Πληροφορίες και διευκρινίσεις για θέματα που άπτονται της λειτουργίας των κοινοτήτων παρέχει εγκύκλιος του υπουργείου Εσωτερικών.
Με τη θέση σε ισχύ του ν. 4555/2019 «Μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Πρόγραμμα Κλεισθένης I», καταργείται η διάκριση κοινοτήτων σε δημοτικές και τοπικές και εισάγεται ως ενιαία δομή ενδοδημοτικής αποκέντρωσης η Κοινότητα.
Τα όργανα διοίκησης των κοινοτήτων διαφοροποιούνται ανάλογα με τον πληθυσμό τους. Ειδικότερα, στις μικρές κοινότητες, αυτές δηλαδή που έχουν μόνιμο πληθυσμό έως και τριακοσίους (300) κατοίκους, προβλέπεται ένα μονοπρόσωπο όργανο διοίκησης, ο πρόεδρος της κοινότητας.
Αντίθετα, στις μεγαλύτερες κοινότητες, αυτές με μόνιμο πληθυσμό άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων, προβλέπεται η ύπαρξη τόσο συλλογικού (συμβούλιο κοινότητας), όσο και μονοπρόσωπου (πρόεδρος του συμβουλίου κοινότητας) οργάνου διοίκησης.
Ο αριθμός των μελών του συμβουλίου κοινότητας διαφοροποιείται ανάλογα με τον πληθυσμό της και διαμορφώνεται ως εξής:
301 – 2.000 κάτοικοι, 5 μέλη
2.001 –10.000 κάτοικοι, 7 μέλη
10.001 – 50.000 κάτοικοι, 11 μέλη
50.001 και άνω κάτοικοι, 15 μέλη
Οι αρμοδιότητες των οργάνων διοίκησης των κοινοτήτων περιγράφονται αναλυτικά στα άρθρα 81 («Αρμοδιότητες προέδρου συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων»), 82 («Αρμοδιότητες προέδρου κοινότητας έως και τριακοσίων κατοίκων») και 83 («Αρμοδιότητες συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων κατοίκων») του ν.3852/2010. Πρόκειται για αρμοδιότητες, κυρίως, γνωμοδοτικού χαρακτήρα, οι οποίες ασκούνται στα όρια της συγκεκριμένης κοινότητας είτε με πρωτοβουλία των οργάνων της κοινότητας είτε κατόπιν παραπομπής από τα αρμόδια όργανα του δήμου.
Επιπρόσθετα, ο δήμαρχος, με απόφασή του μπορεί να μεταβιβάζει αρμοδιότητές του στους προέδρους κοινοτήτων ή στα συμβούλια κοινοτήτων. Επίσης, το δημοτικό συμβούλιο, με απόφαση του η οποία λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του μπορεί να μεταβιβάζει συγκεκριμένες αρμοδιότητές του στους προέδρους κοινοτήτων ή στα συμβούλια κοινοτήτων. Οι αρμοδιότητες αυτές ασκούνται μέσα στα όρια της οικείας κοινότητας. Υπάρχουν περιορισμοί στις αρμοδιότητες που μπορούν να μεταβιβαστούν και περιλαμβάνονται στην εγκύκλιο.
Κοινότητες με πληθυσμό άνω των (300) κατοίκων
O πρόεδρος του συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων, δεν εκλέγεται μεταξύ των μελών του οικείου συμβουλίου αλλά είναι ο σύμβουλος του πρώτου σε εκλογική δύναμη συνδυασμού στην κοινότητα, ο οποίος έλαβε τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης, και σε περίπτωση ισοψηφίας αυτός που είναι γραμμένος πρώτος στην απόφαση του εκλογοδικείου. Η θητεία του προέδρου εκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της δημοτικής περιόδου.
Το συμβούλιο, επομένως κοινότητας, μετά την ορκωμοσία και εγκατάσταση των μελών του, λειτουργεί αμέσως και χωρίς καμία άλλη διαδικασία, αφού ο πρόεδρος του συμβουλίου ορίζεται ρητά από το νόμο.
Αν η θέση του προέδρου του συμβουλίου της κοινότητας κενωθεί λόγω θανάτου ή παραίτησης ή έκπτωσης από το αξίωμα ή εξαιτίας οποιουδήποτε άλλου λόγου ή εκείνος που έλαβε τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης δεν αποδεχθεί εγγράφως τη θέση, το αξίωμα του προέδρου καταλαμβάνει επόμενος, κατά σειρά σταυρών προτίμησης, σύμβουλος του πρώτου σε εκλογική δύναμη συνδυασμού.
Σε περίπτωση που δεν υπάρχει σύμβουλος που να έχει εκλεγεί με τον ίδιο συνδυασμό, ή σύμβουλος του συνδυασμού αυτού που να δύναται και να δέχεται να αναλάβει την άσκηση των καθηκόντων του προέδρου, η θέση αυτή καταλαμβάνεται από σύμβουλο του δεύτερου σε σειρά εκλογής συνδυασμού στη συγκεκριμένη κοινότητα, σύμφωνα πάντα με τη σειρά σταυρών προτίμησης που έχει λάβει, και εφόσον απαιτηθεί, η διαδικασία συνεχίζεται με τους επόμενους συνδυασμούς, με τη σειρά εκλογικής τους δύναμης στην κοινότητα.
Η μη αποδοχή του αξιώματος του προέδρου δεν οδηγεί σε απώλεια της ιδιότητας του μέλους του συμβουλίου κοινότητας.
Όταν ο πρόεδρος απουσιάζει ή κωλύεται, τα καθήκοντά του ασκεί μέλος του συμβουλίου της κοινότητας, που ορίζεται από αυτόν, ως αναπληρωτής του.
Το συμβούλιο κοινότητας συνεδριάζει ύστερα από πρόσκληση του προέδρου του:
μία (1) τουλάχιστον φορά το μήνα, υποχρεωτικά, ακόμα και αν δεν υπάρχουν θέματα για συζήτηση ή μοναδικό θέμα είναι η ενημέρωση δημοτών σε ορισμένα θέματα.
Κάθε φορά που το απαιτούν οι υποθέσεις της κοινότητας.
Όποτε υπάρχουν κατεπείγουσες περιπτώσεις, οι οποίες δικαιολογούν την άμεση σύγκληση του συμβουλίου για ορισμένα θέματα.
Όταν το ζητήσει, με γραπτή αίτησή του στην οποίο θα αναφέρονται τα θέματα που θα συζητηθούν, το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστον των μελών του συμβουλίου.
Στην περίπτωση αυτή, εάν ο πρόεδρος δεν συγκαλέσει το συμβούλιο το αργότερο μέσα σε δέκα (10) ημέρες από την παραλαβή της σχετικής αίτησης, το συμβούλιο συνέρχεται με πρόσκληση των μελών του που υπέβαλαν την αίτηση.
Όταν το ζητήσουν, με γραπτή αίτησή τους στην οποίο θα αναφέρονται τα θέματα που θα συζητηθούν, εκατό (100), τουλάχιστον, κάτοικοι της κοινότητας. Στην περίπτωση αυτή, εάν ο πρόεδρος δεν συγκαλέσει το συμβούλιο το αργότερο μέσα σε δέκα (10) ημέρες από την παραλαβή της αίτησης, το συμβούλιο συνέρχεται με πρόσκληση του επόμενου κατά σειρά σταυρών προτίμησης συμβούλου και επί ισοψηφίας εκείνου που αναγράφεται πρώτος στην απόφαση ανακήρυξης.
Η πρόσκληση, στην οποία αναγράφονται, οπωσδήποτε, τα θέματα της ημερήσιας διάταξης καθώς και ο τόπος και ο χρόνος (ημερομηνία και ώρα) πραγματοποίησης της συνεδρίασης, μπορεί να είναι γραπτή ή ηλεκτρονική και επιδίδεται στους συμβούλους τρεις (3) τουλάχιστον πλήρεις ημερολογιακές ημέρες πριν από την ημέρα της συνεδρίασης. Δημοσιεύεται επίσης στο γραφείο της κοινότητας.
Οι συνεδριάσεις του συμβουλίου της κοινότητας είναι δημόσιες, μπορεί δηλ. να τις παρακολουθήσει όποιος επιθυμεί, και γίνονται στο γραφείο αυτής υπό την προεδρία του προέδρου του συμβουλίου της.
Προκειμένου να είναι νόμιμη η συνεδρίαση, πρέπει να υπάρχει απαρτία, να παρευρίσκεται δηλ. ένας ελάχιστος αριθμός συμβούλων. Η απαρτία λαμβάνεται στην αρχή της συνεδρίασης, πριν αρχίσει η συζήτηση των θεμάτων ημερήσιας διάταξης, και θεωρείται ότι συντρέχει για όλη τη συνεδρίαση, ακόμη και αν μετέπειτα αποχωρήσουν ορισμένοι σύμβουλοι. Το συμβούλιο έχει απαρτία όταν παρίστανται τουλάχιστον τα δύο τρίτα (2/3) των μελών του, συνυπολογιζόμενου και του προέδρου. Επομένως, η ελάχιστη απαιτούμενη απαρτία των μελών του συμβουλίου είναι:
Στα 15μελή συμβούλια τα 10 μέλη.
Στα 11μελή συμβούλια τα 7 μέλη.
Στα 7μελή συμβούλια τα 5 μέλη.
Στα 5μελή συμβούλια τα 3 μέλη
Η λήψη των αποφάσεων γίνεται με φανερή ψηφοφορία, για κάθε θέμα ξεχωριστά, και με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά από άλλη διάταξη. Σε περίπτωση ισοψηφίας επικρατεί η ψήφος του προέδρου.
Αποχώρηση συμβούλων κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης
Τα μέλη του συμβουλίου της κοινότητας που ήταν παρόντα κατά την έναρξη της συνεδρίασης και με την παρουσία τους υπήρξε απαρτία, και αν ακόμη αποχωρήσουν, λογίζονται ως παρόντα για την ύπαρξη απαρτίας μέχρι το τέλος της συνεδρίασης (πλασματική απαρτία). Στην περίπτωση αυτή για τη λήψη απόφασης επί κάθε συγκεκριμένου θέματος η απαιτούμενη πλειοψηφία δεν υπολογίζεται επί των πραγματικά παρόντων μελών κατά τη ψηφοφορία, αλλά βάσει του αριθμού των μελών που απαιτούνται για την απαρτία. Η προαναφερθείσα αρχή, ωστόσο, εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες διαταράσσεται η ελάχιστη απαιτούμενη απαρτία.
Έτσι, σε περίπτωση 15μελούς συμβουλίου, η ελάχιστη απαιτούμενη απαρτία προκειμένου η συνεδρίαση να είναι νόμιμη είναι δέκα (10) μέλη. Αν σε μία συνεδρίαση παρευρίσκονται κατά την έναρξη δεκατρία (13) μέλη, για να ληφθεί απόφαση για κάποιο θέμα απαιτείται, καταρχήν, η απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, δηλ. επτά (7) τουλάχιστον θετικές ψήφοι.
Εάν πριν τη συζήτηση κάποιου θέματος αποχωρήσει ένα (1) μέλος και απομείνουν δώδεκα (12), αριθμός μεγαλύτερος από την ελάχιστη απαιτούμενη απαρτία (10 μέλη), η απόφαση λαμβάνεται και πάλι με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, δηλ. των εναπομεινάντων δώδεκα (12) μελών, ήτοι με επτά (7) θετικές ψήφους.
Εάν, ωστόσο, πριν τη συζήτηση κάποιου θέματος αποχωρήσουν τέσσερα (4) μέλη και απομείνουν εννέα (9), αριθμός μικρότερος από την ελάχιστη απαιτούμενη απαρτία (10 μέλη), η απόφαση λαμβάνεται βάσει του αριθμού των μελών που απαιτούνται για την απαρτία (10), ήτοι με έξι (6) τουλάχιστον, θετικές ψήφους.
Άρνηση ψήφου – αποχή από την ψηφοφορία
Αν κάποιο μέλος του συμβουλίου αρνηθεί ψήφο ή δώσει λευκή ψήφο, λογίζεται ως παρόν μόνο για την ύπαρξη της απαρτίας και η ψήφος του δεν υπολογίζεται στον σχηματισμό της απαιτούμενης πλειοψηφίας καθώς δεν προσμετρείται ούτε στις θετικές ούτε στις αρνητικές ψήφους.
Σε σύμβουλο που απουσιάζει αδικαιολόγητα από τρεις (3) συνεχείς συνεδριάσεις, μπορεί να επιβληθεί σύμφωνα με το άρθρο 234 του ν. 3852/2010, η πειθαρχική ποινή της αργίας και σε περίπτωση υποτροπής της έκπτωσης.
Σύμβουλος που επιθυμεί να μην εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τις τριάντα (30) ημέρες, πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη του συμβουλίου.
Σε σύμβουλο που δεν εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τους τρεις (3) συνεχείς μήνες, χωρίς την άδεια του συμβουλίου, μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 234 του ν. 3852/2010, η πειθαρχική ποινή της αργίας ή η πειθαρχική ποινή της έκπτωσης με απόφαση του Επόπτη Ο.Τ.Α.
Πρόεδρος κοινότητας με μόνιμο πληθυσμό έως και τριακοσίους (300) κατοίκους είναι ο επιτυχών υποψήφιος που συγκέντρωσε τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης από το ενιαίο ψηφοδέλτιο σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 18Β του ν. 3852/201018. Καθώς, επομένως, ο πρόεδρος της κοινότητας ορίζεται ρητά από το νόμο και εκλέγεται απευθείας από το εκλογικό σώμα, μετά την ορκωμοσία του αναλαμβάνει τα καθήκοντά του, χωρίς να απαιτείται καμία πρόσθετη διαδικασία.
Όταν στην ημερήσια διάταξη συνεδρίασης του δημοτικού συμβουλίου περιλαμβάνονται θέματα που αφορούν αντίστοιχες κοινότητες, προσκαλούνται και συμμετέχουν στη συνεδρίαση με δικαίωμα ψήφου, οι πρόεδροι και οι πρόεδροι συμβουλίων κοινοτήτων. Σε περίπτωση μη πρόσκλησής τους, η σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, πάσχει ακυρότητας.
Οι κάτοικοι και οι φορείς της κοινότητας, καλούνται με ευθύνη του προέδρου ή του συμβουλίου της, σε συνεργασία με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο, τουλάχιστον μία φορά κατ’ έτος, σε συνέλευση προκειμένου να προτείνουν στα αρμόδια όργανα του δήμου τις δράσεις που πρέπει να αναλάβει ο δήμος, ανάλογα με το χαρακτήρα των αναγκών των κατοίκων της κοινότητας και τις προτεραιότητες για την τοπική ανάπτυξη, ιδίων ως προς:
- την παροχή κοινωνικών ή άλλων υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής τους,
- τη λήψη μέτρων για την προστασία των ηλικιωμένων και των παιδιών στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής του δήμου,
- τα έργα που πρέπει να εκτελεστούν στην κοινότητα,
- την παροχή υπηρεσιών για την τουριστική αξιοποίηση και προβολή τηςκοινότητας,
- την εφαρμογή πολιτιστικών, ψυχαγωγικών και αθλητικών προγραμμάτων,
- κάθε άλλο θέμα που αφορά την κοινότητα.
Για την ανωτέρω διαδικασία τηρούνται πρακτικά από υπάλληλο του δήμου, τα
οποία αποστέλλονται με ευθύνη του προέδρου ή του συμβουλίου κοινότητας στον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου, προς περαιτέρω διανομή στα μέλη του.
Προς διευκόλυνση της διαδικασίας, σε κοινότητες άνω των δύο χιλιάδων (2.000) κατοίκων, οι συνελεύσεις των κατοίκων μπορεί να γίνονται και ανά συνοικία, ενορία ή άλλη πρόσφορη υποδιαίρεση.
Με απόφαση του δημάρχου, μετά από εισήγηση της εκτελεστικής επιτροπής, ορίζονται υπάλληλοι του δήμου για τη γραμματειακή εξυπηρέτησή των οργάνων των κοινοτήτων, για τη στελέχωση των υπηρεσιών του δήμου που εδρεύουν σε κοινότητες και την παροχή «διοικητικής βοήθειας» των κατοίκων ενώ διατίθενται κατάλληλοι χώροι και εξοπλισμός για τις ανάγκες των κοινοτήτων.
Οι αποφάσεις του προέδρου κοινότητας έως και τριακοσίων (300) κατοίκων, καθώς και του συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων κατοίκων, με τις οποίες διατυπώνονται προτάσεις για ζητήματα της αρμοδιότητάς τους σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 82, 83 κα 84 του ν. 3852/2010, διαβιβάζονται στον δήμαρχο μέσα σε προθεσμία οκτώ (8) ημερών από τη λήψη τους. Ο δήμαρχος φροντίζει να τεθούν αμέσως υπόψη των αρμόδιων οργάνων του δήμου (δηλ. του δημοτικού συμβουλίου, της Οικονομικής Επιτροπής ή της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής), τα οποία οφείλουν να τις μελετήσουν και να ενημερώσουν σχετικά για κάθε θέμα το αρμόδιο όργανο της κοινότητας μέσα σε ένα (1) μήνα.
Τα αρμόδια όργανα του δήμου μπορούν:
α) να επιστρέψουν την απόφαση του οργάνου της κοινότητας με παρατηρήσεις για τυχόν επανεξέταση του θέματος,
β) να την παραπέμψουν στο δημοτικό συμβούλιο,
γ) να τη διαβιβάσουν στις αρμόδιες υπηρεσίες του δήμου προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες.
Σε κάθε περίπτωση τα αρμόδια όργανα του δήμου οφείλουν να ενημερώνουν τον πρόεδρο της κοινότητας ή τον πρόεδρο του συμβουλίου της κοινότητας για τα μέτρα που παίρνονται για την προώθηση των θεμάτων που περιλαμβάνονται στις αποφάσεις των οργάνων της κοινότητας.
Ο πρόεδρος του συμβουλίου της κοινότητας στον οποίο κοινοποιούνται όλες οι ενέργειες, πράξεις και παρατηρήσεις των οργάνων και υπηρεσιών του δήμου που αναφέρονται στις αποφάσεις του συμβουλίου της κοινότητας, υποχρεούται να ενημερώνει αμέσως το συμβούλιο κοινότητας.
Στους προέδρους και στα συμβούλια των κοινοτήτων αποστέλλεται αντίγραφο της ημερήσιας διάταξης του δημοτικού συμβουλίου και των αποφάσεων αυτού και των άλλων συλλογικών οργάνων του δήμου.
Αναλυτικά η