Οι κυριότερες αλλαγές που επέρχονται στα μέχρι σήμερα ισχύοντα με το Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης» σχετικά με την καταστατική θέση των αιρετών των δήμων είναι:

• Αναστολή της άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας των δημάρχων.
• Χορήγηση αντιμισθίας στους δημάρχους, αντιδημάρχους και προέδρους δημοτικών συμβουλίων, αντί της καταβολής των εξόδων παράστασης.
• Υποχρεωτική χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών, για όλο το διάστημα της θητείας τους, στους δημάρχους, αντιδημάρχους και προέδρους συνδέσμων με πληθυσμό άνω των 200.000 κατοίκων, που είναι υπάλληλοι του δημοσίου τομέα και των ΝΠΙΔ που δεν ανήκουν στο δημόσιο τομέα. Συγκεκριμένα:

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΙΡΕΤΟΥΣ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ

Αναστολή επαγγελματικής δραστηριότητας

Αναστολή της άσκησης της επαγγελματικής δραστηριότητας των δημάρχων κατά τη διάρκεια της θητείας τους σε δήμους άνω των 25.000 κατοίκων (άρθρο 16, παρ. 1 και άρθρο 282 παρ. 18 του Ν. 3852/2010).

Η ρύθμιση αυτή ισχύει για τη δημοτική περίοδο 2011-2014 και εισάγει αυτοτελές ασυμβίβαστο πέραν αυτών που αναφέρονται στο άρθρο 14, του Ν.3852/2010.

Με τον όρο «αναστολή της επαγγελματικής δραστηριότητας» εννοείται η μη ενεργός συμμετοχή σε δραστηριότητες που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο άσκησης επαγγέλματος. Δεν περιλαμβάνονται, δηλαδή, τα οικονομικά οφέλη που αποκομίζει κάποιος π.χ. ως μέτοχος εταιρείας, τα οποία προκύπτουν χωρίς την παροχή ανάλογης απασχόλησης του αιρετού.

Ο χρόνος αναστολής άσκησης της επαγγελματικής δραστηριότητας θεωρείται πραγματικός χρόνος υπηρεσίας για τα ασφαλιστικά δικαιώματα.

Κατά τη διάρκεια της αναστολής το σύνολο των εισφορών στον οικείο ασφαλιστικό φορέα καταβάλλεται από το δήμο και βαρύνει τον προϋπολογισμό του.

Η διαδικασία καταβολής εισφορών καθορίζεται με ΚΥΑ των υπουργών Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Οικονομικών και Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (άρθρο 16, παρ. 2 και άρθρο 93, παρ. 4 του Ν.3852/2010). 

Υποβολή ετήσιας δήλωσης περιουσιακής κατάστασης

Ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος και τα μέλη της Οικονομικής Επιτροπής και της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής είναι υποχρεωμένοι να υποβάλλουν την ετήσια δήλωση για την περιουσιακή τους κατάσταση, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, και να τη δημοσιοποιούν με ανάρτηση στην ιστοσελίδα του δήμου (άρθρο 1 του Ν.3213/2003, όπως ισχύει και άρθρο 61, παρ. 4 του Ν.3852/2010).

Ο θεσμός αυτός ενισχύει τη διαφάνεια και αποτελεί ένα ακόμα εργαλείο ελέγχου των αιρετών εκείνων που κατά τεκμήριο αποφασίζουν για τα σπουδαιότερα θέματα του τόπου τους, της περιοχής τους, δεδομένου ότι κάθε δημότης θα μπορεί να έχει πρόσβαση στην προσωπική οικονομική διαδρομή των δημοτικών αρχόντων.

Στην υποχρέωση υποβολής ετήσιας δήλωσης της περιουσιακής τους κατάστασης εμπίπτουν και οι πρόεδροι των διοικητικών συμβουλίων δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των δημοτικών επιχειρήσεων, καθώς και των συνδέσμων δήμων (άρθρο 1, παρ. 1 Ν.3213/2003, όπως ισχύει).

Αντιμισθία

Σημαντική μεταρρύθμιση που εισάγεται με το «Πρόγραμμα Καλλικράτης» είναι η χορήγηση αντιμισθίας, αντί καταβολής εξόδων παράστασης που ελάμβαναν έως την 31η Δεκεμβρίου 2010, για τους δημάρχους, τους αντιδημάρχους και τους προέδρους δημοτικών συμβουλίων όλων των δήμων ανεξαρτήτως πληθυσμού, η οποία καταβάλλεται από το δήμο.

Το ύψος της αντιμισθίας ορίζεται ως εξής:

• Για δήμους με πληθυσμό άνω των εκατό χιλιάδων (100.000) κατοίκων, το σύνολο των πάσης φύσεως αποδοχών του γενικού γραμματέα υπουργείου.
• Για δήμους με πληθυσμό από είκοσι χιλιάδες (20.000) έως εκατό χιλιάδες (100.000) κατοίκους ισόποση του 80% των αποδοχών του γενικού γραμματέα υπουργείου.
• Για δήμους με πληθυσμό κάτω των είκοσι χιλιάδων (20.000) κατοίκων, ισόποση του 60% των αποδοχών του γενικού γραμματέα υπουργείου.

Οι αντιδήμαρχοι λαμβάνουν το 50% της αντιμισθίας που αναλογεί στο δήμαρχο, ενώ οι πρόεδροι των δημοτικών συμβουλίων λαμβάνουν το 40% αυτής.

Η αντιμισθία που δικαιούνται τα αιρετά όργανα των δήμων, τα οποία χαρακτηρίζονται άτομα με αναπηρίες, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις, προσαυξάνεται κατά 20%. Για την εφαρμογή της διάταξης αρκεί από τους ενδιαφερομένους η προσκόμιση απόφασης της οικείας υγειονομικής επιτροπής.

Σε περίπτωση που η αντιμισθία δημάρχων, αντιδημάρχων και προέδρων δημοτικών συμβουλίων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 93, παρ. 1 του Ν.3852/2010, δηλαδή υπαλλήλων που παίρνουν ειδική άδεια κατά τη διάρκεια της θητείας τους, είναι μικρότερη των πάσης φύσεως αποδοχών της θέσης τους, η αντιμισθία προσαυξάνεται κατά το ποσό της διαφοράς και μέχρι το ύψος των αποδοχών του γενικού γραμματέα υπουργείου (άρθρο 92, παρ. 5 του Ν.3852/2010).

Συνεπώς, δεν παρέχεται δυνατότητα επιλογής μεταξύ αντιμισθίας και αποδοχών της θέσης από την οποία προέρχονται, δεδομένου ότι η άδεια που χορηγείται στους αιρετούς αυτούς είναι υποχρεωτική και άνευ αποδοχών, όπως ρητά ορίζεται στο άρθρο 93, παρ. 1 του Ν.3852/2010.

Ως πάσης «φύσεως αποδοχές θέσης» νοούνται ο βασικός μισθός και οποιαδήποτε παροχή αποτελεί σταθερή προσαύξησή του.

Το ανώτατο όριο αποδοχών του γενικού γραμματέα υπουργείου διαμορφώθηκε από 1ης Ιουνίου 2010 με την εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 1, του άρθρου 2 του Ν.3833/2010 στο ποσό των 5.856,08 ευρώ (εγκύκλιος 2/35981/0022/28.05.2010 του υπουργείου Οικονομικών), στο οποίο περιλαμβάνεται ο βασικός μισθός (4.415 ευρώ), το επίδομα θέσης (283,36 ευρώ), τα έξοδα κίνησης (356,22 ευρώ), τα έξοδα παράστασης (356,22 ευρώ) και η πάγια αποζημίωση (445,28 ευρώ). Η τυχόν καταβαλλόμενη οικογενειακή παροχή δεν περιλαμβάνεται στο ανωτέρω ποσό.

Οι δήμαρχοι, οι αντιδήμαρχοι, καθώς και οι πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων και οι σύμβουλοι που έχουν περισσότερα από ένα αξιώματα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση λαμβάνουν τις απολαβές από ένα μόνον αξίωμα. Οι ανωτέρω επιλέγουν τις απολαβές του αξιώματος που επιθυμούν, με υπεύθυνη δήλωση που υποβάλλεται στους φορείς στους οποίους κατέχουν τα αντίστοιχα αξιώματα, π.χ. δήμο και νομικό πρόσωπο. Τα προαναφερόμενα ισχύουν και για τους προέδρους των συμβουλίων δημοτικής κοινότητας, των συμβουλίων τοπικής κοινότητας και τον εκπρόσωπο τοπικής κοινότητας, οι οποίοι λαμβάνουν από το δήμο, με απόφαση του υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, έξοδα κίνησης (άρθρο 80, παρ. 4 και άρθρο 81, παρ. 2 του Ν.3852/2010).

Σχετικά με την αποζημίωση για τη συμμετοχή στις συνεδριάσεις των δημοτικών συμβούλων και των μελών της Οικονομικής Επιτροπής και της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής εφαρμόζονται αναλογικά οι διατάξεις του άρθρου 140 του ΚΔΚ (Ν.3463/2006, ΦΕΚ 114 Α’). Καταβάλλεται, δηλαδή, για τη συμμετοχή στις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου για κάθε συνεδρίαση κα μέχρι τρεις (3) το πολύ συνεδριάσεις το μήνα αποζημίωση ίση με ποσοστό 2% του ποσού της αντιμισθίας του δημάρχου καιγια τα μέλη των επιτροπών, εκτός από το δήμαρχο, ένα τοις εκατό (1%) του ίδιου ποσού.                 

Ειδικές άδειες

Στους αιρετούς δήμων που είναι υπάλληλοι του δημοσίου τομέα ή υπάλληλοι ΝΠΙΔ χορηγείται ειδική άδεια απουσίας από το φορέα στον οποίο ανήκουν για την απρόσκοπτη άσκηση των αρμοδιοτήτων τους.

Η άδεια αυτή χορηγείται στους:

–   δημάρχους,

–   αντιδημάρχους,

–   προέδρους δημοτικών συμβουλίων,

όλων των δήμων, καθώς και στους προέδρους συνδέσμων, των οποίων ο πληθυσμός των μελών του συνολικά είναι άνω των διακοσίων χιλιάδων (200.000) κατοίκων.

Με τη νέα ρύθμιση αίρονται οι πληθυσμιακοί περιορισμοί που υφίσταντο με το άρθρο 139 του ΚΔΚ (Ν.3463/2006 ΦΕΚ 114 Α’) για τη χρονική διάρκεια χορήγησης της άδειας.

Η άδεια χορηγείται για όλο το διάστημα της θητείας τους υποχρεωτικά, ανεξαρτήτως υποβολής σχετικής αίτησης.

Συγκεκριμένα, η άδεια χορηγείται στα ανωτέρω πρόσωπα που είναι δημόσιοι υπάλληλοι ή υπάλληλοι ΝΠΔΔ ή υπάλληλοι κρατικών ΝΠΙΔ και δημοσίων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, καθώς και σε εκείνους που είναι υπάλληλοι λοιπών ΝΠΙΔ (Α.Ε., ΕΠΕ, Ε.Ε., Ο.Ε.).

Οι εισφορές επί των αποδοχών της θέσης των δημάρχων, αντιδημάρχων και προέδρων δημοτικών συμβουλίων που τους αντιστοιχούν βαρύνουν τον προϋπολογισμό του οικείου δήμου, ενώ οι τυχόν εισφορές που αντιστοιχούν στον εργοδότη βαρύνουν τον προϋπολογισμό του φορέα από τον οποίο προέρχεται ο υπάλληλος-αιρετός.

Για υπαλλήλους λοιπών ΝΠΙΔ το σύνολο των εισφορών βαρύνει τον προϋπολογισμό του οικείου δήμου (άρθρο 93, παρ. 3 του Ν.3852/2010). Η διαδικασία καταβολής των εισφορών τους καθορίζεται με την ως άνω αναφερόμενη ΚΥΑ.

Επίσης, ειδική άδεια χορηγείται σε πρόσωπα που έχουν την ιδιότητα της προηγούμενης παραγράφου, επιπλέον της κανονικής που λαμβάνουν από τη θέση από την οποία προέρχονται, ως εξής:

– Εξήντα (60) ημέρες κατ’ έτος στα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Κεντρικής Ενωσης Δήμων, εφόσον φυσικά δεν είναι δήμαρχοι, αντιδήμαρχοι ή πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων.

– Τριάντα (30) ημέρες κατ’ έτος στους προέδρους των Περιφερειακών Ενώσεων Δήμων, καθώς και στους προέδρους συνδέσμων δήμων.

– Εξήντα (60) ημέρες κατ’ έτος στους προέδρους των δημοτικών κοινοτήτων.

– Τριάντα (30) ημέρες κατ’ έτος στους προέδρους των τοπικών κοινοτήτων.

Η ανωτέρω άδεια χορηγείται υποχρεωτικά, έπειτα από σχετική αίτηση του αιρετού και μπορεί να γίνεται χρήση της και τμηματικά σε εργάσιμες ημέρες και ώρες.

Ολες οι κατηγορίες αδειών που αναφέρθηκαν ανωτέρω χορηγούνται και σε όσους είναι ιατροί του ΕΣΥ, μέλη του ΔΕΠ Πανεπιστημίων και Ε.Π. ΤΕΙ, περιλαμβανομένων και του ειδικού και επιστημονικού προσωπικού, καθώς και στους αναπληρωτές καθηγητές μέσης εκπαίδευσης και δικηγόρους με σχέση έμμισθης εντολής (άρθρο 93, παρ. 6 του Ν.3852/2010).

Τέλος, δημόσιοι υπάλληλοι και υπάλληλοι των φορέων του δημοσίου τομέα με οποιαδήποτε σχέση εργασίας και εάν υπηρετούν που εκλέγονται:

– δήμαρχοι,

– δημοτικοί σύμβουλοι,

– πρόεδροι δημοτικών κοινοτήτων,

– πρόεδροι τοπικών κοινοτήτων,

– εκπρόσωποι τοπικών κοινοτήτων

δεν μετατίθενται ούτε αποσπώνται εκτός των διοικητικών ορίων του δήμου στον οποίο έχουν εκλεγεί. Εφόσον υπηρετούν στα διοικητικά όρια άλλου δήμου έπειτα από αίτησή τους μετατίθενται ή αποσπώνται εκεί όπου έχουν εκλεγεί. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει αντίστοιχη υπηρεσία ή θέση μετατίθενται ή αποσπώνται στην πλησιέστερη υπηρεσία προς το δήμο όπου εξελέγησαν.

Πέρα από τα ανωτέρω, τα αιρετά πρόσωπα των δήμων έχουν και τις εξής υποχρεώσεις:

Υποχρεώσεις δημάρχου, αντιδημάρχου και μελών επιτροπών

Ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος και τα μέλη της Οικονομικής Επιτροπής και της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής, κατά το χρόνο άσκησης των καθηκόντων τους, έχουν υποχρέωση:

–   Να ασκούν τα καθήκοντά τους με γνώμονα την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

–   Να εκπληρώνουν ευσυνείδητα τις υποχρεώσεις τους.

–   Να σέβονται τα δικαιώματα των πολιτών, να τα διασφαλίζουν και να φροντίζουν για την καθολική εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους προς το δήμο, χωρίς διακρίσεις εις βάρος οποιουδήποτε προσώπου.

–   Να δηλώνουν κάθε προσωπικό συμφέρον (ιδιοκτησιακό ή οικογενειακό) που έχουν σε σχέση με θέματα και συμφέροντα του δήμου.

–   Να ενθαρρύνουν και να προωθούν κάθε μέτρο που προάγει τη διαφάνεια και την καταπολέμηση της διαφθοράς στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους και της λειτουργίας του δήμου.

–   Ο δήμαρχος και ο αντιδήμαρχος υποχρεούνται να απαντούν εγγράφως ή προφορικώς στα ερωτήματα που τους υποβάλλουν τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου μέσα σ’ ένα (1) μήνα.

–   Ο δήμαρχος και ο αντιδήμαρχος δεν επιτρέπεται να απουσιάσουν περισσότερο από τριάντα (30) ημέρες συνολικά κάθε χρόνο χωρίς άδεια του Δημοτικού Συμβουλίου.

Η απουσία αυτή μπορεί να παρατείνεται για εξαιρετικούς λόγους έως τρεις (3) μήνες, με άδεια του Δημοτικού Συμβουλίου.

–   Ο δήμαρχος και ο αντιδήμαρχος είναι υποχρεωμένοι να κατοικούν στο δήμο με εξαίρεση τους δημάρχους και αντιδημάρχους των δήμων των Νομών Αττικής και Θεσσαλονίκης. 

Με ευθύνη των δημοτικών συμβουλίων σε κάθε δήμο:

–   καταρτίζεται κώδικας δεοντολογίας για τους αιρετούς εκπροσώπους (άρθρο 21 του Ν.3731/2008),

–   διασφαλίζεται ότι ο κώδικας δεοντολογίας διανέμεται στους αιρετούς εκπροσώπους, στις κεντρικές αρχές, σε άλλους ενδιαφερόμενους φορείς και στο κοινό χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσον (άρθρο 61 του Ν.3852/2010). 

Υποχρεώσεις δημοτικών συμβούλων

Οι δημοτικοί σύμβουλοι έχουν υποχρέωση να μετέχουν σε όλες τις συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου και των επιτροπών του στις οποίες έχουν εκλεγεί, καθώς και να εκτελούν με επιμέλεια τα καθήκοντά τους και κάθε εργασία που τους αναθέτει νόμιμα το Συμβούλιο.

Ο δημοτικός σύμβουλος εκφράζει τη γνώμη του και ψηφίζει κατά συνείδηση, αποβλέποντας πάντοτε στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του συνόλου των δημοτών.

Σε σύμβουλο που απουσιάζει αδικαιολόγητα σε τρεις (3) συνεχείς συνεδριάσεις μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 234 του Ν.3852/2010, η πειθαρχική ποινή της αργίας και σε περίπτωση υποτροπής μπορεί να επιβληθεί η πειθαρχική ποινή της έκπτωσης. Σύμβουλος που επιθυμεί να μην εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τις τριάντα (30) ημέρες πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου.

Σε σύμβουλο που δεν εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τους τρεις (3) συνεχείς μήνες, χωρίς την άδεια του Συμβουλίου, μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 234 του Ν.3852/2010, η πειθαρχική ποινή της αργίας ή η πειθαρχική ποινή της έκπτωσης με απόφαση του Ελεγκτή Νομιμότητας.

Ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου υποχρεούται να ενημερώνει γραπτώς τον Ελεγκτή Νομιμότητας για κάθε περίπτωση αδικαιολόγητης απουσίας συμβούλου σε τρεις (3) συνεχείς συνεδριάσεις, καθώς και σε κάθε περίπτωση μη εκτέλεσης των υποχρεώσεων συμβούλου για διάστημα μεγαλύτερο από τρεις (3) συνεχείς μήνες. Η παράλειψη αυτής της υποχρέωσης από τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου αποτελεί σοβαρή παράβαση καθήκοντος (άρθρο 58 του Ν. 3852/2010).

Υποχρεώσεις συμβούλων τοπικών και δημοτικών κοινοτήτων

Οι σύμβουλοι της δημοτικής ή τοπικής κοινότητας έχουν την υποχρέωση:

–   Να συμμετέχουν σε όλες τις συνεδριάσεις του συμβουλίου και όλων των επιτροπών στις οποίες τους έχει εκλέξει το Συμβούλιο.

–   Να εκτελούν τα καθήκοντά τους, όπως προβλέπει ο νόμος.

–   Να εκτελούν με επιμέλεια κάθε εργασία που τους αναθέτει νόμιμα το Συμβούλιο.

Επίσης, οι σύμβουλοι της δημοτικής ή τοπικής κοινότητας:

–   Εκφράζουν τη γνώμη τους και ψηφίζουν κατά συνείδηση, αποβλέποντας πάντοτε στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του συνόλου των κατοίκων της δημοτικής ή τοπικής κοινότητας.

–   Εχουν τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των δημοτικών συμβούλων.

Η παραβίαση των σχετικών διατάξεων επιφέρει τις αντίστοιχες συνέπειες (άρθρο 90 του Ν. 3852/2010). 

Ανεξαρτητοποίηση-διαγραφή δημοτικού συμβούλου

Τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου ανήκουν σε δημοτικές παρατάξεις ανάλογα με το συνδυασμό με τον οποίο έχουν εκλεγεί. Επικεφαλής της δημοτικής παράταξης είναι ο σύμβουλος που ήταν υποψήφιος δήμαρχος. Μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου μπορεί, με γραπτή δήλωσή του προς το προεδρείο, να ανεξαρτητοποιηθεί από τη δημοτική παράταξη με την οποία έχει εκλεγεί. Εάν η δημοτική παράταξη έχει τουλάχιστον τρία (3) μέλη, με αιτιολογημένη απόφαση και με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) αυτών, είναι δυνατόν να διαγραφεί σύμβουλος ο οποίος είναι μέλος της. Το μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου που ανεξαρτητοποιήθηκε ή διαγράφηκε από την παράταξή του δεν μπορεί να ενταχθεί σε άλλη παράταξη και δεν μπορεί να εξακολουθήσει να είναι μέλος του προεδρείου ή της Οικονομικής Επιτροπής ή της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής όπου εκλέχτηκε ως μέλος της παράταξης από την οποία ανεξαρτητοποιήθηκε ή διαγράφηκε, καθώς και να ορισθεί ή να παραμείνει αντιδήμαρχος κατά τη διάρκεια της θητείας του. Είναι δυνατή, όμως, η επανένταξή του στην παράταξη από την οποία ανεξαρτητοποιήθηκε ή διαγράφηκε, εφόσον τούτο γίνει δεκτό από τα δύο τρίτα (2/3) των μελών, προκειμένου για παρατάξεις που έχουν τουλάχιστον τρία (3) μέλη και από όλα τα μέλη προκειμένου για παρατάξεις με λιγότερα από τρία (3) μέλη.