Είναι οι δημοτικές, εκλογές δεύτερης κατηγορίας;

Ο προεκλογικός αγώνας, για τις επερχόμενες δημοτικές εκλογές, έχει ξεκινήσει. Είναι λοιπόν αρκετά επίκαιρο, ιδιαίτερα τώρα που τελείωσε ο κύκλος των εθνικών εκλογών, να συζητήσουμε για τις ιδιαιτερότητες, τις ευκαιρίες και τα προβλήματα των δημοτικών εκλογών.

Στη σειρά των άρθρων που ακολουθούν, θα προσπαθήσουμε να συλλέξουμε πληροφορίες, ευρήματα και συμπεράσματα, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στη διεθνή επιστημονική σκέψη. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται ένα, ολοένα και μεγαλύτερο, ενδιαφέρον των επιστημόνων και των ειδικών για τις δημοτικές εκλογές.  Αν και το ενδιαφέρον αυτό δεν είναι της ίδιας έντασης και ποιότητας με αυτό για την κεντρική πολιτική σκηνή, η διεθνής βιβλιογραφία είναι αρκετά πλούσια ώστε να μας εφοδιάσει με χρήσιμες πληροφορίες.

Στη σειρά αυτών των άρθρων, θα αναδειχθούν θεωρίες, προσεγγίσεις, μοντέλα και αποκλίσεις, με βάση τις εθνικές ή τοπικές ιδιαιτερότητες, που οδηγούν στην καλύτερη κατανόηση της εκλογικής συμπεριφοράς των πολιτών στις δημοτικές εκλογές, όπως επίσης και παράγοντες, που μπορούν να επηρεάσουν ή ακόμα και να προβλέψουν, την εκλογική αυτή συμπεριφορά.

Στο πρώτο κεφάλαιο του παρόντος άρθρου, παρουσιάζεται συνοπτικά η θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας. Σε ποιες εκλογές αναφέρεται η συγκεκριμένη θεωρία;  Τι σχέση έχει η θεωρία αυτή με τις δημοτικές εκλογές;  Κατά πόσο μπορεί να ερμηνεύσει ή να προβλέψει την εκλογική συμπεριφορά; είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που θα καταβληθεί προσπάθεια να απαντηθούν.

Στο δεύτερο κεφάλαιο του παρόντος άρθρου θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τη δυνατότητα εφαρμογής, της θεωρίας εκλογών δεύτερης κατηγορίας, στην Ελλάδα.  Συγκρίνονται και αξιολογούνται οι «εθνικές» εκλογές με τις ευρωεκλογές και με  τις δημοτικές εκλογές πρώτου και δεύτερου γύρου. Για το σκοπό αυτό  χρησιμοποιούνται τα εκλογικά αποτελέσματα των τελευταίων δεκαετιών.

Τέλος, στα συμπεράσματα του άρθρου, επισημαίνονται ευρήματα που δεν αφορούν αποκλειστικά στην επιστημονική κοινότητα αλλά, κάτω από ορισμένες συνθήκες, θα μπορούσαν να καταστούν χρήσιμα για τους υποψηφίους στις δημοτικές εκλογές, αλλά και για το σύνολο των ενεργών πολιτών της χώρας.

1. Η Θεωρία των Εκλογών Δεύτερης Κατηγορίας

Η θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας έχει χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει τη συμπεριφορά της ψήφου στις ευρωεκλογές. Σύμφωνα με αυτή οι ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαφορετικά από ότι τις εθνικές βουλευτικές εκλογές. Ο όρος «δεύτερης κατηγορίας» υπονοεί επίσης ότι οι επιλογές των ψηφοφόρων στις ευρωεκλογές, επηρεάζονται από διαφορετικούς παράγοντες, από ότι στις εθνικές εκλογές. Οι ψηφοφόροι, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις εκλογές δεύτερης κατηγορίας ως ευκαιρία για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους προς την κυβέρνηση ή να στείλουν ψήφο διαμαρτυρίας, χωρίς απαραίτητα να σκοπεύουν στο να αλλάξουν την κεντρική κυβέρνηση. Θεωρούνται, συχνά, ως ένα βαρόμετρο της κοινής γνώμης ή ως ένας τρόπος για να καταγραφεί  η δυσαρέσκειά προς το κυβερνών κόμμα ή την κυβέρνηση. Για το λόγο αυτό οι ψηφοφόροι τείνουν να τιμωρούν τα κόμματα εξουσίας, και στρέφονται προς τα μικρά κόμματα ή απέχουν από την ψηφοφορία.

Τα βασικά στοιχεία της θεωρίας περιλαμβάνουν:

Εγγύτητα: Οι ψηφοφόροι αντιλαμβάνονται τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως πιο μακρινές ή ότι η επιρροή τους είναι λιγότερο άμεση και σημαντική από τις εθνικές εκλογές. Με παγιωμένη την αντίληψη ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει περιορισμένες εξουσίες σε σύγκριση με τις εθνικές κυβερνήσεις, οι ψηφοφόροι εκτιμούν ότι οι επιλογές τους έχουν λιγότερο άμεσες συνέπειες στην εθνική διακυβέρνηση.

Ψηφοφορία διαμαρτυρίας: Οι εκλογές δεύτερης κατηγορίας παρέχουν στους ψηφοφόρους την ευκαιρία να εκφράσουν τη διαμαρτυρία ή τη διαφωνία τους κατά της κυβέρνησης. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν οι ψηφοφόροι δεν είναι ικανοποιημένοι με τις εθνικές πολιτικές, τις κυβερνητικές επιδόσεις ή την στάση της σε συγκεκριμένα εθνικά ζητήματα. Οι ψηφοφόροι μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις εκλογές για να καταγράψουν απλώς τη δυσαρέσκειά τους.

Μεγάλη αποχή: Στις εκλογές δεύτερης κατηγορίας, συχνά σημειώνεται χαμηλότερη προσέλευση ψηφοφόρων, σε σύγκριση με τις εθνικές εκλογές. Αυτή η χαμηλότερη συμμετοχή μπορεί να αποδοθεί στο, κατά τη γνώμη των πολιτών, χαμηλότερο διακύβευμα, στη μειωμένη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης ή στην έλλειψη ευαισθητοποίησης, σχετικά με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τις λειτουργίες του.

Η θεωρία που προτάθηκε από τους Reif και Schmitt στο βασικό τους άρθρο (1980) και αναπτύχθηκε από τους Reif et al. 1997,  Hix και Marsh 2007, Clark and Rohrschneider 2009, Schakel and Jeffery 2013, Schakel 2015, τεκμηριώθηκε σε μεγάλο βαθμό, με τις εκλογικές συμπεριφορές των πολιτών στα κράτη μέλη της ΕΕ, της Δυτικής Ευρώπης.

Ο Schmit et al. (2020), χρησιμοποιώντας δεδομένα από τις έρευνες των Ευρωπαϊκών Εκλογικών Μελετών την περίοδο 2004-2014, εντοπίζει στατιστική σημαντικότητα στην αποχή από τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Παράλληλα, ο Kovář (2016) επανεξετάζοντας τη θεωρία εκλογών δεύτερης κατηγορίας και την εφαρμογή της στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, αποδεικνύει ότι η εκλογική συμπεριφορά κατά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2004 και του 2009, στα νέα κράτη μέλη της ΕΕ, μπορεί να γίνει, σε μεγάλο βαθμό, κατανοητή, χρησιμοποιώντας ως επεξηγηματικό εργαλείο την εκλογική θεωρία δεύτερης κατηγορίας.

Επίσης οι Piret Ehin and Liisa Talving (2021),  διερευνώντας τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από το 1979 έως το 2019, συμπεραίνουν ότι, συνολικά, το μοντέλο των εκλογών δεύτερης κατηγορίας συνεχίζει να κατέχει σημαντική ερμηνευτική δύναμη τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή.

Αν και οι Reif και Schmitt (1980), περιελάμβαναν τις δημοτικές εκλογές στην ευρεία δεξαμενή των εκλογών δεύτερης κατηγορίας, οι μελετητές των τοπικών εκλογών έκαναν, στο μοντέλο, μια κάπως χλιαρή υποδοχή (Kjær and Steyvers, 2018). Είναι δύσκολο να βρεθούν στέρεες εμπειρικές επιβεβαιώσεις λειτουργίας του μοντέλου των εκλογών δεύτερης κατηγορίας, σε δημοτικά εκλογικά δεδομένα. Εξαιρέσεις περιλαμβάνουν αναλύσεις της προσέλευσης των ψηφοφόρων (Lefevere and Van Aelst, 2014, Bhatti et al., 2019) και μελέτες επιλογής ψήφου (Heath et al., 1999, Marien et al. 2015, Cabeza 2018).

Στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, η εφαρμογή της θεωρίας των εκλογών δεύτερης κατηγορίας δεν χρησιμοποιείται ευρέως για τη διερεύνηση τοπικών εκλογών, σε αντίθεση με εκλογές σε περιφερειακό επίπεδο. Ο σκεπτικισμός των επιστημόνων, που ερευνούν τις δημοτικές εκλογές στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες, μπορεί να προέρχεται από το γεγονός ότι το μοντέλο υποτιμά τη σημασία της τοπικής πολιτικής, παραβλέπει τις τοπικές ιδιαιτερότητες και δεν λαμβάνει υπόψη του τοπικές προσωπικότητες και σχηματισμούς, που ανταγωνίζονται τα «εθνικά» κόμματα μόνο στην τοπική εκλογική αρένα.

Ο Gendzwi et al (2022), μελέτησε τις δημοτικές εκλογές σε Δανία, Νορβηγία και Φιλανδία, περιλαμβάνοντας περισσότερο από τριάντα εκλογικούς κύκλους και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας δεν πρέπει να αποδίδεται ως προεπιλογή στις δημοτικές εκλογές.

Μία από τις «επεκτάσεις» της θεωρίας των εκλογών δεύτερης κατηγορίας είναι η μειωμένη συμμετοχή ή η αύξηση της αποχής, στις δημοτικές εκλογές, σε σύγκριση με τις εθνικές.

Στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία υπάρχει η άποψη ότι  η συμμετοχή στις αυτοδιοικητικές εκλογές τείνει να είναι μικρότερη από ό,τι στις αντίστοιχες εθνικές. Oι Gendźwiłł και Kjær (2021) μάλιστα το θεώρησε ως δεδομένο και πρότεινε, ως μεταβλητή, τη διαφορά μεταξύ της συμμετοχής στις εθνικές και αυτοδιοικητικές εκλογές. Η μελέτη αυτή συμπεριέλαβε δεδομένα από 12 χώρες και σχεδόν 15.000 Δήμους. Η βασική της συνεισφορά δεν είναι τόσο η ύπαρξη ή όχι μικρότερης συμμετοχής στις αυτοδιοικητικές εκλογές αλλά το γιατί. Ένας παράγοντας που επηρεάζει την συμμετοχή των πολιτών στις τοπικές εκλογές είναι, σύμφωνα με την έρευνα, το μέγεθος και η πληθυσμιακή πυκνότητα του Δήμου. Όσο μεγαλύτερος είναι ένας Δήμος, από άποψη μεγέθους εκλογικού σώματος, τόσο χαμηλότερη είναι η συμμετοχή των δημοτών του στις τοπικές εκλογές, σε σύγκριση με τις εθνικές εκλογές.  Ορισμένοι από τους λόγους που προκαλούν το φαινόμενο θα μπορούσαν να θεωρηθούν:

• Η μεγαλύτερη εγγύτητα, στους μικρούς Δήμους, μεταξύ των πολιτών και τους εκπροσώπους τους και η πρόσβαση στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Μη ξεχνάμε ότι ένα από τα πολιτικά πλεονεκτήματα της αποκέντρωσης είναι ότι αποτελεί την πλησιέστερη στον πολίτη εξουσία.
• Στις μικρούς Δήμους, παρατηρείται υψηλότερη κοινωνικοοικονομική ομοιογένεια και προσωπική επαφή και γνωριμία, δημιουργούνται ισχυρότεροι κοινωνικοί δεσμοί και περισσότερες ευκαιρίες για ουσιαστική συμμετοχή στις τοπικές πολιτικές δραστηριότητες. Αντίθετα, στους μεγαλύτερους Δήμους, οι κοινωνικοί δεσμοί χαλαρώνουν και η αίσθηση της κοινότητας και η παρόρμηση για συμμετοχή, μειώνεται
• Σε μικρότερους Δήμους, είναι πολύ πιθανό ένας από τους υποψηφίους να ζει κοντά στον ψηφοφόρο, με αποτέλεσμα οι δυνατότητες κινητοποίησης ή συμμετοχής, μέσω των άτυπων δικτύων φίλων και γειτόνων, να είναι μεγαλύτερες και ίσως αποτελεσματικότερες, σε μικρότερες εκλογικές περιφέρειες.

2. Η Συμμετοχή στις Ευρωεκλογές και τις Δημοτικές Εκλογές στην Ελλάδα

Είναι ενδιαφέρον να δούμε κατά πόσον η θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ερευνητικό εργαλείο για τις ευρωεκλογές και τις δημοτικές εκλογές στην Ελλάδα.

2^α. Η Συμμετοχή των Ελλήνων Πολιτών στις Ευρωεκλογές

Όπως απεικονίζεται στο παραπάνω γράφημα, η συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών στις Ευρωεκλογές παρουσίαζε, από το 1984 μέχρι το 2014, μία καθοδική πορεία. Από το 59% το 1984 περιορίστηκε σε 43%, το 2014. Η πορεία αυτή φαίνεται να ανακόπτεται στις Ευρωεκλογές του 2019, χωρίς όμως να φτάνει στο ύψος του 1984 (περίπου κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες, χαμηλότερα).

Η συμμετοχή των πολιτών στις ευρωεκλογές δεν είναι σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ η ίδια. Τα νέα κράτη μέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης παρουσιάζουν πολύ μικρή συμμετοχή στις Ευρωεκλογές, με αποκορύφωμα τη Σλοβακία, όπου ο μέσος όρος της συμμετοχής, σε όλες τις Ευρωεκλογές, στις οποίες συμμετείχε από την ένταξη της, είναι 18,1%. Αντίθετα, χώρες όπως το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα παρουσιάζουν τον υψηλότερο μέσο όρο συμμετοχής.

Όπως προκύπτει και από το παραπάνω γράφημα, η συμμετοχή των Ελλήνων πολιτών στις Ευρωεκλογές είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από το μέσο όρο του συνόλου των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το παραπάνω γράφημα επιβεβαιώνει, εν μέρει, τη θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας. Παρατηρείται ότι στις Εθνικές Εκλογές η συμμετοχή των Ελλήνων πολιτών δεν έχει πέσει ποτέ κάτω από το 61%. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το 2019 χρησιμοποιήθηκε το ποσοστό συμμετοχής των πρώτων εκλογών, αν και στις  δεύτερες εκλογές, που διεξήχθησαν το ίδιο έτος, δεν είχε η συμμετοχή τους μεγάλη διαφορά από αυτή των ευρωεκλογών.

2β. Η συμμετοχή των Ελλήνων πολιτών στις δημοτικές εκλογές

Όσον αφορά στη συμμετοχή των πολιτών στις εθνικές και δημοτικές εκλογές, οι προβλέψεις της θεωρίας των εκλογών δεύτερης κατηγορίας δεν επιβεβαιώνονται πλήρως. Παρατηρείται μεν μία περιορισμένη συμμετοχή στις δημοτικές εκλογές, αλλά οι διαφορές είναι αρκετά μικρές ώστε να μπορέσουν να θεμελιώσουν τις προβλέψεις της θεωρίας.

Η μελέτη των δημοτικών εκλογών στην Ελλάδα θα πρέπει να πάρει υπόψη της δύο σημαντικά στοιχεία, όσον αφορά στο επίπεδο συμμετοχής των πολιτών σε αυτές. Το πρώτο είναι ότι οι δημοτικές εκλογές  διεξάγονται σε δύο γύρους και το δεύτερο ότι η συμμετοχή δεν είναι ενιαία σε όλους τους Δήμους της χώρας αλλά ούτε καν στους Δήμους της ίδιας Περιφέρειας ή του ίδιου Νομού.

Στο παραπάνω γράφημα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι δεύτερες Δημοτικές εκλογές του 2014 συνέπεσαν με τις Ευρωεκλογές. Το ποιος επηρέασε τη συμμετοχή, οι Ευρωεκλογές ή οι δεύτερες Δημοτικές εκλογές, είναι δύσκολο να ανιχνευθεί. Χαρακτηριστικό πάντως είναι ότι ο δεύτερος γύρος των δημοτικών εκλογών του 2014 είχε, κατά τι,  μεγαλύτερη συμμετοχή από ότι οι Ευρωεκλογές. Αν εξαιρέσουμε το 2014, ο πρώτος με το δεύτερο γύρο των Δημοτικών εκλογών παρουσιάζουν, όσον αφορά στη συμμετοχή, περίπου 14 ποσοστιαίες μονάδες διαφορά. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό, που ασφαλώς επηρεάζει τα τελικά αποτελέσματα. Το φαινόμενο της περιορισμένης συμμετοχής δεν εμφανίζεται μόνο στη δεύτερη Κυριακή των Δημοτικών εκλογών, αλλά σχεδόν πάντα, όταν υπάρχουν επαναλαμβανόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Οι αιτίες για την περιορισμένη συμμετοχή στις δεύτερες δημοτικές εκλογές είναι πολλές. Κάποιες από αυτές είναι η κούραση του εκλογικού σώματος, καθώς και η απάθεια/ μη κινητοποίηση, που επιδεικνύουν πολλοί υποψήφιοι, όταν από την πρώτη Κυριακή οι ελπίδες τους για εκλογή έχουν εξανεμιστεί.

Στον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει Περιφέρεια στην οποία η μέγιστη και ελάχιστη συμμετοχή, στις δημοτικές εκλογές του 2019, να είναι σχετικά κοντά. Μάλιστα, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η εκλογική συμμετοχή στις πρωτεύουσες των νομών ανήκει σε κάποια από τις ακραίες τιμές.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε ορισμένες Περιφέρειες, όπως είναι το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη, η Δυτική Μακεδονία, η Αττική, η μέγιστη αποχή το 2019, η οποία είχε παρατηρηθεί σε Δήμους, είναι υπερδιπλάσια από την αντίστοιχη ελάχιστη. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν υπάρχει, σύμφωνα με τον Gendźwiłł (2021), κάποιο μοτίβο στην συμμετοχή ή  αποχή πού μάλιστα να σχετίζεται με το μέγεθος του Δήμου ή την πληθυσμιακή του πυκνότητα;

Με βάση τα δεδομένα των δημοτικών εκλογών 2019[i], την πρώτη Κυριακή δεν παρουσιάζεται καμία συσχέτιση μεταξύ του πληθυσμού των Δήμων και της συμμετοχής στις δημοτικές εκλογές ( ο συντελεστής Pearson είναι πολύ μικρός). Η ερμηνευτική ικανότητα του πληθυσμού, ως προς την εκλογική συμπεριφορά της συμμετοχής, είναι στατιστικά μη σημαντική και όπως πολύ χαρακτηριστικά φαίνεται στο παρακάτω γράφημα διασποράς, ούτε κατά δημογραφικές ομάδες μπορούμε να διακρίνουμε συγκεκριμένα μοτίβα εκλογικής συμπεριφοράς.

Αντίθετα, τη δεύτερη Κυριακή και ιδιαίτερα συγκρίνοντας με την συμμετοχή στις δημοτικές εκλογές της πρώτης, μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιες διαφορές ανά δημογραφική τάξη.

Στο παραπάνω γράφημα, παρουσιάζεται η διαφορά στη συμμετοχή στις δημοτικές εκλογές του 2019 την πρώτη και δεύτερη Κυριακή. Παρατηρούμε ότι όσο μεγαλώνει ο πληθυσμός τόσο διευρύνεται το ποσοστό των ψηφοφόρων που δεν ψήφισαν τη δεύτερη Κυριακή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τη διαμόρφωση του παραπάνω γραφήματος εξαιρέθηκαν οι Δήμοι, οι οποίοι εξέλεξαν Δήμαρχο από την πρώτη Κυριακή.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε Δήμους κάτω των 10.000 κατοίκων η απόλυτη πλειοψηφία των Δημάρχων (57%) εκλέχθηκε από την πρώτη Κυριακή, σε αντίθεση με τους Δήμους με πληθυσμό πάνω από 150.000 κατοίκους, όπου από την πρώτη Κυριακή δεν εκλέχθηκε Δήμαρχος.

3. Συμπεράσματα

3^α Γενικά

Ένα πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται, από τα παραπάνω, είναι ότι η θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας έχει κάποια εφαρμογή στις ευρωεκλογές και στην Ελλάδα. Προφανώς, η θεωρία αυτή δεν μπορεί να προβλέψει εκλογικές συμπεριφορές και κυρίως ακριβή αποτελέσματα, αλλά προσφέρει χρήσιμα αναλυτικά εργαλεία που θα πρέπει να εξειδικεύονται κάθε φορά στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Ειδικά για τον δεύτερο γύρο δημοτικών εκλογών του 2014, ο οποίος έγινε ταυτόχρονα με τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και συγκρίνοντάς τον με τους δεύτερους γύρους των δημοτικών εκλογών, που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, συμπεραίνεται ότι, τη συγκεκριμένη χρονιά, η συμμετοχή (στον δεύτερο γύρο των δημοτικών εκλογών) ενισχύθηκε.

Ένα άλλο συμπέρασμα έχει να κάνει με το ότι η συμμετοχή στον πρώτο γύρο των Ελληνικών δημοτικών εκλογών δεν φαίνεται να επιβεβαιώνει τη θεωρία των εκλογών δεύτερης κατηγορίας.  Στο δεύτερο γύρο όμως των δημοτικών εκλογών, παρατηρείται ότι όσο πληθυσμιακά μεγαλύτερος είναι ένας Δήμος τόσο μεγαλύτερη να είναι και η αποχή.

Στην επιχειρηματολογία σχετικά με το ότι οι δημοτικές, δεν είναι εκλογές δεύτερης κατηγορίες, σημαντικό ρόλο έχουν και οι ακόλουθες διαιστώσεις:

• Μόνο στην Ευρώπη, οι εκλογές πραγματοποιούνται τακτικά σε περισσότερες από 100.000 τοπικές αρχές. Τέτοια πληθώρα, συνοδευόμενη από τη σημαντική διαφοροποίηση των θεσμικών πλαισίων, παρέχει τη δυνατότητα για απόκτηση ισχυρών ευρημάτων και εμπλουτισμό της γνώσης- εμπειρίας.
• Η ΤΑ ως η πλησιέστερη στον πολίτη εξουσία, με την εγγύτητα των παραγόντων, των θεσμών και των διαδικασιών στις πολιτικές λήψης αποφάσεων και με άμεσα παρατηρήσιμες τις συνέπειες που προκαλούν, μπορεί να δημιουργήσει συγκεκριμένα εκλογικά πρότυπα, συμπεριφορές και δυναμικές. Επίσης, η σταθερή και διαρκής λειτουργία των εκλογών και της ψηφοφορίας, ως βασικοί μηχανισμοί στις διαδικασίες εκπροσώπησης και λογοδοσίας στο πιο κοντινό στους πολίτες επίπεδο, διευκολύνουν και αποκαλύπτουν  ευρήματα και συμπεράσματα, πολύ χρήσιμα και για τις εκλογές της κεντρικής πολιτικής σκηνής.
• Σημαντικό ειδικό βάρος αποκτούν οι δημοτικές εκλογές στο πλαίσιο της αυξανόμενης σημασίας της τοπικής βαθμίδας, στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, που χαρακτηρίζει πολλές σύγχρονες δημοκρατίες. Στο πλαίσιο των δημοτικών εκλογών, η επίδραση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης στις ατομικές στάσεις και συμπεριφορές,  μπορεί να δημιουργήσει νέες συσχετίσεις και να συμβάλλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση μίας πολυπαραγοντικής προσέγγισης, με υψηλότερο βαθμό ερμηνευτικότητας, όσον αφορά στην εκλογική συμπεριφορά των πολιτών.
• Είναι σημαντική η δυνατότητα που παρέχουν οι δημοτικές εκλογές για συγκριτικές αξιολογήσεις ή ακόμα και για αξιολογήσεις κεντρικών πολιτικών, όπως οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις, η ενίσχυση της αποκέντρωσης, η εμβάθυνση της τοπικής αυτονομίας.

3β. Συμπεράσματα που θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν τους υποψήφιους και τους ενεργούς πολίτες.

1. Οι υποψήφιοι Δήμαρχοι θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να σχεδιάσουν εκλογική στρατηγική δύο γύρων, όσο σίγουροι και εάν αισθάνονται, ειδικά εάν οι Δήμοι τους έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο από 10.000 κατοίκους. Υπενθυμίζεται ότι στις δημοτικές εκλογές του 2019 μόνο 1 στους 5 Δήμους, άνω των 10.000 κατοίκων, εξέλεξε Δήμαρχο από την πρώτη Κυριακή. Είναι δε πλούσια η εμπειρία από «σίγουρους» Δημάρχους που την επομένη των εκλογών εξανεμίστηκαν δραματικά οι προσδοκίες τους.
2. Στο σχεδιασμό της εκλογικής μάχης για το δεύτερο γύρο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η διεύρυνση της αποχής, ιδιαίτερα στους μεγάλους πληθυσμιακά Δήμους. Αυτό το αναμενόμενο γεγονός, δεν σηματοδοτεί υποχρεωτικά την επικράτηση του συνδυασμού που πρώτευσε στον πρώτο γύρο. Συμμαχίες, λάθος στρατηγικές, ελλιπής κινητοποίηση, αλαζονεία μπορούν να ανατρέψουν το αποτέλεσμα. Σημειώνεται ότι το 2019, στο 30% των Δήμων που  εξέλεξαν Δήμαρχο τη δεύτερη Κυριακή, ανατράπηκε το αποτέλεσμα, που προέκυψε από την πρώτη (ΕΕΤΑΑ 2019).
3. Στις επόμενες δημοτικές εκλογές, επειδή θα έχει λυθεί πρόσφατα το ζήτημα ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα, τα συμπεράσματα της θεωρίας των εκλογών δεύτερης κατηγορίας και κυρίως αυτά που αναφέρονται στην τιμωρητική, στην ψήφο διαμαρτυρίας ή απογοήτευσης, θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα. Αυτή η πιθανότητα μπορεί να επηρεάσει την εκλογική συμπεριφορά στις δημοτικές εκλογές. Αντίθετα αποτελέσματα, στην εκλογική συμπεριφορά, θα έχει η εργαλειοποίηση των τοπικών εκλογών για την επαναδιάταξη της εκλογικής ιεραρχίας των εθνικών κομμάτων. Σε επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με το πόσο επηρεάζουν τα εθνικά κόμματα τις τοπικές εκλογές. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι υποψήφιοι θα πρέπει να πάρουν υπόψη τους τα παραπάνω, τόσο στην προβολή του διεκδικητικού τους πλαισίου όσο και στη σημασία των τοπικών χαρακτηριστικών και των ιδιαιτεροτήτων του Δήμου τους.
4. Η εκλογική στρατηγική θα πρέπει να συμπεριλάβει ειδικές κατηγορίες ψηφοφόρων. Ένα κλασσικό παράδειγμα είναι οι ευρωπαίοι αλλοδαποί πολίτες που δικαιούνται να ψηφίσουν στις δημοτικές εκλογές. Το μέγεθός τους δεν είναι αμελητέο. Το 2019 στα Δωδεκάνησα ήταν 2.545, στο νομό Χανίων 1.951, στην Α. Αττική 1.585, στις Κυκλάδες 1.036. Οι πολίτες αυτοί ενδιαφέρονται για τον τόπο διαμονής τους, είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες (61% στο σύνολο), δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής και σε πολλές περιπτώσεις, οι προσδοκίες τους επηρεάζονται από την ΤΑ της χώρας προέλευσης τους. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι για τις δημοτικές εκλογές του 2019 ήταν εγγεγραμμένοι, στο σύνολο της χώρας, 4.941 πολίτες προερχόμενοι από το Ηνωμένο Βασίλειο και 2.575 από τη Γερμανία (ΥπΕς 2019). Μία σημαντική υποκατηγορία, των εκλογέων αυτών, είναι οι οικονομικοί μετανάστες. Οι 4.105 πολίτες από Βουλγαρία και οι 2.537 από την Ρουμανία, που είχαν εγγραφεί για να ψηφίσουν στις δημοτικές εκλογές του 2019, στην πλειοψηφία τους, κατά τεκμήριο, ανήκουν στην κατηγορία των οικονομικών μεταναστών[ii].
5. Η εκλογική κόπωση, που εντοπίστηκε παραπάνω και εκφράστηκε, τόσο στο δεύτερο γύρο των δημοτικών εκλογών, όσο και στις επαναλαμβανόμενες εθνικές εκλογές, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στο σχεδιασμό των δημοτικών εκλογών του 2023, αφού θα διεξαχθούν μετά από δύο εθνικές εκλογές και σε μικρό χρονικό διάστημα, θα τις ακολουθήσουν οι ευρωεκλογές του 2024.
6. Η εκλογική όμως κόπωση, δεν έχει σχέση μόνο με τη σειρά των εκλογικών αναμετρήσεων, αλλά και με την παραμονή στο δημαρχιακό θώκο. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2019 κατέβηκαν ως υποψήφιοι, 254 εν ενεργεία Δήμαρχοι. Από αυτούς εξελέγησαν οι 131, ποσοστό 32%.

Στο παραπάνω γράφημα φαίνεται ότι όσο πιο έμπειροι- μακροβιότεροι είναι οι Δήμαρχοι τόσο σπανιότερη είναι η επανεκλογή τους, λόγω εκλογικής ή/ και προσωπικής κόπωσης.

Σε επόμενο άρθρο θα παρουσιαστούν τα ευρήματα και  συμπεράσματα επιστημονικών ερευνών για τις δημοτικές εκλογές σε διάφορες χώρες του κόσμου και πώς μπορούν αυτά να χρησιμεύσουν στην Ελληνική πραγματικότητα.

Για περισσότερα:

• Adam Gendzwi and Ulrik Kjaer The second-order election model and the performance of political parties in municipal elections. Party Politics 2022, Vol. 0(0) 1–8
• Piret Ehin and Liisa Talving. Still second-order? European elections in the era of populism, extremism, and Euroscepticism. Politics 2021, Vol. 41(4) 467–485.
• Gendźwiłł and Kjær. Mind the gap, please! Pinpointing the influence of municipal size on local electoral participation. Local Government Studies, Vol. 47, NO. 1, 11–30
• Hermann Schmitt, Alberto Sanz, Daniela Braun and Eftichia Teperoglou. It All Happens at Once: Understanding Electoral Behaviour in Second-Order Elections. Politics and Governance (ISSN: 2183–2463) 2020, Volume 8, Issue 1, Pages 6–18
• Υπουργείο Εσωτερικών. Στατιστικά Εκλογικού Σώματος Αυτοδιοικητικών Εκλογών 2019
• ΕΕΤΑΑ. Μ. Σκολαρίκος. Οι Δημοτικές και Περιφερειακές Εκλογές 2019 σε Αριθμούς
• Kovář J. Revisiting the Second-Order Election Model and Its Application to European Parliament Elections in Central and Eastern European Countries Prague Metropolitan University Prague Press,285 p.
• Reif K and Schmitt H. Nine Second-Order National Elections – a Conceptual Framework for the Analysis of European Election Results. European Journal of Political Research 8(1): 3–44

[i] Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Μ. Σκολαρίκο για την πολύ γενναιόδωρη προσφορά των δεδομένων για τις δημοτικές εκλογές 2019, από το προσωπικό του αρχείο.

[ii] Ευχαριστίες οφείλονται επίσης στο Διευθυντή της Διεύθυνσης Εκλογών, του Υπουργείου Εσωτερικών, δρ. Τ. Σκιαδά για τη βοήθεια του.