Καλές Πρακτικές Ευρωπαϊκών Δήμων

Από τις έξι προτεραιότητες που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την περίοδο 2019-2024, η πρώτη είναι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία φιλοδοξεί να μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μία σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία, εξασφαλίζοντας[1]:

• μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050
• οικονομική ανάπτυξη αποσυνδεδεμένη από τη χρήση πόρων και
• κανένας άνθρωπος και καμιά περιφέρεια να μείνει στο περιθώριο.

Το ένα τρίτο των επενδύσεων, ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ, από το σχέδιο ανάκαμψης, καθώς και ο επταετής προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα χρηματοδοτήσουν την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αναμένεται να βελτιώσει την ευημερία και την υγεία των πολιτών και των μελλοντικών γενεών παρέχοντας:

1. Καθαρό αέρα, καθαρό νερό, υγιές έδαφος και βιοποικιλότητα
2. Ανακαινισμένα, ενεργειακώς αποδοτικά κτίρια
3. Υγιεινά και οικονομικά προσιτά τρόφιμα
4. Περισσότερες δημόσιες συγκοινωνίες
5. Καθαρότερη ενέργεια και πρωτοποριακή, καθαρή, τεχνολογική καινοτομία
6. Προϊόντα με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, που μπορούν να επισκευάζονται, να ανακυκλώνονται και να επαναχρησιμοποιούνται
7. Θέσεις εργασίας ανθεκτικές στις μελλοντικές εξελίξεις και κατάρτιση σε δεξιότητες για τη μετάβαση
8. Παγκοσμίως ανταγωνιστική και ανθεκτική βιομηχανία.

Οι παρεμβάσεις για κλιματικά ουδέτερες πόλεις απασχολούν πολλούς Ελληνικούς Δήμους. Στο άρθρο αυτό θα παρουσιαστούν πέντε καλές πρακτικές ευρωπαϊκών Δήμων, οι οποίοι πήραν πρωτοβουλίες εξειδίκευσης των κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Κοινό τους γνώρισμα είναι ότι μετέτρεψαν το πρόβλημα σε ευκαιρία. Η χρήση της καινοτομίας (Örnsköldsvik, Genk), η επαναχρησιμοποίηση και αλλαγή χρήσης γης (Lausitz, μητροπολιτική περιοχή της Νάντης),   όπως επίσης η αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων περιοχών (Humberside), αποτελούν ορισμένες μόνο από τις παρεμβάσεις ευρωπαϊκών Δήμων, προς την κατεύθυνση των κλιματικά ουδέτερων κοινωνιών.

Örnsköldsvik (Västernorrlands län), Σουηδία.

Μετάβαση μέσω της περιφερειακής πολιτικής καινοτομίας

Η περιοχή του Örnsköldsvik (Västernorrlands län) βρίσκεται στην κεντρική Σουηδία, έχει πληθυσμό 32.500 κατοίκους και έκταση 33,09 km²

Συμμετέχοντες φορείς:

Ο Δήμος του Örnsköldsvik, το Σουηδικό Συμβούλιο Έρευνας και Ανάπτυξης, το Πανεπιστήμιο Umea, ο Σουηδικός Οργανισμός Ενέργειας, τα ΜΜΕ, Βιοδιυλιστήρια, η περιφέρεια Västerbotten, η περιφέρεια Västernorrland

Αντικείμενο

Η καλή πρακτική από το  Örnsköldsvik μπορεί να βοηθήσει και να επεξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο η περιφερειακή πολιτική καινοτομίας μπορεί να συμβάλει στην επιτυχή βιομηχανική μετάβαση, προς μια πιο διαφοροποιημένη και τεχνολογικά προηγμένη οικονομία. Μέσω της πολιτικής καινοτομίας και μιας ειδικής πρωτοβουλίας, η σουηδική περιοχή Örnsköldsvik, έχει διαφοροποιηθεί και έχει οδηγηθεί σε πιο αποτελεσματική και βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων.

Πρόβλημα/κύριες προκλήσεις

• Περιφέρεια η οποία υποφέρει από δημογραφικό μαρασμό
• Χαμηλά ποσοστά περιφερειακής απασχόλησης, χαμηλή Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία της τοπικής οικονομίας και περιορισμένες δαπάνες στην έρευνα και την ανάπτυξη
• Υψηλή ευπάθεια σε απώλειες θέσεων εργασίας, λόγω της υπερεξειδίκευσης σε μια παρακμάζουσα δασοκομία, που αντιπροσώπευε περίπου το 25% της περιφερειακής οικονομίας και σχεδόν το 30% της απασχόλησης

Καλή πρακτική

Η αναγκαιότητα της μετάβασης στην περιοχή Örnsköldsvik οφείλεται, αφενός στη σταδιακή μείωση της ζήτησης για το χαρτί εκτύπωσης, την κύρια παραγωγική διαδικασία της δασικής βιομηχανίας και αφετέρου στις αυξημένες τιμές των πρώτων υλών βιομάζας, οι οποίες προκλήθηκαν από την αυξημένη ζήτηση, λόγω περιβαλλοντικών και ενεργειακών «ανησυχιών». Κατά συνέπεια, οι επιχειρήσεις στην περιοχή Örnsköldsvik κινήθηκαν για να διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκια προϊόντων, ώστε να επιτύχουν υψηλότερη αξία στην παραγωγή τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της ιδέας του βιοδιυλιστηρίου, σύμφωνα με το οποίο η δασική βιομάζα δεν χρησιμοποιείται μόνο για χαρτί και χαρτοπολτό, αλλά (μετά την εφαρμογή τεχνολογιών βιοδιυλιστηρίου) επίσης για την παραγωγή καυσίμου χαμηλών εκπομπών άνθρακα και πρώτες ύλες για οικοδομικές και φαρμακευτικές, βιομηχανίες τροφίμων και κλωστοϋφαντουργίας. Ωστόσο, για να γίνει πραγματικότητα η ιδέα απαιτούσε επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, ιδιαίτερα στον τεχνολογικό τομέα, στην ανάπτυξη και ανάδειξη ικανοτήτων, στη δικτύωση καθώς και στην έρευνα στις εμπλεκόμενες και όχι μόνο, επιχειρήσεις. Χρειαζόταν επίσης και πολιτική υποστήριξη, η οποία παρασχέθηκε μέσω του προγράμματος VINNVÄXT και συγκεκριμένα του BioF («Βιοδιυλιστήριο του Μέλλοντος»), πρόγραμμα το οποίο στόχευε σε περιοχές όπου κυριαρχεί η δασική βιομηχανία και παρείχε δεκαετή επιχορήγηση στην περιοχή του Örnsköldsvik. Αυτή η πρωτοβουλία είχε ως στόχο να μετατρέψει την περιοχή σε έναν παγκόσμια κορυφαίο κόμβο έρευνας και καινοτομίας, για την ανάπτυξη λύσεων, οι οποίες βασίζονται σε βιοδιυλιστήρια και τεχνολογίες αιχμής. Η πρωτοβουλία επέτρεψε τη χρηματοδότηση περίπου 100 έργων, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη δέκα νέων βιομηχανικών διαδικασιών και 30 νέων προϊόντων και πρωτοτύπων. Επιπλέον, η ανάπτυξη της τεχνολογίας οδήγησε σε νέα δίκτυα και συνεργασίες, εκτός της Περιφέρειας Örnsköldsvik

Συμπεράσματα

Η πολιτική καινοτομίας (συνοδευόμενη από ειδικές πρωτοβουλίες) μπορεί να δώσει την απαραίτητη ώθηση για την βιομηχανική μετάβαση και οικονομική διαφοροποίηση και μπορεί επίσης να πυροδοτήσει ιδέες για εναλλακτικές λύσεις με αποτέλεσμα τη βελτιωμένη ενεργειακή απόδοση και τη συνολική περιβαλλοντική συμπεριφορά

Η πολιτική υποστήριξη οδηγεί σε καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων, από τους παράγοντες και τις εταιρίες του κλάδου, οι οποίοι ενστερνίζονται τη μετάβαση σε έναν πιο συνεργατικό τρόπο.

Lausitz (Βρανδεμβούργο και Σαξονία), Γερμανία.

Περιοχή του δικτύου λιμνών Lausitz

Η περιοχή του Lausitz βρίσκεται στην Ανατολική Γερμανία, έχει πληθυσμό 1,16 εκατομ. κατοίκους και έκταση 11.682 km²

Η καλή πρακτική του  Lausitz απεικονίζει την αποκατάσταση περιοχών πρώην λιγνιτωρυχείων, σε χώρους αναψυχής. Οι δραστηριότητες εξόρυξης λιγνίτη στη Lausitz άφησαν πίσω τους ένα γεωλογικό, περιβαλλοντικά κατεστραμμένο τοπίο. Μέσω εκτεταμένης αποκατάστασης και μετατροπών, το Lausitz έχει καταστεί πλέον μια περιοχή λιμνών που είναι δημοφιλής για δραστηριότητες αναψυχής.

Συμμετέχοντες φορείς:

Η διαδικασία αναγέννησης περιελάβανε μια πολυεπίπεδη και διεπιστημονική διαδικασία σχεδιασμού, με συμμετοχή διαφορετικών ομάδων δημοσίου τοπικού συμφέροντος (Δήμος, αιρετοί, υποψήφιοι και εθελοντές, συμπεριλαμβανομένων των εργατικών συνδικάτων, του κοινού, κοινοπραξίες περιφερειακού σχεδιασμού, κ.λπ.) Οι ενδιαφερόμενοι στην περιοχή εντόπισαν, με επιτυχία, νέες χρήσεις για τις πρώην εγκαταστάσεις εξόρυξης και ξεκίνησαν ειδικές δραστηριότητες αποκατάστασης.

Πρόβλημα/κύριες προκλήσεις

• Ανοιχτοί λάκκοι εξόρυξης, που είχαν βάθος αρκετών εκατοντάδων μέτρων, άφησαν πίσω τους τεράστιες φυσικές «πληγές» στο τοπίο
• Μεγάλη καταστροφή του, πριν από την εξόρυξη, τοπίου, παράλληλα με ρύπανση των υπόγειων υδάτων και επιδείνωση της ποιότητας των κατάντη υδάτων
• Παραμορφωμένο, μη ελκυστικό τοπίο, με ελάχιστες δυνατότητες εναλλακτικής χρήσης

Καλή πρακτική

Η περιοχή Lausitz, ενώ συνεχίζει να προστατεύει τη διεθνή φήμη της ως ψηφιοποιημένου και καινοτόμου βιομηχανικού κόμβου, κατάφερε, μέσω δραστηριοτήτων αποκατάστασης, να καταστεί τουριστικό hotspot. Στο πλαίσιο ενός εκτεταμένου προγράμματος ανάπλασης, με προϋπολογισμό άνω των 10 δισεκατομμυρίων ευρώ, από τη δεκαετία του 1970, παλιοί και εγκαταλελειμμένοι λάκκοι έχουν πλημμυρίσει με νερό, με αποτέλεσμα η Lausitz να γίνει η περιοχή με το μεγαλύτερο δίκτυο τεχνητών λιμνών σε όλη την Ευρώπη.  Στην περιοχή πλέον υπάρχουν είκοσι λίμνες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους, παραλίες, δάση, δυνατότητες για ποδηλασία, μονοπάτια και εγκαταστάσεις θαλάσσιων σπορ. Η χλωρίδα και η άγρια ζωή επιστρέφουν επίσης στην ιστορική περιοχή εξόρυξης, συμβάλλοντας σε περαιτέρω μειώσεις των εκπομπών του άνθρακα.

Συμπεράσματα

Η αναγέννηση, ακόμη και των περιβαλλοντικά κατεστραμμένων περιοχών, μέσω ενός στρατηγικού προγράμματος περιβαλλοντικής αποκατάστασης, είναι δυνατή.

Οι παλιοί λάκκοι εξόρυξης παρείχαν χώρους οι οποίοι μπόρεσαν να αξιοποιηθούν για ποικίλες χρήσεις, όπως εγκαταστάσεις αναψυχής, δάσος, γεωργία κ.λπ.

Μια διαδικασία σχεδιασμού στην οποία συμμετείχαν πολλοί ενδιαφερόμενοι, προκάλεσε τη δημόσια έγκριση για την αναγέννηση του τοπίου και των δραστηριοτήτων.

Nantes Metropole, Γαλλία

Le Jardin Extraordinaire, η απίστευτη μεταμόρφωση μιας ερημιάς, σε έναν υπέροχο δημόσιο κήπο 3,5 εκταρίων.

Η μητροπολιτική περιοχή της Νάντης βρίσκεται στην περιφέρεια της δυτικής Γαλλίας και έχει πληθυσμό 636.013 κατοίκους.

Αντικείμενο

Το έργο βρίσκεται στη Νάντη όπου ένα παλιό λατομείο πέτρας έχει μετατραπεί σε έναν εξαιρετικό και καταπράσινο κήπο. Ένας καταρράκτης 25 μέτρων αποκαλύπτει το πρόσωπο του γκρεμού. Μια απίστευτα πλούσια φυτική παλέτα (φτέρη, αιωνόβιος κισσός, μπανανιές…) δημιουργεί μια εξωτική ατμόσφαιρα προσαρμοσμένη στο προϋπάρχον μικροκλίμα της περιοχής.

Από μια εγκαταλελειμμένη περιοχή, ο 101ος κήπος της Νάντης έχει καταστεί ένας από τους πιο ελκυστικούς της περιφέρειας. Συνδέεται με τη συνοικία Chantenay μέσω ενός πεζόδρομου με 7 πανοραμικά πλατύσκαλα που προσφέρουν εκπληκτική θέα στην πόλη και στο ίδιο το λατομείο. Αυτός ο νέος κήπος είναι ένα παράδειγμα του πως τα φυτά και τα τοπία, ιδιαίτερου φυσικού κάλους, μπορούν να προσφέρουν λύσεις για να κάνουν τις πόλεις μας πιο ανθεκτικές, πιο ελκυστικές και καλύτερα μέρη για να ζήσουμε.

Ο κήπος συνδέει το μουσείο του Ιουλίου Βερν με τον ποταμό Λίγηρα. Αποτελεί επίσης έναν σύνδεσμο μεταξύ δραστηριοτήτων και οικοτόπων, μεταξύ των διαφορετικών περιόδων ίδρυσης της Νάντης. Το Jardin Extraordinaire αποτελεί επίσης μέρος του μελλοντικού «Green Star», το οποίο σύντομα θα συνδέσει όλα τα πάρκα, τους κήπους και τους χώρους πρασίνου, στη Νάντη. Η κύρια εστίαση της πράσινης πολιτικής της Νάντης ήταν, εδώ και πολλά χρόνια, στην παροχή εύκολης πρόσβασης στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον, για όλους τους κατοίκους της, ιδιαίτερα τους πιο ευάλωτους. Οποιοσδήποτε ζει στη Νάντη βρίσκεται τώρα λιγότερο από 300 μέτρα μακριά από μια καταπράσινη περιοχή, γεγονός που εξηγεί, εν μέρει, την κοινή αίσθηση της εμπειρίας μιας συγκεκριμένης ποιότητας ζωής.

Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι ότι το Jardin Extraordinaire κάνει τους κατοίκους της Νάντης περήφανους για την πόλη τους. Μοιράζονται αυτή την εμπειρία ομορφιάς και θαυμασμού. Βιώνουν την ιστορική και πολιτιστική τους κληρονομιά, αντιλαμβανόμενοι, στην πραγματική ζωή, το μαγικό σύμπαν του Ιουλίου Βερν.

Εδώ και χρόνια, η Νάντη προωθεί ενεργά την ανάπτυξη της «πράσινής» της, ταυτότητας. Τα πάρκα και οι κήποι είναι, από καιρό, ισχυρό χαρακτηριστικό της πολύ συγκεκριμένης χωρικής της ταυτότητας. Το Jardin Extraordinaire προστίθεται ως σημαντικό νέο πλεονέκτημα για την επέκταση του τουρισμού της Νάντης, την προβολή του διάσημου τρόπου ζωής της, την ενίσχυση της οικονομίας και της εικόνας της τοπικής πολιτιστικής ομορφιάς της.

Αποκαθιστώντας ένα ξεχασμένο και εγκαταλελειμμένο μέρος, η πόλη απέκτησε έναν από τους πιο ελκυστικούς κήπους της, που προσελκύει λάτρεις των κήπων και συμβάλλει στο να καταστεί η Νάντη θεματικός ταξιδιωτικός προορισμός και παράγοντας κοινωνικής, τουριστικής και οικονομικής ελκυστικότητας.

Ο κήπος παίζει σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή, παρέχοντας συνθήκες για ηρεμία και περπάτημα. Είναι ένα νησί φρεσκάδας στην πόλη. Αποκλίσεις αρκετών βαθμών Κελσίου μετρούνται μεταξύ της καρδιάς του κήπου και του πεζοδρομίου στην άλλη πλευρά του φράχτη του.

Καλή Πρακτική

Ο κήπος έχει αρχικά σχεδιαστεί ως ένας μοναδικός ανοιχτός χώρος, που λειτουργεί ως αστικός οικότοπος, σε όλες τις κλίμακες του χώρου. Ανάμεσα σε γρανίτη και νερό, μεταξύ πλαγιάς και κοιλάδας, μεταξύ ανάντη και κατάντη, μεταξύ δραστηριοτήτων και ενδιαιτημάτων, μεταξύ των διαφορετικών εποχών της συγκρότησης της πόλης, μεταξύ της ερημιάς και της αυθόρμητης βλάστησης του λατομείου και της πλατείας Schwob, μεταξύ διαφορετικών βαθμίδων υγρασίας (από πολύ ξηρές έως υδάτινες), μεταξύ των ποικιλόμορφων πάρκων και πλατειών που τον ενσωματώνουν.

Ο κήπος αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου στρατηγικού σχεδιασμού αξιοποίησης της περιοχής. Το πρώτο στάδιο αφορά στην ανάπτυξη πεζοδρομίου στο επάνω μέρος του λόφου. Αυτός ο περίπατος στο Belvedere συγκεντρώνει τοποθεσίες που προϋπήρχαν ή έχουν δημιουργηθεί από την αρχή στο Butte Sainte Anne (το μουσείο Ιουλίου Βερν, το Belvedere Kawamata, η πλατεία Maurice Schwo). Πρόκειται για ένα πραγματικό belvedere στον μελλοντικό κήπο και στις όχθες του Λίγηρα.

Σε αυτή τη μοναδική τοποθεσία θα δημιουργηθεί το μελλοντικό μνημειώδες «Heron tree», που θα αποτελέσει την καρδιά ενός θεματικού κήπου, μελετημένου και ενσωματωμένου στον γενικό προβληματισμό και μελέτης που διεξάγεται σε ολόκληρη την περιοχή Bas Chantenay. Το αναπτυξιακό έργο σχεδιάστηκε γύρω από τρεις διαδρομές: την πλαγιά του λόφου, την πεδιάδα και το ποτάμι. Το λατομείο είναι ένα από τα σημεία διασταύρωσης αυτών των τριών διαδρομών. Στο σημείο συνάντησης δύο γεωμορφολογικών, μνημείων που αποτελούν το αυλάκι και τον ποταμό Λίγηρα, η τοποθεσία προσφέρει μια εξαιρετική θέση και ο επισκέπτης εστιάζει στα υλικά, τη θέα, το μικροκλίμα, την ιστορία της. Το έργο αποκαλύπτει, συνεχίζει και ενισχύει αυτά τα χαρακτηριστικά στην υπηρεσία ενός νέου δημόσιου χώρου για τους κατοίκους της Νάντης, τη φύση και την επιρροής στη μητροπολιτική περιοχή.

Συμπεράσματα

Πολύ συχνά, οι χώροι πρασίνου σχεδιάζονται μετά το αστικό έργο. Για πρώτη φορά, ένα νέο μεγάλο αστικό έργο ξεκινά με τη δημιουργία ενός νέου κήπου. Με αυτόν τον νέο κήπο, καταβάλλεται προσπάθεια η φύση να ζήσει και να επιβιώσει στην καρδιά της πόλης.

Ολόκληρη η τοποθεσία ήταν επίσης μια εξαιρετική τεχνική πρόκληση, καθώς συνυπήρχαν: μια εξαιρετική γεωγραφική περιοχή, έδαφος γρανιτών, εξελιγμένο σύστημα νερού και ασυνήθιστα φυτά.

Genk, Limburg, Βέλγιο.

Έργα οικονομικής διαφοροποίησης

Το Genk βρίσκεται στο ανατολικό Βέλγιο, έχει πληθυσμό 66.000 κατοίκους και έκταση 87,85 km²

Η καλή πρακτική του  Genk παρουσιάζει τη μετάβαση από την εξόρυξη άνθρακα στην καινοτόμο παραγωγή και σε μία οικονομία, βασισμένη στη γνώση, που χρησιμοποιεί ανακατασκευασμένες υποδομές παλαιού τύπου. Συγκεκριμένα ήδη τις τελευταίες δεκαετίες, η παραγωγική εξειδίκευση στην πόλη του Genk μετακινήθηκε, πρώτα από την εξόρυξη στην  αυτοκινητοβιομηχανία και στη συνέχεια, στην καινοτομία και στην οικονομία της γνώσης.

Πρόβλημα/κύριες προκλήσεις

• Ιστορικά, η «μονοκαλλιέργεια» στη παραγωγική δομή του Genk, με εστίαση στην εξόρυξη, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στη συνέχεια στην αυτοκινητοβιομηχανία
• Έλλειψη συναίνεσης σχετικά με την κατεύθυνση του μετασχηματισμού
• Τοπικά ποσοστά ανεργίας πάνω από τους μέσους όρους της περιφέρειας του Limburg και του Βελγίου

Καλή πρακτική

Το Genk έχει διαφοροποιήσει, με επιτυχία, τη βιομηχανική της βάση, αλλάζοντας από την εξόρυξη και τις παραδοσιακές βιομηχανικές δραστηριότητες στο να καταστεί  τόπος καινοτόμου παραγωγής, βασισμένη στη γνώση.

Αντί να αποσυναρμολογήσει εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις εξόρυξης άνθρακα, η πόλη του Genk χρησιμοποίησε την κληρονομιά και τις υποδομές άνθρακα της περιοχής και τις μεταμόρφωσε σε σύγχρονους χώρους εργασίας. Σήμερα η περιοχή φιλοξενεί τρεις εγκαταστάσεις:

1) Το πάρκο Thor, που βρίσκεται στο πρώην ανθρακωρυχείο Waterschei, και τώρα αποτελεί ένα hotspot για την τεχνολογία, για δραστηριότητες καθαρής ενέργειας και καινοτομίας. Με έκταση 93 εκταρίων, το πάρκο φιλοξενεί εταιρείες τεχνολογίας αιχμής στους τομείς της έρευνας και ανάπτυξης, της καινοτομίας, των επιχειρήσεων, και στην ανάπτυξη ταλέντων- δεξιοτήτων.

2) Το κυρίως κατεδαφισμένο ορυχείο Zwartberg έχει μετατραπεί σε επιχειρηματικό πάρκο, που φιλοξενεί ΜΜΕ και τοπικούς επιχειρηματίες, μαζί με δημόσιο κήπο, στούντιο τέχνης και ερευνητικό πάρκο βιοποικιλότητας.

3) Η πόλη του Genk φιλοξενεί το λεγόμενο C-Mine, στο πρώην ανθρακωρυχείο Winterslag, το οποίο λειτουργεί ως δημιουργικός κόμβος και πολιτιστικό κέντρο, με επίκεντρο την εκπαίδευση, τη δημιουργική οικονομία, τη ψυχαγωγία και την τέχνη.

Συμπεράσματα

Κάθε πρώην τοποθεσία εξόρυξης άνθρακα χαρακτηρίστηκε ως κορυφαία πρόκληση (π.χ. για καθαρή τεχνολογία, πολιτισμό και χώρο αναψυχής, δραστηριότητες που σχετίζονται με την ενέργεια κ.λπ.) η οποία υποστήριξε μια ευρεία διαφοροποίηση της οικονομίας.

Για την προώθηση της μετασχηματιστικής καινοτομίας, η πόλη ακολούθησε μια δυαδική προσέγγιση για τη μετάβαση, στηριζόμενη όχι μόνο σε παραδοσιακές προσεγγίσεις, από πάνω προς τα κάτω, για μεγαλύτερες επενδύσεις αλλά και σε πρωτοβουλίες μικρής κλίμακας που ξεκίνησαν από πολίτες και ΜΚΟ (από κάτω προς τα πάνω). Αυτή η ευρεία δέσμευση οδήγησε στην υψηλή αποδοχή της διαδικασίας αναγέννησης και των αποτελεσμάτων που προκύπτουν.

 Humberside, Ηνωμένο Βασίλειο. Επαναχρησιμοποίηση των κληροδοτημένων περιουσιακών στοιχείων

Το Humberside βρίσκεται στην ανατολική Αγγλία, έχει πληθυσμό 917.000 κατοίκους και έκταση 3,59 km²

Η καλή πρακτική του Humberside καταδεικνύει πώς η επαναχρησιμοποίηση υποδομών και γης, σε συνδυασμό με την έλξη ιδιωτικών επενδύσεων, μπορεί να μεταμορφώσει μια παρακμάζουσα περιοχή, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια. Η περιοχή Humberside συνδέεται με την εισαγωγή και την καύση του άνθρακα, καθώς και τη χρήση φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η περιοχή ήταν συνδεδεμένη επίσης με το ψάρεμα στη Βόρεια Θάλασσα. Η ενεργειακή πολιτική του ΗΒ και η εξάντληση των ιχθυαποθεμάτων προκάλεσαν σημαντική συρρίκνωση, τόσο σε σχέση με τις εισαγωγές άνθρακα, όσο και με τις εκφορτώσεις ψαριών, από τις οποίες τα λιμάνια της περιοχής ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα. Αυτό οδήγησε, μεγάλο μέρος της λιμενικής υποδομής και της σχετικής γης να υποχρησιμοποιηθεί ή να εγκαταλειφθεί. Ωστόσο, αυτή η υποδομή και η γη επαναχρησιμοποιήθηκαν επιτυχώς αξιοποιώντας μια εξωτερική ευκαιρία. Σε αυτήν την περίπτωση, η ευκαιρία επικεντρώθηκε στην ενεργειακή μετάβαση (ειδικά την υπεράκτια αιολική ενέργεια) και στην προσέλκυση σχετικών επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα. Πολυάριθμες επενδύσεις προσκλήθηκαν από την τοπική και εθνική κυβέρνηση, με στρατηγικό τρόπο, αξιοποιώντας τον προγραμματισμό, τη ρυθμιστική και τη χρηματοδοτική τους εξουσία. Η περιοχή είναι πλέον κέντρο του Ηνωμένου Βασιλείου για την πράσινη ενέργεια και τη βιομηχανία

Πρόβλημα/κύριες προκλήσεις

• Πολυάριθμα λανθάνοντα περιουσιακά στοιχεία και μεγάλες εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές περιοχές (brown field)
• Υψηλή ανεργία και κοινωνικές στερήσεις
• Αδύναμο περιφερειακό σύστημα καινοτομίας

Καλή πρακτική

Οι ΟΤΑ συνεργάστηκαν με τον Οργανισμό Περιφερειακής Ανάπτυξης και τον ιδιωτικό τομέα, για την αξιοποίηση των υποχρησιμοποιημένων και εγκαταλειμμένων λιμανιών της περιοχής, με στόχο την ανάδειξη τους ως τοποθεσίες επενδύσεων για τις αναδυόμενες υπεράκτιες περιοχές αιολικής βιομηχανίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκτιμώντας την αξία και τις αλυσίδες εφοδιασμού του νέου κλάδου, ο δημόσιος τομέας διέθεσε στην αγορά αυτές τις τοποθεσίες, για την εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών της υπεράκτιας αιολικής βιομηχανίας (π.χ. κατασκευή, εγκατάσταση, λειτουργία και συντήρηση). Η περιοχή διαφοροποιήθηκε από άλλες περιοχές στην ανατολική ακτή της Αγγλίας, πραγματοποιώντας σχετικά μικρές αλλά σημαντικές επενδύσεις, σε υποχρησιμοποιημένα λιμενικά περιουσιακά στοιχεία. Για παράδειγμα, δημιουργήθηκαν τοπικές Συμπράξεις Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα για την προσφορά ευρείας δέσμης στήριξης στους εσωτερικούς επενδυτές. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση παράλληλα, αξιοποιεί τις δυνατότητες της στον να επισπεύσει τις σχεδιαστικές εφαρμογές και τα μετέπειτα κατασκευαστικά έργα των επενδυτών. Με αυτόν τον τρόπο προσελκύστηκαν πολλοί επενδυτές στην περιοχή, όχι λόγω των επιχορηγήσεων ή της διαθέσιμης χρηματοδότησης, αλλά λόγω των θεσμών οι οποίοι κατανόησαν τις ανάγκες τους και έθεσαν σε εφαρμογή δέσμη μέτρων, τα οποία υποστήριξαν και διευκόλυναν την ταχεία επαναχρησιμοποίηση παλαιών λιμενικών και βιομηχανικών υποδομών, για την κάλυψη των ειδικών λειτουργικών τους απαιτήσεων.

Συμπεράσματα

Η επαναχρησιμοποίηση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών περιουσιακών στοιχείων και εγκαταλελειμμένων τοποθεσιών απαιτεί μια ολοκληρωμένη παρέμβαση, με προσαρμοσμένη και στοχευμένη προσέγγιση, καταρχήν από τον δημόσιο τομέα, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες για υποδομές των βιομηχανιών, οι οποίες είναι απαραίτητες για την υλοποίηση του σχεδίου επαναχρησιμοποίησης τους.

Η παροχή από τον δημόσιο τομέα επαγγελματικού και ρυθμιστικού σχεδιασμού όπως επίσης λύσεις και υποστήριξη προς τους επενδυτές, μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές, ή ακόμη πιο σημαντικές, από τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις.

Το στοχευμένο μάρκετινγκ και προτάσεις σε συγκεκριμένους κλάδους (από άποψη γης, εργασίας, κεφαλαίου) είναι σημαντικό και απαιτεί εις βάθος γνώση της δομής, των λειτουργιών και των αλυσίδων εφοδιασμού των στοχευόμενων βιομηχανιών.

Ευκαιρίες για συζήτηση- Γενικά Συμπεράσματα

Οι εμπειρίες από τις πρωτοβουλίες ευρωπαϊκών Δήμων, για την περιβαλλοντική μετάβασή της τοπικής τους κοινωνίας, προσφέρει αντικείμενα συζήτησης για την εξειδίκευση ανάλογων πολιτικών και στους Ελληνικούς Δήμους.

Κάποια γενικά συμπεράσματα είναι αρκετά ενδιαφέροντα:

• Η απαραίτητη, όχι μόνο χρηματοδοτική, συμμετοχή της κεντρικής κυβέρνησης θα πρέπει να θεωρηθεί μία εκ των ουκ άνευ προϋπόθεση
• Η διαβαθμιδική συνεργασία παίζει σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματική υλοποίηση ανάλογων πολιτικών
• Η κινητοποίηση και η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα πολλαπλασιάζει την δυναμική των τοπικών παρεμβάσεων
• Η αξιοποίηση του ρυθμιστικού ρόλου της ΤΑ μπορεί να καταστήσει την περιοχή πολύ πιο ελκυστική από τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις.
• Οι παρεμβάσεις, για μία κλιματική μετάβαση σε κοινωνίες χωρίς ανθρακικό αποτύπωμα, δεν έχουν μόνο περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Σχεδόν σε όλες τις καλές πρακτικές, που αναφέρονται παραπάνω, παρατηρείται ότι τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα συνδυάστηκαν με οικονομικές επιτυχίες και με βελτίωση της τοπικής κοινωνικής συνοχής. Με λίγα λόγια, οι παρεμβάσεις αυτές αποτέλεσαν ένα σημαντικό αναπτυξιακό εφαλτήριο.
• Ένα τελευταίο, αλλά πολύ σημαντικό στοιχείο, κατά τη γνώμη μου, των καλών πρακτικών που προαναφέρθηκαν, είναι η αναβάθμιση της ελκυστικότητας των περιοχών, ως αποτέλεσμα των παρεμβατικών αυτών στρατηγικών. Η βελτίωση της ελκυστικότητάς τους αποτελεί εχέγγυο για την διατήρηση των αναπτυξιακών τους ρυθμών και την περαιτέρω βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών τους μεγεθών.

Επίσης, από κάθε μία από τις παραπάνω καλές πρακτικές μπορούν να εξαχθούν πολύ χρήσιμα αντικείμενα για συζήτηση στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση.

• Η εμπειρία των παρεμβάσεων στο Lausitz και στη μητροπολιτική περιοχή της Ναντ, αφορά πριν από όλα, αλλά όχι αποκλειστικά, στους Δήμους της Δυτικής Μακεδονίας. Σε πολλούς Δήμους της χώρας υπάρχουν ανενεργά λατομεία, τα οποία προσβάλλουν το φυσικό κάλλος της περιοχής. Η επιτυχία και η διαφοροποίηση των δύο αυτών καλών πρακτικών δεν βρίσκεται στο ότι «έκρυψαν το πρόβλημα κάτω από το χαλί», αλλά στο ότι δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μία ουσιαστική αναπτυξιακή παρέμβαση, η οποία βελτίωσε την ποιότητα ζωής των δημοτών τους.
• Η εμπειρία του Örnsköldsvik και του Genk οδηγεί αυτόματα τη σκέψη μας σε πολλές ελληνικές περιοχές, που έχουν ιστορικά διαμορφωμένο ένα τοπικό παραγωγικό σύστημα, το οποίο συνεργάζεται και συνυπάρχει με ένα δυναμικό πανεπιστήμιο. Περιοχές όπως τα Ιωάννινα, οι νομοί της Κρήτης ή ο Έβρος θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν πολύ αποτελεσματικά τις εμπειρίες των δύο αυτών Δήμων.
• Τέλος, σε πολλούς Δήμους της χώρας υπάρχουν εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές ή άλλες περιοχές. Το παράδειγμα του Humberside προβάλλει τα αναπτυξιακά αποτελέσματα, που μπορεί να προκαλέσει μία καινοτόμα, αναπτυξιακή και ορθολογική αξιοποίηση των περιοχών αυτών.

Για περισσότερα:

• ΕΕ. «Good practice examples of regional and sub-regional strategies in coal regions in transition»
• https://www.nantes-tourisme.com/en/park-and-garden/extraordinary-garden
• https://jardins.nantes.fr/N/Jardin/Parcs-Jardins/Plus/2114/Jardin-Extraordinaire.asphttp://• https://jardins.nantes.fr/N/Jardin/Parcs-Jardins/Plus/2114/Jardin-Extraordinaire.asp

[1] ΕΕ https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el. Πρόσβαση Φεβρουάριος 2023.