Αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση –Τι δείχνει η περίπτωση του δήμου Δάφνης – Υμηττού

Της Αγγελικής Σκαφιδά

Περιφερειακή πολιτική και Τοπική Ανάπτυξη

H περιφερειακή πολιτική, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο στην προσπάθεια των εθνικών και τοπικών αρχών για την προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης και επίτευξης μιας σειράς στόχων όπως:

• Δομικές κοινωνικές αλλαγές, για το σύνολο του πληθυσμού και ιδιαίτερα για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες του.
• Αύξηση της λαϊκής συμμετοχής στον καθορισμό των αναπτυξιακών στόχων, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην οργανωτική διαδικασία.
• Δημιουργία πιο αποτελεσματικών θεσμικών και διοικητικών δομών και οργανωτικών προσεγγίσεων υλοποίησης αναπτυξιακών στόχων και στρατηγικών τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην ύπαιθρο.
• Προστασία του περιβάλλοντος μέσω της ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών στόχων και προϋποθέσεων σε διάφορα αναπτυξιακά προγράμματα.

Οι  παραπάνω δε στόχοι είναι κοινοί με τους στόχους που τίθενται για τη βιώσιμη ανάπτυξη,  συνεπακόλουθα λοιπόν, μία σύγχρονη και περιεκτική περιφερειακή πολιτική θέτει τις βάσεις για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη (United Nations Centre for Regional Development, 2012).

Κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα αναπτύχθηκαν μία σειρά σημαντικών θεωριών αναπτυξιακής πολιτικής. Ο Χριστοφοράκης (2001) διαχωρίζει τις θεωρίες ανάπτυξης σε δύο πρότυπα. Το πρότυπο της ανάπτυξης «από πάνω», που  διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, με έμφαση στον κεντρικό σχεδιασμό των πολιτικών και στο πρότυπο της ανάπτυξης «από κάτω», που βασίζεται στην θεωρία της ενδογενούς ανάπτυξης , χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αποκέντρωση και προσδίδει μεγαλύτερη σημασία στο τοπικό στοιχείο. Οι τοπικές ανάγκες και λειτουργίες  πρέπει να  βρίσκονται στον πυρήνα της σχεδιαζόμενης αναπτυξιακής πολιτικής, οι τοπικές κοινωνίες γνωρίζουν καλύτερα τις ανάγκες τους, τα πλεονεκτήματα της περιοχής και είναι σε θέση να συμβάλλουν στον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό της και στην κατάλληλη αξιοποίηση της δυναμικής της. Κατ` αυτό τον τρόπο θα υπάρξει αποτελεσματική διαχείριση των τοπικών πόρων,  θα  μειωθούν οι  περιφερειακές ανισότητες  και η κάθε περιοχή θα εκμεταλλευτεί τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα.

Η  Περιφερειακή Πολιτική και η Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  έχουν ως στόχους τη  βιώσιμη ανάπτυξη με  αποδοτικότερη  και αποτελεσματικότερη χρήση των διαθέσιμων πόρων, την Κοινωνική συνοχή και την  ισόρροπη ανάπτυξη των περιοχών, πυλώνες δε σχεδιασμού και διάθεσης των Ευρωπαϊκών κονδυλίων από τα  διαρθρωτικά ταμεία σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο  στην Ελλάδα, αποτελούν τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και τα ΕΣΠΑ.

Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ανάπτυξη

Στα πλαίσια της εναρμόνισης της χώρας μας με τις αναπτυξιακές κατευθύνσεις, τους στρατηγικούς χειρισμούς και επιλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης καλούνται:

• να διαδραματίσουν καίριο ρόλο ως δυναμικοί μοχλοί ανάπτυξης της περιοχής τους.
• να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν τα στρατηγικά πλεονεκτήματα τους
• να εκπληρώσουν την αποστολή τους βάσει  της οργάνωσης και του θεσμικού τους ρόλου, όπως αυτός καθορίζεται από τη συνεχή επαφή τους με τους πολίτες και τα τοπικά προβλήματα.

Ο  ρόλος των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης καθίσταται καίριος για την προώθηση της τοπικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση όμως έχει σημαντικές επιπτώσεις και στους διαθέσιμους πόρους τους  καθώς τόσο οι ίδιοι πόροι όσο και οι πόροι  που κατανέμονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, μειώνονται συνεχώς.

Σε αυτό το πλαίσιο η αξιοποίηση των διαθέσιμων Ευρωπαϊκών κονδυλίων καθίσταται ζωτικής σημασίας για την προώθηση της τοπικής ανάπτυξης, την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της καθημερινότητας των πολιτών και ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Οι πόροι που διατίθενται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία,  μπορούν να συμβάλλουν στην τόνωση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης με την  πραγματοποίηση έργων αναβάθμισης και επέκτασης των υποδομών και δράσεων κοινωνικής πολιτικής και να αποτελέσουν διέξοδο για τους δήμους της χώρας που αντιμετωπίζουν ολοένα και μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα.

Ο δήμος Δάφνης – Υμηττού – ανασταλτικοί παράγοντες στην υλοποίηση του στρατηγικού προγραμματισμού

Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα,  δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το Δήμο Δάφνης – Υμηττού, που αντιμετώπιζε ήδη προβλήματα  μείωσης της  επισκεψιμότητας και της εμπορικότητας της περιοχής, λόγω των καθυστερήσεων της κατασκευής του σταθμού του ΜΕΤΡΟ, αλλά και μετέπειτα  με την ολοκλήρωση του, αφού  αναβαθμίστηκε μεν συγκοινωνιακά η περιοχή,  το αγοραστικό κοινό όμως είχε γρήγορη και εύκολη πρόσβαση σε αγορές άλλων περιοχών,  με  αποτέλεσμα να δεχθεί περαιτέρω  εμπορικό και  οικονομικό πλήγμα. Τέλος η κατασκευή του The Mall Αγίου Δημητρίου, αποτέλεσε έναν ακόμα παράγοντα εμπορικής  ύφεσης για την περιοχή μετατρέποντάς την  από περιοχή τελικού προορισμού για τους καταναλωτές και την πραγματοποίηση των αγορών τους, σε περιοχή απλής διέλευσης.

Η επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση  της χώρας, η μείωση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων και  η καθυστέρηση απόδοσής τους,  η ύφεση της επισκεψιμότητας και εμπορικής δραστηριότητας  της περιοχής και συνεπακόλουθα των ίδιων εσόδων του Δήμου, αποτέλεσαν σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για την υλοποίηση του  στρατηγικού προγραμματισμού  του, που είχε ως στόχους την :

• Κατασκευή νέων και την αναβάθμιση υπαρχουσών υποδομών
• Ποιοτική αστική και πολιτιστική αναβάθμιση της πόλης
• Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής των πολιτών
• Ενίσχυση της Κοινωνικής πολιτικής και προστασίας ευαίσθητων ομάδων πληθυσμού
• Εμπορική και Οικονομική ανάκαμψη και κατ` επέκταση την αύξηση των εσόδων του
• Αντιμετώπιση της ανεργίας

Σχεδιασμός δράσεων

Ο Δήμος  προκειμένου να υλοποιήσει  το όραμά του εκπόνησης  έργων βιώσιμης τοπικής  αστικής και κοινωνικής  ανάπτυξης, που  σχεδιάστηκαν βάσει  των αξόνων του  στρατηγικού προγραμματισμού του, διεκδίκησε κονδύλια  από ευρωπαϊκά προγράμματα (ΚΠΣ και ΕΣΠΑ).

Οι δράσεις που υλοποίησε ο Δήμος Δάφνης – Υμηττού στα πλαίσια της αξιοποίησης των διαθέσιμων κοινοτικών πόρων κινήθηκαν συνοπτικά στους παρακάτω άξονες – στόχους :

1. κάλυψη των σύγχρονων αναγκών της εκπαιδευτικής κοινότητας, με αναβαθμισμένες και σύγχρονες εκπαιδευτικές υποδομές σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης,  έχοντας ως πεποίθηση  ότι το σχολείο και οι άνθρωποί του ( μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς),   είναι οργανικά μέλη της τοπικής κοινωνίας,  ενώ  οι  σχολικοί χώροι αποτελούν  μέρος του αποθέματος των υποδομών της πόλης και πολυλειτουργικά – πολυπολιτισμικά κέντρα της  κάθε γειτονιάς.
2. Πολιτιστική αναβάθμιση της περιοχής, με την κατασκευή και λειτουργία του  «Μουσείου Γ. Μπουζιάνη», ένα έργο αφιερωμένο στο διεθνώς αναγνωρισμένο εξπρεσιονιστή ζωγράφο που έζησε και δημιούργησε στη Δάφνη Γιώργο Μπουζιάνη. Η λειτουργία του Μουσείου αποτελεί  έμβλημα και σημείο αναφοράς για την πόλη. Διοργανώνονται εκθέσεις  γνωστών καλλιτεχνών και προσελκύει δημιουργούς  από όλη την Ελλάδα όσο  και το Εξωτερικό, ενώ  στεγάζονται σε αυτό δομές πολιτισμού όπως το Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στη δύσκολη περίοδο  οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης που διανύουμε,  το Μουσείο αναδεικνύεται σε παράγοντα διαμόρφωσης και εξέλιξης του πολιτισμού τόσο για το Δήμο όσο και την ευρύτερη περιοχή .

• τόνωση της οικονομικής και της εμπορικής δραστηριότητας και αύξηση της επισκεψιμότητας της πόλης,      με ανακατασκευή οδών και τη μετατροπή τους σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, με  ανακατασκευή πεζοδρομίων και τη βελτίωση της προσβασιμότητας τους από ΑΜΕΑ ενισχύοντας τη  λειτουργική χρηστικότητα τους,  με δημιουργία ασφαλών διαδρομών που ενώνουν τα άκρα της πόλης με το κέντρο και ειδικότερα την περιοχή που βρίσκεται ο σταθμός του μετρό Δάφνης .

1. βελτίωση της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των πολιτών, με ανάπλαση των κατεστραμμένων πεζοδρομίων, κλιμάκων και πλατειών χρησιμοποιώντας περιβαλλοντικά φιλικά υλικά, με εγκατάσταση χαμηλού φωτισμού,  προκειμένου να διασφαλισθεί η ασφαλής κυκλοφορία των πεζών καθώς και των ατόμων με αναπηρία, με την φύτευση χαμηλής βλάστησης προκειμένου  να μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση που οφείλεται στην κυκλοφορία των οχημάτων.
2. έμφαση στην κοινωνική πολιτική και τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, με στόχο την  παραμονή των ευαίσθητων ομάδων στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον, την αποφυγή χρήσης ιδρυματικής φροντίδας ή καταστάσεων αποκλεισμού, την εξασφάλιση μιας αξιοπρεπούς και υγειούς διαβίωσης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, την υποστήριξη του οικογενειακού περιβάλλοντος των ωφελούμενων σε εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, και τέλος την ενίσχυση της απασχόλησης προσλαμβάνοντας ικανό και εξειδικευμένο προσωπικό, για τη λειτουργία των κύριων κοινωνικών προγραμμάτων «Βοήθεια στο Σπίτι» και «ΚΗΦΗ».  

Το ερώτημα

Η απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων από το Δήμο Δάφνης – Υμηττού   είναι γεγονός,  συνέβαλλε  όμως στην  προώθηση της τοπικής ανάπτυξης;

Η έρευνα

Προκειμένου να συγκεντρωθούν στοιχεία για την απάντηση του ερευνητικού ερωτήματος, διανεμήθηκαν  ερωτηματολόγια που περιείχαν ερωτήσεις ανοιχτού, κλειστού τύπου & πολλαπλών επιλογών, στους επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στις περιοχές που αναπλάστηκαν,  στους εργαζόμενους  και τους ωφελούμενους των δύο κύριων προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής του «Βοήθεια στο Σπίτι» και «Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων»,.

Στην έρευνα που διεξήχθη  μετείχαν :

• το 62% ωφελούμενων των προγραμμάτων
• το 92% εργαζόμενων των προγραμμάτων
• Το 58% επαγγελματιών περιοχών που αναπλάστηκαν

Τα αποτελέσματα της έρευνας συνοπτικά έχουν ως εξής:

α) ωφελούμενοι κοινωνικών προγραμμάτων: 

Β) Εργαζόμενοι κοινωνικών προγραμμάτων

Γ) Επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στις περιοχές που αναπλάστηκαν

Τα Συμπεράσματα

Ο Δήμος Δάφνης -Υμηττού, όπως προκύπτει από την ανάλυση που προηγήθηκε και τα αποτελέσματα της έρευνας, διεκδικώντας ευρωπαϊκά κονδύλια, υλοποίησε έργα βιώσιμης αστικής ανάπλασης  στο 80% της έκτασης της πόλης που το ένα συμπλήρωνε το άλλο, σύμφωνα με τον παρακάτω χάρτη υλοποίησης έργων:

Ο Δήμος χωρίς να προβεί σε δανεισμό, χωρίς να χρεώσει τους κατοίκους του με ανταποδοτικά τέλη και χωρίς να αυξήσει τα τέλη στους επαγγελματίες απέκτησε ακίνητη περιουσία, (κοινόχρηστοι χώροι , υποδομές κ.λ.π) με υψηλή προστιθέμενη αξία. Σε μία περίοδο όπου οι επιχειρήσεις στη χώρα μας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ρευστότητας, η πραγματοποίηση έργων με ταυτόχρονη μείωση των τελών και δίχως  περαιτέρω επιβάρυνσή  των πολιτών αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο.

Το αστικό  περιβάλλον που δημιουργήθηκε, με τις κατάλληλες υποδομές  και τις απαραίτητες προσβάσεις, συνέβαλλε στην  αύξηση της  εμπορικότητας και της επισκεψιμότητας της περιοχής αλλά και στην επιλογή της για μόνιμη διαμονή.

Με στόχο τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του,  κατάφερε να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα με δραστηριοποίηση νέων επιχειρήσεων, κρατώντας σταθερή προς ανοδική την τροχιά της απαχολησιμότητας στις υπάρχουσες τοπικές επιχειρήσεις.

Κατασκευάζοντας: α) σχολικά κτίρια βελτιώθηκαν οι  συνθήκες  και τα μέσα που παρέχονται για τη μόρφωσή των παιδιών της πόλης, β) βρεφονηπιακούς σταθμούς αναβάθμισε αφενός την  ποιότητα  των παρεχόμενων υπηρεσιών  στους  εργαζόμενους δημότες – πολίτες και αφετέρου το περιβάλλον  που ζουν και λαμβάνουν τις πρώτες τους γνώσεις και εμπειρίες  τα νήπια της πόλης με ταυτόχρονη εξοικονόμηση πόρων για το Δήμο  από τη   μείωση δαπανών  ενοικίασης χώρων για τη λειτουργία τους και γ)  το εμβληματικό έργο «Μουσείο Μπουζιάνη» ενίσχυσε την αναπτυξιακή προοπτική της τοπικής κοινωνίας αφού αποτελεί  για την πόλη «Πολιτιστικό Έμβλημα», σημείο έλξης επισκεπτών και παράγοντα αύξησης του  πολιτιστικού τουρισμού.

Παράλληλα, μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής, ο Δήμος πρόσφερε κοινωνική στήριξη και βελτίωση της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των ευπαθών κοινωνικών ομάδων και των οικογενειών τους,  με εναρμόνιση της οικογενειακής και της επαγγελματικής τους ζωής, στήριξη μοναχικών ατόμων προσφέροντάς τους ασφάλεια,  ενώ ταυτόχρονα συνέβαλε στην μείωση της ανεργίας αφού αναπτύχθηκαν θέσεις εργασίας προκειμένου να εξυπηρετούνται οι ωφελούμενοι. Οι ευπαθείς ομάδες πληθυσμού  δοκιμάζονται ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία η προώθηση της κοινωνικής συνοχής και η στήριξη τους αποτελεί μείζονος σημασίας κοινωνικό ζήτημα.

Η αποτελεσματική αξιοποίηση Ευρωπαϊκών πόρων από το Δήμο  Δάφνης – Υμηττού,  για υλοποίηση έργων και δράσεων,  αποτελεί καλή πρακτική   δεδομένου ότι,  σε μια περίοδο οικονομικής στενότητας  των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και  παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης της χώρας  που οι διαθέσιμοι πόροι, εθνικοί και τοπικοί,  παραμένουν αρκετά περιορισμένοι,  συνέβαλλε στην τοπική ανάπτυξη σε όλες της τις διαστάσεις Οικονομική, Πολιτιστική και Κοινωνική.

Τα Ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, μπορούν να αποτελέσουν πηγή πόρων προώθησης της  τοπικής ανάπτυξης περιοχών και περιφερειών και κατ` επέκταση ολόκληρης της χώρας με όραμα και στρατηγικό προγραμματισμό.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δήμαρχος  της πόλης κ. Μιχαήλ Ι. Σταυριανουδάκης,  στη συνέντευξη που μας παραχώρησε στα πλαίσια της έρευνας,  αν δεν είχαν πραγματοποιηθεί  τα έργα αυτά, λόγω της δυσμενούς οικονομικοκοινωνικής κατάστασης που διέρχεται η χώρα, η πόλη δεν θα είχε το σημερινό επίπεδο τοπικής ανάπτυξης.

Όσον αφορά στη μελλοντική δράση του Δήμου Δάφνης – Υμηττού, όπως προέκυψε από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε,  θα πρέπει να αναζητηθούν πρόσθετοι πόροι από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά ταμεία, έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί,  περαιτέρω αναβάθμιση των υποδομών με νέα έργα και δράσεις και βελτίωση της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των πολιτών με έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη. Επίσης θα πρέπει να διευρυνθούν τα  προγράμματα  κοινωνικής πολιτικής προκειμένου να μετέχουν σε αυτά περισσότεροι  ωφελούμενοι  και να παρέχονται  πρόσθετες υπηρεσίες  κάλυψης αναγκών και άλλων ευπαθών ομάδων (άστεγοι, μετανάστες). Τέλος αναγκαία κρίνεται  η συνεργασία – διαβούλευση των επαγγελματιών με το Δήμο,  για υλοποίηση δράσεων και έργων περαιτέρω οικονομικής ανάκαμψης, βελτίωσης της εμπορικότητας και της επισκεψιμότητας της περιοχής και προώθησης της αναπτυξιακής προοπτικής τόσο του Δήμου όσο και της ευρύτερης περιοχής.