες, τις δημιουργικές βιομηχανίες και όλους τους τομείς όπου επηρεάζονται οι αλυσίδες υπεργολαβίας. Ο Δήμος του Ελσίνκι αποφάσισε να αναστείλει τη πληρωμή των ενοικίων εμπορικών και άλλων επαγγελματικών χώρων που μισθώθηκαν από τον Δήμο, για τρεις μήνες. Επιπλέον, τα απλήρωτα ενοίκια μπορούν να εξοφληθούν, χωρίς ποινή, σύμφωνα με ένα πρόγραμμα πληρωμών 12 μηνών που θα συμφωνηθεί με κάθε ενοικιαστή. Παράλληλα, η πόλη του Ελσίνκι έθεσε σε ισχύ μηχανισμό σχετικό με επιχειρηματικές συμβουλές, για να βοηθήσει τις ΜΜΕ να αντιμετωπίσουν την κρίση. Γενικά οι Δήμοι θα επικεντρωθούν κυρίως στην υποστήριξη αυτοαπασχολούμενων.
Στην Ιρλανδία, το Τμήμα Επιχειρήσεων και Καινοτομίας (DBEI) χρησιμοποιεί τα Γραφεία Τοπικών Επιχειρήσεων για να παρέχει υποστήριξη σε επιχειρήσεις, ιδίως Μικρο-Μεσαίες. Αυτή η υποστήριξη περιλαμβάνει, για παράδειγμα, δάνεια COVID-19 έως 50.000 ευρώ από την MicroFinance Ireland σε μικροεπιχειρήσεις. Μεταξύ των πρωτοβουλιών της, η Enterprise Ireland, έχει δημιουργήσει ένα πακέτο 200 εκατομμυρίων ευρώ που περιλαμβάνει ένα Σχέδιο Διάσωσης και Αναδιάρθρωσης για ευάλωτες, αλλά βιώσιμες επιχειρήσεις, που πρέπει να αναδιαρθρώσουν ή να εκσυγχρονίσουν την επιχείρησή τους. Προσφέρει επίσης επιχορηγήσεις για παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης σε επιχειρήσεις.
Στηn Σουηδία, οι τοπικές κυβερνήσεις αποφάσισαν να λάβουν μέτρα για την υποστήριξη των τοπικών τους επιχειρήσεων. Τα κύρια μέτρα περιλαμβάνουν την παράταση του χρόνου πληρωμής για τα τέλη και τα ενοίκια, έως και έξι μήνες και τη διευκόλυνση των διαδικασιών έκδοσης αδειών.
10. Ενίσχυση των δημοσίων επενδύσεων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης
Ορισμένες χώρες ανακοινώνουν ήδη στρατηγικές ανάκαμψης με έμφαση στις δημόσιες επενδύσεις, για να βοηθήσουν την οικονομική ανάκαμψη τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Ως αποτέλεσμα αναμένεται η αύξηση των επενδύσεων, η δημιουργία θέσεων εργασίας, η τόνωση της ζήτησης, η πρόκληση ιδιωτικών επενδύσεων και η ενίσχυση της παραγωγικότητας, συμβάλλοντας, κατ΄ αυτό τον τρόπο, στη μακροπρόθεσμη αύξηση του ΑΕΠ.
Στην Ισλανδία, η κυβέρνηση παρουσίασε ένα πακέτο μέτρων ως απάντηση στην κρίση COVID-19, ύψους 1,5 δισεκατομμυρίων ευρώ (σχεδόν το 8% του ΑΕΠ της Ισλανδίας). Στοχεύει στον μετριασμό των επιπτώσεων της πανδημίας, με τη διαφύλαξη της οικονομικής ζωής των πολιτών και των επιχειρήσεων, στην προστασία του συστήματος πρόνοιας και την ενίσχυση της οικονομίας. Στο πλαίσιο των μέτρων, η κυβέρνηση θα επιταχύνει δημόσια έργα επενδύσεων. Συγκεκριμένα, τα μέτρα περιλαμβάνουν επενδυτική πρωτοβουλία 132 εκατομμυρίων ευρώ για μεταφορές, δημόσιες κατασκευές, υποδομές τεχνολογίας πληροφοριών, έρευνα, επιστήμη και καινοτομία, σε συνεργασία με δήμους. Το τρέχον πρόγραμμα περιλαμβάνει βραχυπρόθεσμα έργα, ενώ μια άλλη πρωτοβουλία, που προγραμματίζεται για το 2021-2023, θα περιλαμβάνει επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, που απαιτούν μεγαλύτερο σχεδιασμό και προετοιμασία.
Στο Ισραήλ, στο πλαίσιο του πακέτου οικονομικής ανάκαμψης, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιταχύνει τη βελτίωση των υποδομών, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης της έρευνας και της ανάπτυξης, των έργων καινοτομίας, της στήριξης των επενδύσεων και των εξαγωγών, μέσω επιχορηγήσεων του Υπουργείου Οικονομίας. Επίσης, επιταχύνονται έργα υποδομής (ηλεκτροδότηση και διπλασιασμός σιδηροδρόμων, αυτοκινητοδρόμων, ολοκληρωμένων κέντρων μεταφοράς, δημιουργία γραμμής μεταφοράς φυσικού αερίου, υποδομές αποχέτευσης και αντιπλημμυρικά έργα).
Στην Λιθουανία, η κυβέρνηση δημιούργησε ένα πακέτο οικονομικής ανάκαμψης, το «Ενίσχυση της οικονομίας», ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ. Το σχέδιο οικονομικής και χρηματοοικονομικής δράσης προβλέπει την επιτάχυνση των επενδυτικών προγραμμάτων, την επιτάχυνση των πληρωμών και την αύξηση της έντασης της χρηματοδότησης.
Στην Πολωνία, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα πακέτο οικονομικής ανάκαμψης για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας. Ανέρχεται σε περίπου 48 δισεκατομμύρια ευρώ (σχεδόν 10% του πολωνικού ΑΕΠ). Διαθέτει πέντε πυλώνες, συμπεριλαμβανομένου ενός για την ενίσχυση των δημοσίων επενδύσεων κατά 6,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Η κυβέρνηση θα δημιουργήσει ειδικό ταμείο για τη χρηματοδότηση δημόσιων επενδύσεων στην κατασκευή τοπικών οδών, την ψηφιοποίηση, τον εκσυγχρονισμό των σχολείων, τον ενεργειακό μετασχηματισμό, την προστασία του περιβάλλοντος, την ανακατασκευή δημόσιων υποδομών. Το ταμείο αποτελείται από εθνικούς πόρους, ανεξάρτητους από την υποστήριξη της ΕΕ.
Συμπέρασμα
Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει, από την παρουσίαση του μείγματος των δέκα πολιτικών που προτείνει ο ΟΟΣΑ, είναι ότι η αποκέντρωση αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση, όχι μόνο της υγειονομικής κρίσης αλλά και των επιπτώσεων της. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπήρξε πρωταγωνιστικός σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε κράτους. Η εικόνα, που αναδείχθηκε διεθνώς είναι, ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση συνέβαλε πολυεπίπεδα στην αντιμετώπιση της κρίσης. Η ΤΑ αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική στην υποστήριξη των περισσότερων ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αλλά και των γενικότερων επιπτώσεων της. Αυτή η αποτελεσματικότητα οφείλεται στην καλή γνώση των τοπικών και περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων, αλλά και τις ιδιαίτερες σχέσεις που έχει με τα τοπικά παραγωγικά συστήματα και με τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις.
Ένα πρόσθετο συμπέρασμα, που προκύπτει από τη σειρά αυτή των άρθρων, το οποίο θεωρώ πολύ σημαντικό, είναι ο ρόλος των δημοσίων επενδύσεων. Είναι γνωστό ότι για να επιτευχθεί η ανάκαμψη χρειάζονται επενδύσεις. Είναι επίσης γνωστό, από τη διεθνή βιβλιογραφία, ότι για να προσκληθούν ιδιωτικές επενδύσεις θα πρέπει να προηγηθούν δημόσιες, ιδιαίτερα στο επίπεδο των υποδομών. Έχει αποδειχθεί ότι οι Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις παράγουν μεγαλύτερα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, έχουν υψηλότερους ρυθμούς απορροφητικότητας και συμβάλλουν καθοριστικά στη διατήρηση, αν όχι αύξηση, της τοπικής απασχόλησης. Από αυτή την άποψη, ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και η συμμετοχή της στη χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανασυγκρότησης, αποτελεί ένα κομβικό σημείο. Παράλληλα, θα πρέπει να τονιστεί ότι στα περισσότερα κράτη τίθενται σε εφαρμογή αναπτυξιακά επενδυτικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα αποκλειστικά από εθνικούς πόρους. Η γενναία αύξηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), με την ενισχυμένη παρουσία της ΤΑ, όπως επανειλημμένα έχει προταθεί από την ΚΕΔΕ,αποτελεί σχεδόν μονόδρομο.
Η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να προετοιμαστεί και γιατί την μετά-υγειονομική κρίση εποχή, για τις κοινωνικές δηλαδή και οικονομικές επιπτώσεις της. Οι οικονομικές προβλέψεις των διεθνών οργανισμών, όπως παρουσιάστηκαν στη σειρά αυτή των άρθρων, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Εάν, σε αυτές τις προβλέψεις, συνυπολογιστεί α) ότι οι επιπτώσεις της κρίσης αναμένεται να είναι ισχυρότερες σε χώρες τουριστικές και με δημοσιονομικά προβλήματα και β) ότι τα κοινωνικά προβλήματα προβλέπεται να διευρυνθούν, τότε καθίσταται προφανές το γιατί η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να προετοιμάζεται να σταθεί, για άλλη μία φορά, δίπλα στο χειμαζόμενο πολίτη. Αυτή τη φορά όμως υπάρχει πολύ μεγαλύτερη εμπειρία, τόσο από τη μεριά της Αυτοδιοίκησης, όσο και από τη μεριά του Κεντρικού Κράτους. Για το λόγο αυτό θα μπορούσε να σχεδιάσει, από τώρα, Τοπικά Κοινωνικά Προγράμματα, να δημιουργήσει, μαζί με το Κεντρικό Κράτος, αποτελεσματικούς θεσμούς διαβαθμιδικής συνεργασίας και συντονισμού, να συγκροτήσει έναν συμπαγή υποστηρικτικό μηχανισμό, που θα καλύπτει τις χρηματοδοτικές, οργανωτικές, θεσμικές ανάγκες της.
Δεν θα ήταν δυνατόν να κλείσει η σειρά αυτή των άρθρων χωρίς να επαναληφθεί το «παράδοξο», που εντοπίστηκε και στην αρχή του πρώτου άρθρου. Εντυπωσιάζει η στρατηγική αντιμετώπισης των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης από τον ΟΟΣΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά και κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πού υπήρξαν πολέμιοι σε οποιαδήποτε παραγωγική πρόταση, της Ελληνικής πλευράς, για αντιμετώπιση της προηγούμενης οικονομικής κρίσης. Σήμερα αντίθετα, προτείνουν επεκτατική πολιτική και όχι σταθεροποιητικά μέτρα αδιέξοδης λιτότητας. Ισχυρίζονται, το προφανές, ότι μόνο με ανάπτυξη αντιμετωπίζεται η κρίση!
Για περισσότερα:
- Ράλλης Γκέκας (2020), Η διεθνής εμπειρία από την αντιμετώπιση της πανδημίας, τις επιπτώσεις της και τον ρόλο της ΤΑ – Μέτρα και πολιτικές. Localit https://www.localit.gr/site/archives/202719
- Ράλλης Γκέκας (2020), Ράλλης Γκέκας (2020), Η διεθνής εμπειρία από την αντιμετώπιση της πανδημίας, τις επιπτώσεις της και τον ρόλο της ΤΑ – Μέτρα και πολιτικές. (Β’ μέρος). Localit https://www.localit.gr/site/
- OECD (2020), Focus on public funding in healthcare, https://www.oecd.org/health/Publicfunding-of-health-care-Brief-2020.pdf.
- OECD. (2020). The territorial impact of COVID-19: managing the crisis across levels of government. OECD Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities (CFE), 3 April 2020
- OECD. (2020). Cities Policy Responses. OECD Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities (CFE), 13 May 2020
- Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας στην ΤΑ και πολιτικές συμβολής στην ανάκαμψη Localit https://www.localit.gr/site/archives/202068