Ουραγός στην αποτελεσματική διαχείριση των απορριμμάτων, παραμένει η χώρα μας, παραδοχή στην οποία καταλήγουν άπαντες, πολιτικοί και πολίτες, παρά τις συνεχείς νομοθετικές παρεμβάσεις και δεσμεύσεις για οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Στην Ελλάδα σήμερα έχουν αλλάξει οι όροι συζήτησης του θέματος της αποτελεσματικής διαχείρισης των απορριμμάτων και κυρίως επικεντρώνεται – σύμφωνα και με τις υποδείξεις του νέου Μνημονίου– γύρω από την ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών της καθαριότητας.
Ειδικότερα στο νέο Μνημόνιο, (Παράρτημα V1, σημείο 7, σελ. 414) προβλέπεται ότι μέχρι τέλος Ιουνίου 2012 θα έχει ολοκληρωθεί ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης των κρατικών λειτουργιών, συμπεριλαμβανομένων και αυτών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με έμφαση στο κλείσιμο φορέων, την ανάθεση εργασιών σε τρίτους και τον εντοπισμό πλεονάζοντος προσωπικού. Δηλαδή σ΄ ότι αφορά τους δήμους φωτογραφίζεται και η ανάθεση υπηρεσιών καθαριότητας σε ιδιώτες. Σημειωτέον ότι σχετικές μελέτες δείχνουν πως στην περίπτωση ανάθεσης ανταποδοτικών υπηρεσιών σε ιδιώτες ανεβάζουν το κόστος και άρα θα κληθούν να το πληρώσουν οι ίδιοι πολίτες.
Ο προβληματισμός, δηλαδή, που αναπτύσσεται επιμένει να αγνοεί πως πρωταρχικός στόχος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες για να πετύχουν αποτελεσματικότερη διαχείριση των απορριμμάτων δεν είναι τόσο η σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα, όσο ο περιορισμός του όγκου των παραγόμενων σκουπιδιών. Το μέτρο έχει δοκιμαστεί στην πράξη και δείχνει πως οδηγεί σε μικρότερη εξάρτηση από τις υπηρεσίες καθαριότητας αλλά και ουσιαστική μείωση του κόστους για τους πολίτες. Άρα οι όποιες ιδεοληψίες μόνο σε βάρος των ίδιων των πολιτών λειτουργούν.
Οι υπηρεσίες καθαριότητας στην Ευρώπη
Για παράδειγμα, η αποκομιδή των σκουπιδιών γίνεται αποκλειστικά από δημοτικές υπηρεσίες στο Βερολίνο και τη Βιέννη, χωρίς ποτέ να έχουν αντιμετωπίσει πρόβλημα. Σε άλλες πόλεις όπως η Στοκχόλμη, η Περούτζια ή το Βουκουρέστι η συλλογή έχει ανατεθεί πλήρως ή στο μεγαλύτερο μέρος της σε ιδιώτες. Επιτυχημένο παράδειγμα σύμπραξης ιδιωτικού και δημοσίου τομέα αποτελεί το Λονδίνο.
Σε όλες όμως τις περιπτώσεις έχει προηγηθεί η εφαρμογή προγραμμάτων μείωσης των παραγόμενων απορριμμάτων. Χρεώσεις ανάλογα με τις σακούλες, που βγάζουν στο δρόμο, βάσει του βάρους ή του όγκου των σκουπιδιών τους, ακόμη και χρέωση ανάλογα με τη συχνότητα που γίνεται η αποκομιδή επιβάλλουν οι ευρωπαϊκοί δήμοι.
Στη συντριπτική τους πλειονότητα έχουν υιοθετήσει την πρακτική τιμολόγησης σύμφωνα με την αρχή «πληρώνω ανάλογα με το τι απορρίπτω» (PAYT- Pay As You Throw).
Στην Ελλάδα τα έσοδα των ΟΤΑ από τα τέλη καθαριότητας είναι ανάλογα με τα τετραγωνικά του ακινήτου που φορολογείται. Το σύστημα δηλαδή δεν λαμβάνει υπόψη του τον όγκο των απορριμμάτων που παράγεται ούτε επίσης παρέχει κίνητρα για τον περιορισμό του όγκου.
Στο Βέλγιο εφαρμόζουν την αρχή με χρέωση των σακουλών για τα απορρίμματα. Ειδικότερα, οι πολίτες καλούνται να αγοράσουν τις σακούλες αποκομιδής και χρεώνονται ανάλογα με την ποσότητα. Προκειμένου να μειώσουν το κόστος για την αγορά τους, περιορίζουν τον όγκο των παραγόμενων απορριμμάτων μέσω του διαχωρισμού και της ανακύκλωσης.
Στη Δανία τα τέλη καθαριότητας στους δήμους επιβάλλονται ανάλογα με το βάρος των απορριμμάτων, που παράγει κάθε οικογένεια στην οποία δίνονται ταυτόχρονα οικονομικά κίνητρα για τον όγκο των σκουπιδιών που ανακυκλώνουν ή κομποστοποιούν.
Και στη Γερμανία ανάλογη πρακτική ακολουθούν οι δήμοι, όπου λαμβάνεται υπόψη τόσο ο όγκος όσο και το βάρος των παραγόμενων απορριμμάτων σε επίπεδο συγκροτημάτων κατοικιών, και καταβάλλονται τα αντίστοιχα τέλη καθαριότητας.
Στην Ιταλία οι δήμοι εφαρμόζουν σύστημα με ετικέτες στις σακούλες απορριμμάτων. Κάθε οικογένεια χρεώνεται με ένα προσωπικό σετ σάκων και των ετικετών τους και βάσει της χρήσης που κάνει, προβλέπεται ποσοστό φορολόγησης της και παράλληλα έχουν υιοθετηθεί φορολογικές εκπτώσεις για όσους ακολουθούν για παράδειγμα μεθόδους οικιακής κομποστοποίησης.
Στο Λουξεμβούργο, οι δήμοι εφαρμόζουν ειδικές μειωμένες χρεώσεις για όσους ακολουθούν την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», που επίσης ακολουθείται η πρακτική συνδυασμού της επιβολής χρεώσεων ανάλογα με το βάρος και τον όγκο των παραγόμενων σκουπιδιών.
Στην Αυστρία έχουν τοποθετηθεί μικροτσίπ στους κάδους απορριμμάτων, με τα οποία γίνεται αυτόματο ζύγισμα και εάν σε αυτούς υπάρχουν ανακυκλώσιμα υλικά δεν προχωρά καθόλου η αποκομιδή.
Η μείωση των σκουπιδιών που φτάνουν από κάθε νοικοκυριό στους δρόμους έχει διπλό όφελος. Αφ’ ενός περιορίζονται τόσο τα οχήματα όσο και το προσωπικό για την αποκομιδή των απορριμμάτων και αφ’ ετέρου επιμηκύνεται ο χρόνος ζωής των χώρων απόθεσης καθώς υποδέχονται πολύ λιγότερες ποσότητες.
Σύμφωνα με έρευνες εάν γινόταν επεξεργασία των απορριμμάτων, που παράγονται στην Ελλάδα, και απομονώνονταν οι περίπου δύο εκατομμύρια τόνοι οργανικών αποβλήτων, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν, θα χρειαζόταν μόνον το 10% των σημερινών εκτάσεων για ταφή και θα περιορίζονταν κατά 95% οι εκπομπές αερίων.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνουν στα μεγάλα αστικά κέντρα Ευρώπης ή Αμερικής και στην επιλογή των μέσων αποκομιδής. Στην Ελλάδα ακολουθείται η παραδοσιακή χειρωνακτική συλλογή των σκουπιδιών, βάσει της οποίας απαιτούνται εκτός από τους οδηγούς των απορριμματοφόρων και συνοδοί ή εργάτες για να βοηθήσουν την αποκομιδή. Υπάρχει ωστόσο και η ημιαυτόματη συλλογή που πραγματοποιείται μόνον από τους οδηγούς μέσω ειδικών οχημάτων. Έχει αποδειχθεί πως η διαδικασία αυτή αυξάνει μέχρι και 50% την παραγωγικότητα. Παράλληλα, σε άλλες χώρες εφαρμόζεται και η αυτόματη συλλογή αλλά και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται και η συνεργασία των πολιτών ώστε να τοποθετούν τα απορρίμματά τους σε συγκεκριμένα σημεία και κάδους.
Σε πόλη των Ηνωμένων Πολιτειών με τη χειροκίνητη αποκομιδή – όπως γίνεται στην Ελλάδα – πραγματοποιούνταν 522 καθαρισμοί κάδων σκουπιδιών ανά όχημα και με την υιοθέτηση του συστήματος αυτόματης συλλογής ο αριθμός ανέβηκε σε 800 καθαρισμούς κάδων ανά όχημα.
Αντιστοίχως, σε άλλη πόλη των ΗΠΑ με πληθυσμό 12.000 κατοίκων εφαρμόστηκε η αυτόματη συλλογή, που γίνεται από δύο οχήματα και δύο υπαλλήλους και συγκριτικά με το προηγούμενο σύστημα χειρωνακτικής συλλογής εξοικονομήθηκαν 120.000 ευρώ σε ένα χρόνο.
Διαφορετικά μοντέλα αποκομιδής
Παράλληλα, σε κάθε δήμο ακολουθείται διαφορετικό μοντέλο αποκομιδής.
Έτσι, στο Παρίσι οι δημότες έχουν τη δυνατότητα μετά από σήμα των υπαλλήλων καθαριότητας και σε προκαθορισμένες ώρες να κατεβάσουν τις σακούλες απορριμμάτων, ενώ υπάρχει και το σύστημα συλλογής πόρτα- πόρτα.
Στην περίπτωση αυτή οι δημότες αποθηκεύουν τα οικιακά απορρίμματα μέσα στο σπίτι σε ειδικούς κάδους με πράσινο καπάκι και η συλλογή γίνεται καθημερινώς από 455 οχήματα. Το γυαλί αποθηκεύεται σε κάδους με άσπρο καπάκι και συλλέγεται μία φορά την εβδομάδα, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα ανακυκλώσιμα απορρίμματα -χαρτιά, πλαστικά – που συγκεντρώνονται σε ξεχωριστό κάδο με κίτρινο καπάκι.
Σε τρεις διαφορετικούς κάδους, οι οποίοι βρίσκονται εντός των πολυκατοικιών και στους ακάλυπτους, γίνεται η αποθήκευση απορριμμάτων και στην Φραγκφούρτη.
Η αποκομιδή διενεργείται από ιδιωτικές εταιρείες που έχουν κλειδιά από τις πολυκατοικίες ώστε να μπορούν να εισέρχονται και να αδειάζουν τους κάδους, ενώ σε διαφορετική περίπτωση ο διαχειριστής της πολυκατοικίας υποχρεούται να τους βγάζει στο δρόμο.
Καλές πρακτικές
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα καλών πρακτικών διαχείρισης που εφαρμόζουν δήμοι σε όλο τον κόσμο.
Γκένσβιλ- ΗΠΑ: Κατά το πρώτο έτος εφαρμογής του προγράμματος «πληρώνω ανάλογα με το τι απορρίπτω» εξοικονομήθηκαν στην πόλη αυτή των 96.000 κατοίκων περίπου 160.000 ευρώ. Πριν την υλοποίηση του προγράμματος η ετήσια παραγωγή απορριμμάτων έφτανε τους 22.000 τόνους, ενώ μετά την εφαρμογή του καταγράφηκε μείωση της τάξης του 18%.
Σίδνεϋ- Αυστραλία: Στο βόρειο τμήμα της πόλης, με πληθυσμό 53.000 κατοίκους, εφαρμόστηκε από το 1993 και μετά πρόγραμμα περιορισμού της παραγωγής απορριμμάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 1991 να παράγονται 14.000 τόνοι το χρόνο και το 1994 η αντίστοιχη ποσότητα να ανέρχεται στους 8.000 τόνους ετησίως.
Ζυρίχη- Ελβετία: Ακολουθείται μικτό σύστημα που προβλέπει την καταβολή ενός πάγιου ανταποδοτικού τέλους για τα απορρίμματα και επιπλέον κόστος ανάλογα με τους σάκους απορριμμάτων, που χρειάζεται κάθε νοικοκυριό – υπάρχουν σάκοι των 16, 35, 60 και 110 λίτρων. Μέσα σε διάστημα επτά ετών, από την υιοθέτηση του συστήματος, η παραγωγή απορριμμάτων μειώθηκε κατά 24% και η ανακύκλωση αυξήθηκε κατά 120%.
Μπογκένς- Δανία:Στο δήμο αυτό οι συμμετέχοντες είναι εξοπλισμένοι με κάδους χωρητικότητας 260 λίτρων με χώρισμα που επιτρέπει την ταυτόχρονη απόθεση οργανικών αποβλήτων και των υπολοίπων απορριμμάτων. Έχει εφαρμοστεί και σε αυτή την περίπτωση μικτό σύστημα που αποτελείται από ένα σταθερό ετήσιο τέλος και ένα μεταβαλλόμενο τέλος ανάλογα με τη χρήση των κάδων. Ο όγκος των απορριμμάτων του δήμου έχει μειωθεί σε σχέση με άλλους δήμους της χώρας, ενώ παράλληλα αυξήθηκε το ποσοστό ανακύκλωσης.
Ναβίγκλι- Ιταλία: Χρησιμοποιούνται σάκοι που φέρουν ετικέτες με το «ονοματεπώνυμο» κάθε νοικοκυριού, το οποίο πληρώνει ένα σταθερό τέλος ανάλογα με το μέγεθος, τον τύπο και τον αριθμό όσων διαμένουν στην οικία και ένα μεταβαλλόμενο τέλος ανάλογα με τον αριθμό των σάκων που χρησιμοποιεί. Κάθε νοικοκυριό διαθέτει μία μαγνητική κάρτα στην οποία χρεώνονται οι σάκοι και κατά την παράδοση των εναπομείναντων οικιακών απορριμμάτων υπολογίζεται αυτόματα μέσω της κάρτας το επιπλέον τέλος που πρέπει να καταβάλλουν.
Ντήλμπηκ- Βέλγιο:Από το 1995 ξεκίνησαν την εφαρμογή ενός προγράμματος για τη μείωση του όγκου των απορριμμάτων. Τότε, ο δήμος ξόδευε 1,77 εκατομμύρια ευρώ σε δαπάνες αποκομιδής σκουπιδιών και μέσα σε δύο χρόνια – έως το 1997 – μειώθηκαν κατά 31% και κυμάνθηκαν στα 1,24 εκατομμύρια ευρώ. Ανάλογη μείωση καταγράφηκε και στα τέλη που ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν οι κάτοικοι της πόλης και τα οποία ανέρχονταν σε 32,5 ευρώ το 1995 και έπεσαν στα 28,8 ευρώ το 1997.