Της Κατερίνας Μήτσου
Η συζήτηση για τις μητροπολιτικές περιοχές στην Ελλάδα φαίνεται ότι βρίσκεται σε τέλμα. Ο Νόμος του «Καλλικράτη», υπήρξε άτολμος, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία ουσιαστική αναφορά ή μελέτη για την οργάνωση και τη διακυβέρνηση των μητροπόλεων της Ελλάδας.
Οι μητροπολιτικές περιοχές αποτέλεσαν από τη δεκαετία του ’60 πεδίο έρευνας και άσκησης αναπτυξιακής πολιτικής. Ωστόσο, το ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, έχει ενισχυθεί. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ιδιαίτερο βάρος και τη δυναμική τους, αλλά κυρίως στη θέση που κατέχουν στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Ο ενισχυμένος ρόλος των μητροπολιτικών περιοχών συντέλεσε στην ανάλυση, τον καθορισμό και την υποστήριξη στρατηγικών και πολιτικών, σε μητροπολιτικό επίπεδο. Ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας «μητροπολιτική περιοχή» δεν περιορίζεται πλέον σε αυστηρά πληθυσμιακά κριτήρια, καθώς το σύστημα καθορισμού τους είναι πολυπαραγοντικό. Την ίδια στιγμή, η συζήτηση για τις μητροπολιτικές περιοχές στην Ελλάδα φαίνεται ότι βρίσκεται σε τέλμα. Ο Νόμος του «Καλλικράτη», υπήρξε άτολμος, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία ουσιαστική αναφορά ή μελέτη για την οργάνωση και τη διακυβέρνηση των μητροπόλεων της Ελλάδας. Στο παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε το κατά πόσο είναι εφικτό να αναφερόμαστε σε μητροπολιτικές περιοχές στην Ελλάδα, αντλώντας παραδείγματα από διεθνείς μητροπολιτικές περιοχές (Μιλάνο και Κωνσταντινούπολη), που έχουν επιλεχθεί λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, ως οι γείτονες ανταγωνιστές των ελληνικών μητροπόλεων. Στόχος δεν είναι η στείρα αντιγραφή τους και υιοθέτηση τους στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά αντίθετα, να αποτελέσουν την αφετηρία ενός γόνιμου διαλόγου, σχετικά με ένα ζήτημα για το οποίο η Ελλάδα, ακόμη μία φορά, φαίνεται να μη λαμβάνει θέση. Τέλος, θα παρουσιαστούν, υπό μορφή συμπερασμάτων, κάποιες προτάσεις και πολιτικές που μπορούν να ληφθούν υπόψη, ώστε οι ελληνικές μητροπολιτικές περιοχές να ανταποκριθούν στο ευρύτερο ανταγωνιστικό τους περιβάλλον.
Η περίπτωση του Μιλάνο (Ιταλία)
Το Μιλάνο, ιστορικά, αποτελούσε μία από τις πρωταγωνιστικές πόλεις της Ιταλίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της χώρας, κατέχει τη θέση της οικονομικής πρωτεύουσάς της, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο εθνικό ΑΕΠ. Η λειτουργική του όμως περιοχή εκτείνεται πέρα από τα διοικητικά όρια της πόλης του Μιλάνο, στη μητροπολιτική περιφέρεια του Μιλάνο, που αποτελείται από 189 δήμους, καθιστώντας την έτσι όχι μόνο τη μεγαλύτερη επαρχία, αλλά και την πλουσιότερη, σε όρους ΑΕΠ, στην Ιταλία.
Τρία είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά που συντέλεσαν στο χαρακτηρισμό του Μιλάνο ως ακμάζουσα μητροπολιτική περιοχή:
- Η διεθνοποιημένη του οικονομία,
- Το ισχυρό παραγωγικό πλαίσιο, βασισμένο στο συνδυασμό βιομηχανικών δικτύων και
- Η καινοτομία
- Η διεθνοποιημένη οικονομία
Εύκολη πρόσβαση
Σημαντικό πλεονέκτημα για τη θέση του Μιλάνο στην παγκόσμια οικονομία αποτελεί η εύκολη πρόσβαση σε αυτό. Τρία διεθνή αεροδρόμια επιτρέπουν ένα μεγάλο αριθμό ημερήσιων συνδέσεων με σημαντικές μητροπολιτικές περιοχές ανά τον κόσμο. Παράλληλα, διαθέτει πολύ καλή οδική και σιδηροδρομική σύνδεση με τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο.
Διεθνές εμπόριο
Το Μιλάνο ξεχωρίζει ως ισχυρός εμπορικός εταίρος στην ευρωπαϊκή αγορά. Οι ισχυροί δεσμοί συνεργασίας με την Γερμανία και την Γαλλία, αντιστοιχούν στο 25% των συνολικών εξαγωγών του Μιλάνο.
- Το ισχυρό παραγωγικό πλαίσιο, βασισμένο στο συνδυασμό βιομηχανικών δικτύων
Λίγες πόλεις μπορούν να αντιγράψουν το παραγωγικό δυναμικό του Μιλάνο. Φιλοξενώντας μεγάλες ανταγωνιστικές εταιρίες, εξειδικευμένες στη βαριά βιομηχανία, ο παραγωγικός του ιστός μετασχηματίστηκε, με την πάροδο του χρόνου, σε ένα δίκτυο ΜME. Το δίκτυο βασίζεται σε εξειδικευμένες, συμπληρωματικές και ανταγωνιστικές σχέσεις ανάμεσα στις ΜΜΕ, με σημαντική συμβολή στην οικονομική ευημερία της Ιταλίας. Το δίκτυο, που οργανώθηκε στη βάση της καινοτομίας που παρήγαγαν οι παλαιότερες μεγάλες εταιρίες, συνεχίζοντας τη διάχυση της σε όλα τα στάδια της παραγωγής των τελικών προϊόντων, εξειδικεύεται, ανάμεσα σε άλλα στην παραγωγή επίπλων, τη μεταλλοβιομηχανία και την παραγωγή ηλεκτρικού, ηλεκτρονικού και ιατρικού εξοπλισμού.
Παράλληλα, το Μιλάνο, εκπληρώνει ένα σημαντικό ρόλο ως εξειδικευμένος πάροχος υψηλού επιπέδου υπηρεσιών. Στην καρδιά της μητροπολιτικής περιφέρειας συγκεντρώνονται μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που με τη βοήθεια πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, εξειδικεύονται σε προσανατολισμένες, υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, όπως είναι για παράδειγμα το βιομηχανικό σχέδιο. Τέσσερις είναι οι τομείς που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της οικονομίας του μητροπολιτικού Μιλάνο: Μόδα, Σχέδιο, Εμπορικές Εκθέσεις και Βιοτεχνολογία.
- Η καινοτομία
Το Μιλάνο συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό νέων και εξειδικευμένων εργαζόμενων στην αγορά εργασίας, γεγονός που συντελεί θετικά στην επίτευξη της καινοτομίας. Η συγκέντρωση αυτή επηρεάζει το συντελεστή παραγωγικότητας θετικά, τόσο γιατί οι νεότεροι εργαζόμενοι έχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα, όσο και γιατί λόγω της υψηλής τους ειδίκευσης βοηθούν στη διάχυση γνώσης και καινοτομίας, πέρα από τα όρια της μητροπολιτικής περιοχής. Παράλληλα, η συμμετοχή των πανεπιστημιακών αλλά και των ερευνητικών ιδρυμάτων συμβάλει στην ενίσχυση δράσεων με καινοτόμα αποτελέσματα, ελκύοντας παράλληλα και εξωγενείς παράγοντες, όπως ερευνητικά κέντρα από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, δημιουργώντας πιθανότητες νέων επενδύσεων.
Το μοντέλο διακυβέρνησης του μητροπολιτικού Μιλάνο
Το Μιλάνο, βρίσκεται σε μία διαδικασία μέσα από την οποία μπορεί να προωθήσει το μητροπολιτικό του χαρακτήρα, ξεκινώντας με πρακτικές συνεργασίες. Η διαδημοτική συνεργασία είναι μια διαδεδομένη πρακτική ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ. Οι δήμοι εστιάζουν σε έναν ή περισσότερους τομείς στους οποίους η από κοινού παροχή τοπικών δημόσιων υπηρεσιών μπορεί να παράγει οικονομίες κλίμακας (διαχείριση απορριμμάτων, διαχείριση υδατικών πόρων, ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιοχών). Ο περιορισμός του κόστους αλλά και η διάχυση της τεχνογνωσίας ανάμεσα στις τοπικές αρχές, που μετέχουν σε αυτές τις μορφές συνεργασίας, αποτελούν βασικά πλεονεκτήματα, επιτρέποντας στους διαδημοτικούς φορείς να επιτυγχάνουν το βέλτιστο μέγεθος για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, μέσα και από τις συνενώσεις των δήμων. Το Μιλάνο έχει εισάγει τυπικές τέτοιες μορφές διαδημοτικής συνεργασίας τις οποίες και αξιοποιεί, ενισχύοντας την αποδοτικότητα και την ανταγωνιστικότητά του. Μέσω της διαδημοτικής συνεργασίας μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικότερα το μεγάλο του μέγεθος, προκειμένου να παραμείνει ένας κόμβος παροχής υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, στον απόηχο του αυξανόμενου διεθνούς ανταγωνισμού.
Η εφαρμογή μιας ισχυρής στρατηγικής για την αναδιοργάνωση της μητροπολιτικής περιοχής απαιτεί και την πολιτική υποστήριξη. Αν και οι καινοτόμες ιδέες και οι πρωτοβουλίες που θα οδηγήσουν στην οικονομική ισχυροποίηση του μητροπολιτικού Μιλάνο προέρχονται από ομάδα εμπειρογνωμόνων, η υλοποίηση τους απαιτεί πολιτική δέσμευση και ηγεσία. Οι ιδιαιτερότητες του τοπικού συστήματος διακυβέρνησης πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. Συγκεκριμένες αδυναμίες του υπάρχοντος συστήματος διακυβέρνησης μπορούν να εντοπιστούν, όπως είναι ο κατακερματισμός των τοπικών αρχών και η αίσθηση ότι αν και γεωγραφικά ανήκουν στη ίδια περιοχή, διοικητικά οι υπάρχοντες δεσμοί είναι χαλαροί. Η λειτουργική περιοχή του μητροπολιτικού Μιλάνο αποτελείται από ένα σημαντικό αριθμό δήμων. Θα ήταν επομένως, ανέφικτο να προωθήσει κανείς ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να έχει την υποστήριξη των δημάρχων. Η μεταξύ τους δικτύωση μέσω καινοτόμων μηχανισμών διακυβέρνησης θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για να εφαρμοστούν επί της ουσίας οι μεταρρυθμίσεις. Οι υπάρχουσες πρωτοβουλίες συνεργασίας μπορούν να υποστηρίξουν επιπλέον συλλογικές δράσεις. Η θεσμοθέτηση της «μητροπολιτικής κοινότητας», η αίσθηση δηλαδή ότι όλοι οι δήμοι αποτελούν μέρος του ίδιου διοικητικού σχήματος, αποτελεί το εφαλτήριο για ένα πιο ισχυρό και συνεκτικό Μιλάνο.
Σε επόμενο κείμενο θα παρουσιάσουμε την περίπτωση της Μητροπολιτικής περιοχής της Κωνσταντινούπολης και θα αναφερθούμε συνοπτικά στην ελληνική πραγματικότητα, προσπαθώντας να προτείνουμε πιθανές λύσεις για να καταστούν οι εν δυνάμει μητροπολιτικές περιοχές της Ελλάδας αποδοτικές και ανταγωνιστικές, μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον τους.
Το άρθρο αυτό αποτελεί περίληψη διπλωματικής εργασίας με τίτλο: «Η Διακυβέρνηση των Μητροπολιτικών Περιοχών – Διεθνείς καλές πρακτικές στη διαχείριση των μητροπολιτικών περιοχών», στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Τοπική Ανάπτυξη- Τοπική Αυτοδιοίκηση» των πανεπιστημίων Αριστοτελείου, Δημοκρίτειου, Πειραιώς, Πελοποννήσου.