Του Ράλλη Γκέκα – Δρ. Οικονομικών ΤΑ
Στο προηγούμενο άρθρο ασχοληθήκαμε με τις καλές πρακτικές, επενδυτικής στρατηγικής, από το Μάντσεστερ και την Ζυρίχη. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε, στο ίδιο πνεύμα, στις περιπτώσεις της Λυών και της Βαρκελώνης.
Η Λυών
Από τις αρχές του 1970 έγινε φανερό ότι το, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μοντέλο ανάπτυξης της Λυών είχε εξαντλήσει τα όρια του. Μεταξύ του 1976 και 1984, μόνο στην τοπική βιομηχανία χάθηκαν 50.000 θέσεις εργασίας ενώ η ανεργία αναρριχήθηκε στο 8%, με αποτέλεσμα η πόλη να υποστεί μία μεγάλη δημογραφική μείωση και να φτάσει το 1982, στο χαμηλότερο επίπεδο των μόλις πάνω από 1,1 εκατομμύρια κατοίκους.
Για να δοθεί μία απάντηση στις κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις μελετήθηκαν, στο πλαίσιο του νέου παγκοσμιοποιημένου οικονομικού χώρου, τα προβλήματα και οι προοπτικές, τα δυνατά σημεία και οι αδυναμίες της περιοχής. Αυτή η διαδικασία της αξιολόγησης και σχεδιασμού αναγνώρισε ότι ο άμεσος ανταγωνισμός με το Παρίσι δεν είναι αποτελεσματικός και προχώρησε στη διατύπωση ενός νέου οράματος με τίτλο «Η Λυών το 2010», το οποίο στόχευε στην προσέλκυση καινοτόμων επιχειρήσεων και στη δυνατότητα της Λυών να γίνει μια εκσυγχρονισμένη ευρωπαϊκή μητρόπολη.
Στη δεκαετία του 1990 υλοποιήθηκε μία ισχυρή παρέμβαση του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην εκτέλεση έργων υποδομής, όπως η αναβάθμιση του αεροδρομίου Satolas, και η ανάπλαση, κυρίως δημόσιων χώρων, με προτεραιότητα στην ανατολική Λυών. Η αξιοποίηση των ιστορικών πανεπιστημίων της Λυών συνέβαλε εξαιρετικά στη δημιουργία ενός ενισχυμένου πολιτιστικού προφίλ, που υποστηρίζεται από τη δημιουργία νέων μουσείων και μίας νέας όπερας. Οι επενδύσεις στους δημόσιους χώρους και την ποιότητα ζωής είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή αύξηση του αστικού πληθυσμού, μια ανοδική τάση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Στο νέο αιώνα, η στρατηγική της μητροπολιτικής ανάπτυξης της Λυών επικεντρώθηκε σε τομείς όπως η βιο-τεχνολογία, οι επιστήμες των πληροφοριών και του τουρισμού. Η συνολική απασχόληση στη περιοχή της Grand Lyon αυξήθηκε κατά περισσότερο από 70.000 θέσεις εργασίας μέχρι το 2008, με ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των ΜΜΕ.
Οι συνέπειες της κρίσης
Η οικονομική κρίση είχε σοβαρές συνέπειες στην απασχόληση στην περιοχή της Λυών. Το ποσοστό ανεργίας, από το 2009,αυξάνεται και είναι, σχεδόν 9%, οριακά χαμηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο. Η στρατηγική απάντηση της Λυών έχει επικεντρωθεί στη διατήρηση της ζωτικότητας των μεγάλων εταιρειών, ενώ υποστηρίζει επίσης το τοπικό δίκτυο των ΜΜΕ και τη νέα γενιά της επιχειρηματικότητας.
Η αδύναμη προβολή της διεθνούς εικόνας της Λυών, ιδίως σε μητροπολιτικό επίπεδο, και τα σχέδια για τη βελτίωση της, έχουν χαρακτηριστεί ως προτεραιότητα. Η οικονομική κρίση αποκάλυψε τις περιορισμένες διεθνείς πρωτοβουλίες προβολής της Λυών.
Η στρατηγική της ανάπτυξης
Η οικονομική στρατηγική της Grand Lyon έχει σχεδιαστεί σε συνεργασία με το βιομηχανικό και εμπορικό επιμελητήριο, το Πανεπιστήμιο της Λυών και άλλες επιχειρηματικές ομάδες. Κατά την επόμενη δεκαετία θα έχει ως στόχο την προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος, την κατασκευή νέων πολεοδομικών υποδομών και την εμβάθυνση της διεθνούς διάστασης της πόλης. Η απάντηση στην κρίση είναι η υποστήριξη των τοπικών ΜΜΕ, ώστε να εξασφαλίζουν όλες οι επιχειρήσεις πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, ως μέσο για τη αποτελεσματική ενσωμάτωση καινοτομιών. Ο στόχος είναι η πόλη να καταστεί μία από τις κορυφαίες 15 μητροπολιτικές περιοχές της Ευρώπης.
Η στρατηγική και τα επενδυτικά εργαλεία
Σε ένα κλίμα ολοένα και πιο έντονου εθνικού και διεθνή ανταγωνισμού, η Λυών έχει αναγνωρίσει ότι οι εταιρείες της πρέπει να παραμείνουν στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων και της καινοτομίας. Τα τελευταία χρόνια, η ικανότητα καινοτομίας της Λυών έχει ενισχυθεί με ένα νέο εργαλείο που εφαρμόζει η γαλλική κυβέρνηση, με το όνομα «Επενδύσεις του Μέλλοντος». Το εθνικό σχέδιο ύψους 35 δις ευρώ υποστηρίζει έργα σε πέντε τομείς προτεραιότητας: εκπαίδευση, έρευνα και μεταφορά τεχνολογίας, βιομηχανία, βιώσιμη ανάπτυξη, και ψηφιακή βιομηχανία.
Η Grand Lyon είναι ο κύριος χρηματοδότης του προγράμματος Ville de l’entrepreneuriat – Πόλη της Επιχειρηματικότητας. Η «πόλη» παίζει το βασικό συντονιστικό ρόλο στη χάραξη της στρατηγικής ανάπτυξης και δημιουργίας δεσμών μεταξύ εταίρων.
Μεγάλη επίσης προσοχή δίνεται στην εξάλειψη των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα, στην παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών και την προσαρμοσμένη και εξειδικευμένη υποστήριξη. Σχεδόν 15.000 εταιρείες δημιουργήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Λυών το 2011, αριθμός τρεις φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του 2001.
Ρυθμίσεις εφαρμογής
Το 2011, η Λυών αξιολογήθηκε ως η 8η κορυφαία πόλη στην εμπορική καινοτομία, αντανακλώντας τα βήματα που σημειώθηκαν. Η πόλη έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα τεχνικό οικοσύστημα που εμπλέκει και απασχολεί όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Οι επιστήμες της ζωής, των καθαρών τεχνολογιών και της απεικόνισης, θεωρούνται ως τρεις τομείς, ικανοί να προσελκύσουν νέες επενδύσεις κατά την προσεχή περίοδο.
Τα περισσότερα από τα σημαντικά επενδυτικά σχέδια σε εξέλιξη σχετίζονται με τις αστικές αναπλάσεις και τις υποδομές.
Η καλλιέργεια της πολιτιστικής κληρονομιάς, η γαστρονομία και τα μεγάλα αστικά πάρκα, παράλληλα με τις ιστορικές δυνάμεις των πανεπιστημίων και ερευνητικών εργαστηρίων, σημαίνει ότι η Λυών πλέον προσφέρει τώρα ανταγωνιστικές συνθήκες ζωής σε ένα δυτικό ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Από την επενδυτική στρατηγική της Λυών τέσσερα σημεία νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικά:
- Καταρχήν είναι πολύ σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, ότι σχετικά γρήγορα η πόλη απαγκιστρώθηκε από τον «επαρχιωτισμό» της. Συνειδητοποίησε δηλαδή ότι ο ανταγωνισμός με το Παρίσι δεν ήταν αποδοτικός για αυτήν.
- Το δεύτερο σημείο, που έχει σχέση με το παραπάνω συμπέρασμα, είναι η συνειδητοποίηση ότι στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ο χωρικός ανταγωνισμός είναι πλέον διεθνής. Οι ανταγωνιστές της ήταν, η Μασσαλία φυσικά, αλλά και η Βαρκελώνη, το δίπολο Γενεύη- Ζυρίχη και το Μιλάνο.
- Για να μπορέσει να αντιμετωπίσει αυτόν το διεθνή χωρικό ανταγωνισμό είναι πολύ σημαντικό ότι η πόλη επένδυσε πάρα πολύ στο κτίσιμο του brand name της και τέλος,
- νομίζω ότι αυτό που βρίσκουμε και στην εμπειρία των άλλων πόλεων, στην Λυών αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία. Η υποστήριξη δηλαδή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, κυρίως στο κομμάτι της επιχειρηματικότητας, της σύνδεσης και των συνεργείων τους.
Η Βαρκελώνη
Μετά τη Ισπανική μεταπολίτευση του 1975 η οικονομία της Βαρκελώνης σταδιακά διαφοροποιείται, με κύριο χαρακτηριστικό της την εξωστρέφεια και το άνοιγμα και την επιρροή σε υπερατλαντικές αγορές. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η μητροπολιτική περιοχή έχει να επιδείξει έναν πολύ μεγάλο δυναμισμό που στηρίζεται στην έκρηξη της επιχειρηματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επιχειρηματικότητα στην Βαρκελώνη ξεπερνά πλέον όχι μόνο τον εθνικό, αλλά και τον ευρωπαϊκό αντίστοιχο μέσο όρο.
Οι εξαγωγές σε προϊόντα μεταποίησης παραμένουν η κινητήρια δύναμη της οικονομικής της δραστηριότητας. Οι εξαγωγές της Βαρκελώνης καλύπτουν το ένα πέμπτο των εθνικών εξαγωγών και φυσικά την κατατάσσουν πρώτη στο επίπεδο των Ισπανικών πόλεων. Τα τελευταία χρόνια στο τομέα αυτό συμβάλλουν σημαντικά και τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας.
Εξέχουσα θέση, μεταξύ των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, έχει η πληροφορική που καλύπτει το 7% της οικονομίας της πόλης. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι η πόλη έχει οριστεί να φιλοξενήσει το Mobile World Congress για έξι χρόνια, μέχρι το 2018. Η εκτιμώμενη προστιθέμενη αξία της εκδήλωσης αυτής και των επιπτώσεων στις επιχειρήσεις, υπολογίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο, σε 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Το Mobile World Congress έχει κεντρίσει το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα της πόλης για την επέκταση των κινητών τεχνολογιών σε νέες επιχειρηματικές και ψυχαγωγικές σφαίρες, ώστε να καταστεί η Βαρκελώνη, πόλη σημείο αναφοράς για τις νέες τεχνολογίες.
Ένας άλλος αναπτυξιακός πυλώνας της πόλης είναι η τουριστική βιομηχανία, που αντιπροσωπεύει το ένα δέκατο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της Βαρκελώνης. Η Βαρκελώνη είναι η 16η πιο επισκέψιμη πόλη σε όλο τον κόσμο και φιλοξενεί πάνω από 7 εκατομμύρια διεθνείς επισκέπτες, ετησίως. Σημαντικό στοιχείο στην τουριστική πολιτική της πόλης είναι η τόνωση του επιχειρηματικού και συνεδριακού τουρισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά μέσο όρο ο επισκέπτης της πόλης παραμένει λιγότερο από 2 νύχτες.
Προφανώς, όταν μιλάμε για την οικονομική δραστηριότητα της Βαρκελώνης δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο λιμάνι της, που διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο, όχι μόνο για την Ιβηρική χερσόνησο, αλλά για το σύνολο της βορειοδυτικής Ευρώπης. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο ρόλος του λιμανιού της Βαρκελώνης έχει αναβαθμιστεί λόγω των ευκαιριών που δημιουργήθηκαν από τις ασιατικές εξαγωγές προς την Ευρώπη και οι οποίες οδήγησαν σε μεγάλη κλίμακα επενδύσεων από το Χονγκ Κονγκ και την Κίνα.
Ο αντίκτυπος της κρίσης
Η κύρια επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στις επενδυτικές ροές της Βαρκελώνης ήταν η έλλειψη πρόσβασης σε χρηματοδοτικούς πόρους που αντιμετώπισε ο δήμος και οι επιχειρήσεις. Οι ετήσιες επενδύσεις στην πόλη μειώθηκαν κατά περίπου 50%. Η πόλη αναζήτησε τρόπους να παράγει μεγαλύτερα αποτελέσματα, με λιγότερους πόρους.
Την ίδια στιγμή, παρουσιάστηκε δυσκολία πρόσβασης των επενδυτών στην χρηματοπιστωτική αγορά. Η έλλειψη ρευστότητας περιόρισε την ανάπτυξη. Για να διατηρήσει τη ρευστότητα της τοπικής αγοράς σε ένα επίπεδο, το Δημοτικό Συμβούλιο δεσμεύτηκε να πληρώνει τους προμηθευτές του δήμου, μέσα σε ένα μήνα, ως πράξη οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Προφανώς το μέτρο αυτό περισσότερο ως έκφραση πολιτικής βούλησης μπορεί να θεωρηθεί, μιας και η πρόσβαση σε χρηματοδοτικά κεφάλαια εξακολουθεί να θέτει σε κίνδυνο την ανάκαμψη.
Η αύξηση της ανεργίας είναι μία σοβαρή επίπτωση της κρίσης. Από την άνοιξη του 2012 υπήρχαν περίπου 500.000 εγγεγραμμένοι άνεργοι στην επαρχία της Βαρκελώνης, με τον αριθμό αυτόν να αυξάνεται ετησίως.
Ο τομέας που επηρεάστηκε σημαντικά αρνητικά από την κρίση ήταν ο τομέας των κατασκευών.
Η στρατηγική της ανάπτυξης
Το Δημοτικό Συμβούλιο έχει εντοπίσει τουλάχιστον έξι αναδυόμενους τομείς, τους οποίους στοχεύει στο στρατηγικό του σχεδιασμό. Τρεις από αυτούς – design, μέσα μαζικής ενημέρωσης και τρόφιμα – έχουν μακρά παράδοση στην Καταλονία και μια ριζωμένη κουλτούρα καινοτομίας, εκπαίδευσης και ποιότητας.
Οι άλλοι τρεις τομείς, έχουν εξελιχθεί πιο πρόσφατα. Η βιοτεχνολογία είναι ένας τομέας υψηλής ανάπτυξης στην Βαρκελώνη, με τις εταιρείες έρευνας να προσελκύονται από το μεγάλο αριθμό ιατρικών συνεδρίων και τη φήμη της πόλης για ιατρικό τουρισμό. Η ενεργειακή βιομηχανία φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό προγραμμάτων και έργων Έρευνας και Ανάπτυξης στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θέρμανσης και ψύξης. Σημαντικές οικονομικές ευκαιρίες και δυνατότητες αναμένονται επίσης από τον τομέα της βιώσιμης κινητικότητας, η οποία άκμασε κοντά σε έναν άλλο ιστορικό τομέα, αλλά ευπροσάρμοστο, αυτό των αυτοκινήτων. Η Βαρκελώνη είναι το κορυφαίο κέντρο της Μεσογείου για την ηλεκτρική τεχνολογία των οχημάτων.
Το αναπτυξιακό πλαίσιο της Βαρκελώνης, που ψηφίστηκε το 2012, μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την ολοκληρωμένη αναθεώρηση των συνθηκών για την ίδρυση μικρών επιχειρήσεων, την αναβάθμιση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της πόλης, τη βελτίωση της προβολής σε διεθνείς ομάδες επενδυτών, και τις νέες μορφές διακυβέρνησης και συνεργασίας στον τομέα του τουρισμού και των τομέων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Στο πλαίσιο της παραπάνω αναπτυξιακής στρατηγικής σημαντικό ρόλο παίζουν πολιτικές και θεσμοί όπως:
- Η δημιουργία μιας σειράς νέων μηχανισμών για την ενίσχυση των start up εταιρειών. Οι μηχανισμοί αυτή έχουν ως αντικείμενο την υποστήριξη των εταιρειών αυτών πέρα από τις γνωστές και καθιερωμένες πλέον, βραχυπρόθεσμες μορφές υποστήριξης.
- Δημιουργία προϋποθέσεων μέσω και της πληροφορικής, ώστε να μπορέσουν οι ΜΜΕ και οι επιχειρηματίες να ανταγωνιστούν τις μεγαλύτερες εταιρίες στο επίπεδο των σημαντικών συμβάσεων.
- Δημιουργία ενός θεσμικού και οικονομικού κλίματος υποστήριξης της επιχειρηματικότητας.
- Προβολή σε νέες πηγές διεθνών επενδύσεων. Αυτό υλοποιείται μέσω των εξειδικευμένων προτάσεων σε αναπτυσσόμενες αγορές, όπου υπάρχει μεγαλύτερη δυνατότητα να προβάλουν τη ξεχωριστή ταυτότητα και το brand name της πόλης.
Το Δημοτικό Συμβούλιο έχει ως στόχο να συνδυάσει την εμπειρία και τη φήμη της πόλης στον πολεοδομικό σχεδιασμό, με αυξανόμενη χρήση της πληροφορικής και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, ώστε να βελτιώσει την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και τη ποιότητα ζωής.
Παράλληλα, η πόλη έχει δημιουργήσει νέους θεσμούς όπως:
- Το Γραφείο Υποστήριξης των Επιχειρήσεων (ΟΑΕ). Το Γραφείο Υποστήριξης των Επιχειρήσεων θεσμοθετήθηκε για να διαθέτει ένα ολοκληρωμένο χαρτοφυλάκιο υπηρεσιών, που καταστούν τη δημιουργία και λειτουργία επιχειρήσεων σημαντικά ευκολότερη.
- Νέα φορολογική ελεύθερη ζώνη. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρκελώνης έχει πιέσει με επιτυχία την Καταλανική και Ισπανική κυβέρνηση για τη δημιουργία μίας φορολογικής ελεύθερης ζώνης, για τους επιχειρηματίες στον τομέα των κινητών τεχνολογιών και της καινοτομίας. Η ζώνη ελεύθερων συναλλαγών θα απαλλάξει τους επιχειρηματίες από δημοτικά τέλη (διαχείριση των αποβλήτων, Φόρος Ακίνητης Περιουσίας, αδειοδοτήσεις και φορολογία οχημάτων), για διάστημα έως τρία έτη. Οι επιχειρήσεις, προκειμένου να είναι επιλέξιμες θα πρέπει να αποδεικνύουν ένα επαρκές μοντέλο ανάπτυξης- βιωσιμότητας και την ικανότητα να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας.
- Φόρουμ Επενδύσεων. Το Δημοτικό Συμβούλιο διοργανώνει σήμερα επτά επενδυτικά φόρουμ, κάθε χρόνο, για να συνδεθούν επιχειρηματικοί άγγελοι και επενδυτές με τις επιχειρήσεις που αναζητούν χρηματοδοτικές πηγές.
Είναι γεγονός ότι για την επενδυτική στρατηγική της Βαρκελώνης πολλά μπορούμε να πούμε. Συνειδητή επιλογή ήταν να μην αναφερθούμε καθόλου στην αξιοποίηση των Ολυμπιακών έργων, κάτι για το οποίο έχουν γραφτεί χιλιάδες άρθρα και μελέτες. Εάν θέλαμε να περιγράψουμε με δυο λέξεις μόνο, τη σύγχρονη οικονομική πολιτική της πόλης θα λέγαμε ότι αυτή περιγράφεται με την εξωστρέφεια και την επιχειρηματικότητα.
Από όλο τον πλούτο των ιδεών, στρατηγικών και πολιτικών που προσφέρει η πόλη μπορούμε να κρατήσουμε τρία πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.
Το πρώτο έχει σχέση με τη νέα φορολογική ελεύθερη ζώνη της πόλης. Υπενθυμίζεται ότι ο Δήμος Αθηναίων προσπάθησε να κάνει κάτι παρόμοιο, πολύ περισσότερο light, για να προσελκύσει νέα ζευγάρια στην πόλη και η πολιτική αυτή κατέπεσε γιατί δεν υπάρχει το νομικό πλαίσιο. Υπενθυμίζεται επίσης ότι, η διοίκηση της δημοτικής επιχείρησης ύδρευσης αποχέτευσης Λάρισας διώκεται δικαστικά γιατί προσπάθησε να εφαρμόσει κοινωνικό τιμολόγιο. Άρα οι συγκρίσεις και σε αυτήν την περίπτωση, με την Ελληνική πραγματικότητα είναι πάρα πολύ σκληρές για μας.
Ένα δεύτερο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι το πώς μία διεθνής συνάντηση δεν προκαλεί απλώς νέα εισοδήματα, αλλά αλλάζει νοοτροπίες και επιχειρησιακές συμπεριφορές.
Το τρίτο και ίσως πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας του επενδυτικού σχεδιασμού. Όλοι γνωρίζουν τα τουριστικά αξιοθέατα της πόλης, το κλίμα, τη γαστρονομία της. Η τουριστική πολιτική της Βαρκελώνης δεν περιορίστηκε μόνο εκεί. Δημιούργησε τις προϋποθέσεις και για συνεδριακό τουρισμό. Τα μεγάλα ιατρικά συνέδρια είχαν ως αποτέλεσμα την προσέλκυση επενδύσεων και επιχειρήσεων στον τομέα της βιοτεχνολογίας.
Για περισσότερα στο OECD, Delivering Local Development New Growth and Investment Strategies