Οι αρμοδιότητες των Περιφερειών στην Ευρωζώνη

Του Ράλλη Γκέκα, Δρ Οικονομικών ΤΑ

Σε προηγούμενο άρθρο[i], είχαμε αναφερθεί στις αρμοδιότητες των ευρωπαϊκών δήμων. Η σημερινή συγκυρία, των δημοτικών εκλογών, θέτει ή θα έπρεπε να θέσει στον προεκλογικό αγώνα το θέμα της διαβαθμιδικής συνεργασίας. Για να μπορέσει όμως να πραγματοποιηθεί ένας σοβαρός διάλογος και κυρίως να προχωρήσει η διαβαθμιδική συνεργασία θα πρέπει, πριν από όλα, να ξεκαθαρίσει το πεδίο των αρμοδιοτήτων που ανήκουν στο κεντρικό κράτος, στη δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση, δηλαδή τις Περιφέρειες και την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση, στους δήμους.

Ένα άλλο στοιχείο, που ταλανίζει, όχι μόνο το δημόσιο τομέα, αλλά και την ανάπτυξη στη χώρα μας, είναι ο συγκεντρωτισμός του ελληνικού κράτους. Η αποκέντρωση είναι ένα αίτημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Πώς θα μπορέσουν να κατανεμηθούν οι αρμοδιότητες και οι πόροι στους διαφορετικούς βαθμούς Αυτοδιοίκησης;

Ερώτημα που, κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να απαντηθεί και να ενταχθεί στο διεκδικητικό πλαίσιο και των δύο βαθμών Αυτοδιοίκησης.

Αυτό το άρθρο, στην προσπάθειά του να συμβάλει στο σχετικό διάλογο, παρουσιάζει μία συνοπτική εικόνα των αρμοδιοτήτων της περιφερειακής Aυτοδιοίκησης σε κράτη-μέλη της ευρωζώνης.

Αυστρία   

Η Αυστρία είναι ένα ομοσπονδιακό κράτος με δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Στην Αυστρία, οι Περιφέρειες (Lander) έχουν δικό τους «Σύνταγμα» καθώς και γνήσια νομοθετική εξουσία.

Το περιφερειακό κοινοβούλιο (Landtag) αποτελείται από εκλεγμένα μέλη, με άμεση καθολική ψηφοφορία, με πενταετή ή εξαετή θητεία, ανάλογα με την περιοχή. Διορίζει τον επαρχιακό κυβερνήτη και την κυβέρνηση. Μερικές από τις νομοθετικές του αρμοδιότητες είναι αποκλειστικές και αφορούν στο περιφερειακό επίπεδο, ενώ υπάρχουν και νομοθετικές αρμοδιότητες που «μοιράζεται» το περιφερειακό με το εθνικό κοινοβούλιο.

Η περιφερειακή κυβέρνηση (Landesregierung) είναι η εκτελεστική εξουσία. Υπάρχουν δύο συστήματα για την εκλογή της περιφερειακής κυβέρνησης, ανάλογα με την περιοχή: το αναλογικό σύστημα (σχεδόν κάθε κόμμα εκπροσωπείται στο πλαίσιο της περιφερειακής κυβέρνησης) και το πλειοψηφικό σύστημα.

Αρμοδιότητες
• Διανομή ενέργειας
• Νόμος και τάξη
• Υγεία
• Αθλητισμός και αναψυχή
• Περιβάλλον
• Μεταφορές- Συγκοινωνίες

Βέλγιο

Το Βέλγιο είναι ένα ομοσπονδιακό κράτος με τρεις βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Δεν υπάρχει ιεραρχία μεταξύ των διαφορετικών βαθμίδων Αυτοδιοίκησης. Κάθε βαθμός έχει τις δικές του αρμοδιότητες, που ορίζονται από το βελγικό Σύνταγμα.

Το Περιφερειακό Κοινοβούλιο (Parlement regional ή Parlement Wallon και Parlement Bruxellois/Vlaams Parlement), αποτελούν το περιφερειακό νομοθετικό σώμα. Τα μέλη του εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία, για πέντε χρόνια. Το Περιφερειακό Κοινοβούλιο διαθέτει εκτός από νομοθετικές και οικονομικές εξουσίες. Παρακολουθεί και ελέγχει την Περιφερειακή Κυβέρνηση.

Η Περιφερειακή Κυβέρνηση (Gouvernement regional ή Gouvernement Wallon / Bruxellois /Vlaamse regering) αποτελεί το εκτελεστικό σώμα και συντίθεται από περιφερειακούς υπουργούς, που εκλέγονται από το περιφερειακό Κοινοβούλιο, με πενταετή θητεία. Βασική της αρμοδιότητα είναι η υλοποίηση των αποφάσεων του Περιφερειακού Κοινοβουλίου. Η περιφερειακή κυβέρνηση έχει επίσης νομοθετική εξουσία (δικαίωμα πρωτοβουλίας).

Αρμοδιότητες
• Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός
• Στέγαση
• Γεωργία
• Απασχόληση
• Περιβάλλον
• Διεθνείς σχέσεις
• Εξωτερικό εμπόριο
• Επιστημονική έρευνα
• Ενέργεια
• Μεταφορά

Φιλανδία 

Η Φιλανδία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το περιφερειακό συμβούλιο αποτελεί το συλλογικό αυτοδιοικητικό περιφερειακό όργανο.  Κάθε τοπική αρχή πρέπει να έχει ένα μέλος στο Περιφερειακό Συμβούλιου.

Κάθε Περιφερειακό Συμβούλιο διοικείται από την περιφερειακή συνέλευση (maakuntavaltuusto) και ένα περιφερειακό εκτελεστικό σώμα (maakuntahallitus), με την υποστήριξη του γραφείου του συμβουλίου, που διευθύνει ο διευθυντής του συμβουλίου.

Αρμοδιότητες
• Περιφερειακή ανάπτυξη
• Περιφερειακός προγραμματισμός χρήσης γης
• Διεθνείς υποθέσεις των περιφερειών
• Ευθύνη για την ΕΕ – τα διαρθρωτικά ταμεία και τα προγράμματα εφαρμογή της
• Προστασία και προώθηση του πολιτισμού και των τοπικών παραδόσεων.
• Βελτίωση ποιότητας ζωής

Γαλλία

Η Γαλλία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει τρεις βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το Περιφερειακό Συμβούλιο αποτελείται από περιφερειακούς συμβούλους, εκλεγμένους με άμεση καθολική ψηφοφορία, με εξαετή θητεία. Το Περιφερειακό Συμβούλιο εκλέγει τον πρόεδρό του, μεταξύ των μελών.

Η «permanent committee» αποτελεί το εκτελεστικό σώμα της περιοχής, το οποίο βοηθά το συμβούλιο στην υλοποίηση των αρμοδιοτήτων της.

Αρμοδιότητες
• Οικονομική ανάπτυξη
• Εδαφική ανάπτυξη και σχεδιασμός
• Μεταφορές, συγκοινωνίες
• Εκπαίδευση: Δευτεροβάθμια σχολεία
• Προγράμματα κατάρτισης επαγγελματικής απασχόλησης
• Πολιτισμός
• Τουρισμός

Γερμανία

Η Γερμανία είναι ένα ομοσπονδιακό κράτος με τρεις βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το Περιφερειακό Κοινοβούλιο (Landtag) είναι το νομοθετικό σώμα της περιοχής. Αποτελείται από μέλη που εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία, με τετραετή θητεία. Εκλέγει τον πρόεδρο της Περιφέρειας.

Η περιφερειακή κυβέρνηση (Landesregierung) είναι το εκτελεστικό όργανο της Περιφέρειας. Εκλέγεται από το Περιφερειακό Κοινοβούλιο, με πενταετή θητεία.

Αρμοδιότητες
• Νομοθετικές
• Δημόσια διοίκηση
• Αστυνομία
• Εσωτερική ασφάλεια
• Φορολογία
• Δικαιοσύνη
• Πολιτισμός
• Πανεπιστημιακή εκπαίδευση
• Εκπαίδευση
• Περιβάλλον
• Νομική εποπτεία της τοπικής αυτοδιοίκησης

Ιρλανδία

Η Ιρλανδία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Οι νέες περιφέρειες έχουν τις αρμοδιότητες, τόσο των πρώην περιφερειακών αρχών όσο και των περιφερειακών συνελεύσεων, με σημαντική βελτίωση ορισμένων εξουσιών τους.

Αρμοδιότητες
• Εφαρμογή περιφερειακών χωρικών και οικονομικών στρατηγικών.
• Χωρικές και οικονομικές στρατηγικές
• Διαχείριση διαρθρωτικών πολιτικών της ΕΕ (ΕΤΠΑ) και ad hoc έργων και προγραμμάτων από την ΕΕ

Ιταλία

Η Ιταλία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει τρεις βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το περιφερειακό συμβούλιο (Consiglio regionale) είναι το νομοθετικό όργανο της Περιφέρειας. Μπορεί να παρουσιάσει σχέδια νόμου στο εθνικό κοινοβούλιο.
Η περιφερειακή εκτελεστική επιτροπή (Giunta regionale) είναι το εκτελεστικό σώμα της Περιφέρειας.

Αρμοδιότητες
• Διεθνείς σχέσεις με άλλες περιφέρειες και με την ΕΕ
• Εμπορικές συναλλαγές
• Υγεία
• Χωρική ανάπτυξη
• Μεταφορές και συγκοινωνίες
• Παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας
• Πολεοδομικός σχεδιασμός
• Γεωργία

Λετονία

Η Λετονία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το συμβούλιο περιφερειακής ανάπτυξης (Plānošanas reģiona attīstības padome) εκλέγεται από εκπροσώπους όλων των τοπικών κυβερνήσεων, των οποίων τα διοικητικά εδάφη συνθέτουν την περιφέρεια. Τα μέλη του είναι τοπικοί σύμβουλοι. Το συμβούλιο περιφερειακής ανάπτυξης εκλέγει την προεδρία και τον εκτελεστικό διευθυντή. Οι περιφέρειες έχουν τη δική τους περιουσία, νομοθετικά και διοικητικά δικαιώματα και ευθύνες.

Αρμοδιότητες
• Σχεδιασμός ανάπτυξης και χωρικός σχεδιασμός, συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών παρεμβάσεων
• Οργάνωση δημόσιων συγκοινωνιών, σε συνεργασία με τη κεντρική κυβέρνηση
• Αποϊδρυματοποίηση- Κοινωνική Φροντίδα
• Συντονισμός της περιφερειακής πολιτικής δημοσίων επενδύσεων

Ολλανδία

Η Ολλανδία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Τα επαρχιακά «κράτη» (provinciale staten) αποτελούν τα νομοθετικά σώματα των επαρχιών. Τα μέλη τους εκλέγονται από άμεση καθολική ψηφοφορία, με τετραετή θητεία. Τα επαρχιακά κράτη εκλέγουν επίσης τη Γερουσία.

Το επαρχιακό εκτελεστικό συμβούλιο (gedeputeerde staten) είναι το εκτελεστικό όργανο της επαρχίας. Ετοιμάζει και εφαρμόζει τις αποφάσεις που λαμβάνει το επαρχιακό κράτος και είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση των εθνικών πολιτικών σε επαρχιακό επίπεδο. Το επαρχιακό εκτελεστικό συμβούλιο αποτελείται από τον βασιλικό επίτροπο και τρία από τα εννέα μέλη, που ορίζονται από τα επαρχιακά «κράτη».

Αρμοδιότητες
• Περιφερειακός προγραμματισμός
• Περιβάλλον
• Πολιτισμός
• Αναψυχή και τουρισμός
• Μέσα μαζικής μεταφοράς, επαρχιακοί δρόμοι, συντήρηση και κυκλοφορία
• Ενέργεια
• Περιφερειακά μέσα και ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές

Σλοβακία

Η Σλοβακία είναι ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση και διαθέτει δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Το περιφερειακό συμβούλιο (zastupiteľstvo samosprávneho kraja) είναι το νομοθετικό και αποφασιστικό όργανο της Περιφέρειας. Αποτελείται από εκλεγμένα μέλη, με άμεση καθολική ψηφοφορία, με τετραετή θητεία.

Ο πρόεδρος εκλέγεται με άμεση καθολική ψηφοφορία, με τετραετή εντολή. Είναι εκπρόσωπος της αυτοδιοικούμενης περιοχής και προεδρεύει στις συνεδριάσεις του Περιφερειακού συμβουλίου.

Αρμοδιότητες
• Περιφερειακό οδικό δίκτυο
• Χωρική Ανάπτυξη
• Περιφερειακή ανάπτυξη
• Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
• Νοσοκομεία
• Κοινωνικές υπηρεσίες
• Πολιτισμός
• Συμμετοχή στην πολιτική άμυνα
• Άδειες για φαρμακεία και ιδιωτικούς γιατρούς

Ισπανία

Η Ισπανία είναι τυπικά ένα κράτος με ενιαία Συνταγματική οργάνωση. Πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το Ισπανικό κράτος έχει ουσιαστικά χαρακτηριστικά ομοσπονδιακής οργάνωσης. Στην Ισπανία υπάρχουν δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Η διάρθρωση της ΤΑ (Αριθμός ΟΤΑ)

Η περιφερειακή συνέλευση (assamblea regional) αποτελεί το κοινοβουλευτικό όργανο της περιφέρειας. Τα μέλη της εκλέγονται απευθείας, με καθολική ψηφοφορία, με τετραετή θητεία. Διαθέτει αποκεντρωμένη νομοθεσία εξουσία.

Το Περιφερειακό κυβερνητικό συμβούλιο (consejo de gobierno) είναι το σώμα που διευθύνεται από τον πρόεδρο, ο οποίος και διορίζει τα μέλη του. Το Περιφερειακό κυβερνητικό συμβούλιο αναλαμβάνει νομοθετικές πρωτοβουλίες και προωθεί νομοθετικές ρυθμίσεις.

Αρμοδιότητες
• Χωρική ανάπτυξη
• Δημόσια έργα
• Οικονομία
• Γεωργία
• Πολιτισμός
• Κοινωνικές πολιτικές
• Περιβαλλοντική διαχείριση
• Ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων
• Υγεία
• Εκπαίδευση

Συμπεράσματα

Από την παραπάνω παρουσίαση της Ευρωπαϊκής εμπειρίας εξάγονται ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Το πρώτο και ίσως πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα, που προκύπτει από την Ευρωπαϊκή εμπειρία, είναι ότι σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές χώρες τα αιρετά περιφερειακά όργανα, ανεξάρτητα από τον τρόπο εκλογής τους, έχουν νομοθετικές εξουσίες ή τουλάχιστον εξουσίες έκδοσης κανονιστικών πλαισίων και διατάξεων.

Στο επίπεδο των αρμοδιοτήτων, παρατηρούμε ότι κάποιες αρμοδιότητες όπως:

• οι Μεταφορές (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Λετονία, Ολλανδία, Σλοβακία),
• η Υγεία (Αυστρία, Ιταλία, Λετονία, Σλοβακία, Ισπανία)
• η Ενέργεια (Αυστρία, Βέλγιο, Ιταλία, Ολλανδία)
• η Εκπαίδευση (Γαλλία, Γερμανία, Σλοβακία, Ισπανία)
• το Περιβάλλον (Βέλγιο, Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία)
• ο Πολιτισμός (Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία)

είναι πολύ διαδεδομένες.

Αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, η διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων, από τα διαρθρωτικά ταμεία (ΕΣΠΑ), είναι αποκεντρωμένη, υπάρχουν χώρες, όπως η Φιλανδία και η Ιρλανδία, όπου οι πόροι αυτοί διαχειρίζονται αποκλειστικά σχεδόν από τις περιφέρειες.

Ένα επίσης ενδιαφέρον στοιχείο είναι, ότι όλες οι Ευρωπαϊκές Περιφέρειες δραστηριοποιούνται για τη διεθνή τους προβολή και τη θέση τους στον διεθνή χωρικό ανταγωνισμό. Οι περιφέρειες όμως της Φιλανδίας και του Βελγίου έχουν, ως θεσμοθετημένη αρμοδιότητα, τις διεθνείς τους σχέσεις.

Είναι φανερό ότι η απόσταση μεταξύ της Ευρωπαϊκής και της Ελληνικής πραγματικότητας, εκτός των άλλων και στο θεσμικό επίπεδο είναι πολύ μεγάλη.

Η αναδιάταξη των αρμοδιοτήτων μεταξύ Κεντρικού Κράτους, Περιφερειών και Δήμων, θα φέρει θετικά αποτελέσματα, όχι μόνο στην ορθολογική οργάνωση και αποτελεσματικότητα του Ελληνικού Κράτους, αλλά όπως έχουμε τονίσει πολλές φορές και στην ανάπτυξη.

Παράλληλα, είναι πάρα πολύ σημαντικό να εντοπίσουμε κατανομές στο εσωτερικό αρμοδιοτήτων που εμφανίζονται τόσο στο κεντρικό κράτος όσο στις Περιφέρειες και στους Δήμους.

Τι ανήκει σε κάθε βαθμό από αυτές τις αρμοδιότητες;

Πως μπορούν να επιτύχουμε μία αποτελεσματική διαβαθμιδική συνεργασία;

Πώς δηλαδή υλοποιείται το επιτελικό κράτος, η αναπτυξιακή αρμοδιότητα, που θέλησε να δώσει ο νομοθέτης στις Περιφέρειες και η “τοπική υπόθεση” σύμφωνα με το άρθρο 102 του Συντάγματος;

[i] 2015. Ράλλης Γκέκας. Οι αρμοδιότητες των Ευρωπαϊκών ΟΤΑ. Localit. https://www.localit.gr/site/archives/91844

Για περισσότερα:

2016 CEMR. Local and Regional Governments in Europe. Structures and Competences

(2016) UCLG, OECD. “Subnational governments around the world. Structure and finance” στη διεύθυνση http://www.uclg- localfinance.org/sites/default/files / Observatory_web_0.pdf

2018. Ράλλης Γκέκας. Η σύγχρονη πολυεπίπεδη διακυβέρνηση. Localit. https://www.localit.gr/site/archives/152642