Καθυστερήσεις, γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, σύγχυση στις αρμοδιότητες και ελλείψεις στον σχεδιασμό διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με αφορμή έρευνα της ανεξάρτητης αρχής για τη διαχείριση του προσφυγικού στην Ελλάδα.
Μέσα από τακτικές αυτοψίες κλιμακίων του Συνηγόρου στην ενδοχώρα και τα νησιά και στοιχεία που προέκυψαν από τις αρμόδιες υπηρεσίες, τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, η Αρχή διερευνά τον βαθμό ανταπόκρισης της διοίκησης στις ανάγκες υποδοχής, καταγραφής και εξέτασης των αιτημάτων ασύλου των προσφύγων, ενώ αξιολογεί και τις συνθήκες διαβίωσης όσων έφτασαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.
Ο Συνήγορος του Πολίτη ετοιμάζει ειδική έκθεση για το προσφυγικό και τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική πολιτεία διαχειρίστηκε τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές από το 2015 ως τους πρώτους μήνες του 2017, αλλά και κατά την περίοδο που προηγήθηκε, οπότε, όπως διαπιστώνει, «χάθηκε πολύτιμος χρόνος για την προετοιμασία της χώρας». Η έκθεση θα παρουσιαστεί το επόμενο διάστημα, αλλά μια πρόγευση των συμπερασμάτων της μας δίνει ο Συνήγορος του Πολίτη.
Ο κ. Ποττάκης κάνει λόγο για «μεγάλες ελλείψεις στον σχεδιασμό και τον συντονισμό, που διατρέχουν όλες τις πτυχές αυτού του πολύ μεγάλου ζητήματος». Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης επισημαίνει ότι έχει «η κεντρική διοίκηση», ωστόσο συμπληρώνει ότι «ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση φάνηκε να έχει συνειδητοποιήσει εγκαίρως το μέγεθος της πρόκλησης».
Επίσης, εξηγεί ότι εξετάζεται το ενδεχόμενο να υπάρξει ξεχωριστή παρουσίαση της οικονομικής διαχείρισης του προσφυγικού, όπου, όπως λέει, «ενδεχομένως υπήρξαν και υπάρχουν καθυστερήσεις στην απορρόφηση και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, καθώς και ελλείψεις και κενά στους μηχανισμούς και τις διαδικασίες ελέγχων και απόδοσης».
Ακολουθεί αναλυτικά η συνέντευξη του Ανδρέα Ποττάκη στη Μαρία Κουζινοπούλου για το Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερ: Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που εντοπίσατε στη διοικητική διαδικασία που ακολουθείται για την καταγραφή και ταυτοποίηση μεταναστών και προσφύγων;
Ήδη από το 2013, ο Συνήγορος προειδοποιούσε με δημόσιες παρεμβάσεις του, ότι η χώρα χρειαζόταν ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο για την οργάνωση ενός αποτελεσματικού συστήματος υποδοχής, καταγραφής, εξέτασης των αιτημάτων ασύλου ή πχ οικογενειακής επανένωσης και εν συνεχεία προώθησης των ανθρώπων αυτών αντιστοίχως, είτε σε κάποια χώρα υποδοχής, εάν είχαν πράγματι ανάγκη προστασίας, είτε στην πατρίδα τους, εάν δεν είχαν τέτοια ανάγκη.
Δυστυχώς, παρά τις συνεχείς και επανειλημμένες παρεμβάσεις μας, τόσο το 2014 όσο και το 2015 και μέχρι πολύ πρόσφατα, η ανταπόκριση της πολιτείας δεν ήταν αυτή που θα ταίριαζε σε ένα κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, οι καθυστερήσεις, η σύγχυση στις αρμοδιότητες και τα κενά, μας έδωσαν εικόνες χάους και έντασης στα νησιά και εξαθλίωσης και εκμετάλλευσης σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς τύπου Ειδομένης.
Δεν θέλω να μειώσω σε καμία περίπτωση την σκληρή δουλειά εκείνων των στελεχών του κρατικού μηχανισμού, της αστυνομίας και των ενόπλων δυνάμεων που αγωνίστηκαν για να ανταποκριθούν στα καθήκοντα και την αποστολή τους, ούτε την εθελοντική προσφορά συμπολιτών μας, οργανώσεων και σωματείων που προσπάθησαν να καλύψουν τα κενά του κρατικού μηχανισμού. Το γεγονός όμως είναι ότι η πολιτεία, όχι μόνο πιάστηκε απροετοίμαστη, ενώ όφειλε να είχε προετοιμαστεί, αλλά τουλάχιστον στην πρώτη περίοδο, απέτυχε να δώσει μια πειστική απάντηση στις αγωνίες τόσο των αλλοδαπών που συνέχιζαν να φτάνουν στη χώρα, όσο και των ημεδαπών που ανησυχούσαν για τις συνέπειες αυτών των αλλαγών στην έτσι κι αλλιώς δύσκολη καθημερινή τους ζωή.
Σε αυτήν την πρώτη περίοδο, πριν δηλαδή την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, δεν υπήρξε ούτε επαρκής υποδομή ούτε ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές διαδικασίες. Από τον Απρίλιο του 2016 που οι ροές των αφίξεων μειώθηκαν σε συνολικά λίγες δεκάδες την ημέρα, φάνηκε να υπάρχει μια τυποποίηση στις διαδικασίες καταγραφής και ταυτοποίησης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μας έχουν αναφερθεί καθυστερήσεις και περιστατικά ελλιπούς καταγραφής.
Ερ. Ποιες ήταν οι διαπιστώσεις σας για τις διαδικασίες ασύλου και τις επιστροφές στις χώρες προορισμού;
Και στη διαδικασία εξέτασης αιτημάτων ασύλου, τα οποία όπως ήταν φυσικό πολλαπλασιάστηκαν από τις 20 Μαρτίου του 2016 που τέθηκε σε ισχύ το πλαίσιο της Κοινής Δήλωσης, διαπιστώσαμε μεγάλες καθυστερήσεις. Στην αρχή, οι καθυστερήσεις παρατηρούνταν στον πρώτο βαθμό, ενώ το τελευταίο διάστημα του 2016 το πρόβλημα μετατοπίστηκε ουσιωδώς στον δεύτερο βαθμό, στις επιτροπές προσφυγών δηλαδή. Και σε αυτήν την περίπτωση, όμως, ενώ όλα έδειχναν ξεκάθαρα από πολύ νωρίς, ότι η διαδικασία ασύλου θα είχε καθοριστική σημασία για την πορεία της υπόθεσης καθενός εκ των αλλοδαπών που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας από το Μάρτιο του 2016 και μετά, δεν ελήφθησαν εγκαίρως μέτρα, δεν έγιναν οι υπολογισμένες θεσμικές παρεμβάσεις, ούτε οι σωστές εκτιμήσεις για τις πραγματικές ανάγκες, με αποτέλεσμα ή συνέπεια να πρέπει να υπερδιπλασιαστεί ο αριθμός των επιτροπών προσφυγών.
Στις επιστροφές/επανεισδοχές, ο αργός ρυθμός τους εν πολλοίς αποδίδεται στις καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των διαδικασιών εξέτασης αιτημάτων ασύλου, μια καθυστέρηση που συνδέεται και με δυσχέρειες στην επίδοση απορριπτικών αποφάσεων, όταν αυτές τελικά εκδίδονται. Οι επιστροφές όμως είναι πιο σύνθετο ζήτημα. Μας έχει αναφερθεί, για παράδειγμα, από τις αρμόδιες υπηρεσίες, ότι δυσλειτουργίες και αγκυλώσεις προκύπτουν από προϋποθέσεις και κριτήρια που θέτουν και οι τουρκικές αρχές, ώστε να συμφωνήσουν σε μία διαδικασία επανεισδοχής αλλοδαπών.
Ερ. Ποιες ήταν οι κυριότερες αδυναμίες που καταγράψατε στον τομέα της φιλοξενίας των προσφύγων;
Οι μεγάλες ελλείψεις στον σχεδιασμό και τον συντονισμό διατρέχουν όλες τις πτυχές αυτού του πολύ μεγάλου ζητήματος. Σε ό,τι έχει να κάνει ειδικά με τη φιλοξενία αυτών των ανθρώπων, ένας ακόμα παράγοντας που δυσκόλεψε και δυσκολεύει ακόμα τα πράγματα είναι η απουσία ενημέρωσης και προοπτικής. Οι μεγάλες διαφορές από δομή σε δομή, η έλλειψη εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας, η αδυναμία προσδιορισμού συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων, καθηκόντων και ευθυνών μεταξύ του προσωπικού πολλών και διαφορετικών υπηρεσιών και οργανισμών που εμπλέκονταν στη λειτουργία των δομών, όλα αυτά συνέτειναν σε μια εικόνα όπου αρκετά πράγματα λειτουργούσαν χάρις στη φιλοτιμία των ανθρώπων που βρέθηκαν να εργάζονται κανονικά ή εθελοντικά εκεί και όχι επειδή υπήρχε κάποιο κανονικό σχέδιο.
Ερ. Ποια ήταν τα συμπεράσματά σας ως προς το ποιος φταίει για αυτές τις ελλείψεις, αγκυλώσεις και καθυστερήσεις στη διαχείριση του προσφυγικού;
Οι ευθύνες, εκτιμώ, ότι επιμερίζονται. Είδαμε, ότι η κεντρική διοίκηση έχει μεγάλο, το μεγαλύτερο, μέρος ευθύνης για την απουσία σχεδιασμού και την έλλειψη οργάνωσης. Ούτε όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση φάνηκε να έχει συνειδητοποιήσει εγκαίρως το μέγεθος της πρόκλησης. Όταν τα κράτη μέλη είδαν το ποτάμι των χιλιάδων ανθρώπων που πάσχιζαν να διασχίσουν τον λεγόμενο Βαλκανικό διάδρομο, πιστεύω ότι τρόμαξαν. Κι έτσι πρώτα έκλεισαν τα σύνορα και έπειτα έψαξαν να βρουν λύσεις. Δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε το ίδιο το μέγεθος των αριθμών που από μόνο του αποτέλεσε την μεγάλη αντικειμενική δυσκολία. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι πολίτες των κρατών-μελών της ΕΕ έχουν την απαίτηση, και καλώς την έχουν, να δουν λύσεις και να λάβουν απαντήσεις στη βάση του κράτους δικαίου.
Ερ. Δημοσιεύματα αφήνουν αιχμές για μη ορθολογική διαχείριση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα. Τι προκύπτει από την έρευνά σας;
Ο τρόπος διαχείρισης των χρηματοδοτήσεων, ευρωπαϊκών και εθνικών, αποτελεί από μόνο του ένα ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο απαιτεί σοβαρή έρευνα. Εξετάζουμε το ενδεχόμενο να παρουσιάσουμε αναλυτικά το όλο, πολύπλοκο και συνθετότατο ζήτημα, με στοχευμένες επισημάνσεις και τεκμηριωμένα συμπεράσματα.
Σε γενικές γραμμές, πάντως, η εικόνα που έχουμε είναι ότι δεν υπήρξε σοβαρό ζήτημα έλλειψης πόρων. Ενδεχομένως, υπήρξαν και υπάρχουν καθυστερήσεις ακόμη στην απορρόφηση και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, καθώς και ελλείψεις και κενά στους μηχανισμούς και τις διαδικασίες ελέγχων και απόδοσης. Διακρίνουμε, ότι τα όποια προβλήματα παρουσιάστηκαν είχαν να κάνουν περισσότερο με τις διαδικασίες και τα χρονοδιαγράμματα που συνδέονταν με τις χρηματοδοτήσεις, τις οργανωτικές αδυναμίες και επιμέρους ζητήματα ελέγχου.
Ερ. Ποιες είναι οι προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη για βελτίωση της διαχείρισης του προσφυγικού στην Ελλάδα και τι ζητάτε από την Ευρώπη;
Οι συνεκτικές και ολοκληρωμένες προτάσεις μας θα παρουσιαστούν σύντομα, με την δημοσιοποίηση της ειδικής μας έκθεσης. Θα μου επιτρέψετε να περιοριστώ, λοιπόν, σε κάποιες επιγραμματικές και γενικές διαπιστώσεις. Χρειαζόμαστε συνεκτικές πολιτικές, σαφή χρονοδιαγράμματα, έγκαιρο και λεπτομερή σχεδιασμό, με προτεραιότητα στην ομαλή ένταξη και τελικά ένα καθαρό και κατανοητό από όλους αφήγημα. Σε ό,τι αφορά τους εταίρους μας στην ΕΕ, θα θέλαμε να δούμε πέρα από την έγκαιρη διοχέτευση ικανών πόρων, καλύτερο προγραμματισμό, ξεκάθαρη πολιτική και σαφή δέσμευση υλοποίησής της, στοχοθεσία και έλεγχο για τα αποτελέσματα.
Ερ. Τέλος, ποια είναι η θέση του Συνηγόρου του Πολίτη για την επαναφορά της διοικητικής κράτησης των παραβατικών ή και των αιτούντων άσυλο που έλαβαν απορριπτικές αποφάσεις σε Α’ Βαθμό;
Θα ήταν ανεπίτρεπτο η διοικητική κράτηση να χρησιμοποιηθεί ως ένα εργαλείο για να διασκεδάσει και να καλύψει τις οργανωτικές δυσκαμψίες και τις δυσλειτουργίες της διοίκησης κατά την εξέταση αιτημάτων ασύλου. Για να είμαι απολύτως σαφής: η παράταση του χρόνου κράτησης πέραν των ευλόγων ορίων και κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας, δεν συνάδει με το κράτος δικαίου. Η παραβατικότητα αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό θέμα, αρμόδιο για το οποίο είναι η ποινική δικαιοσύνη.