Των Στέλλας Κατσαβού, Σταυρούλας Κοφινά, Βαλεντίνας Μπέλλου 

Επιστροφή στις ρίζες ή επιστροφή στο μέλλον; Oταν κάποιος μελετά την τράπεζα χρόνου δεν μπορεί να μη θυμηθεί πρακτικές που εφαρμόζονταν και εφαρμόζονται στην ελληνική επαρχία. Ποιος δεν βοήθησε ή δεν βοηθήθηκε στο μάζεμα της σοδειάς από το γείτονα; Στα παλιότερα χρόνια, στο κτίσιμο του σπιτιού έπαιρνε μέρος αν όχι όλο το χωριό τουλάχιστον η γειτονιά. Μήπως, τελικά, η τράπεζα χρόνου δεν είναι κάτι νέο που μας ήρθε από τη Δυτική Ευρώπη και τη Β. Αμερική, αλλά μια πρακτική που αναδύεται σταδιακά από το πρόσφατο παρελθόν μας;

Παράλληλα, όμως, η διεθνής εμπειρία στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες είναι, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα πλούσια. Εντοπίζεται κυρίως σε μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα, που οι κοινωνικές σχέσεις και οι κοινωνικοί δεσμοί έχουν διαρρηχτεί. Είναι προφανές ότι στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας οι κοινωνικές σχέσεις δεν είναι οι ίδιες με της επαρχίας, ούτε φυσικά αυτές που υπήρχαν πριν από μερικές δεκαετίες.

Ωστόσο, ο Δήμος Αγίας Βαρβάρας Αττικής παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα για την εφαρμογή ανάλογων πολιτικών. Η μεγάλη πλειοψηφία των δημοτών του διατηρεί σχέσεις με τους γενέθλιους χώρους της. Είναι δήμος που οι δημότες του δεν ανήκουν –κατά τεκμήριο– στα υψηλά εισοδηματικά κριτήρια. Τα τελευταία χρόνια η δημοτική αρχή έχει επιδείξει σημαντικό έργο στον τομέα της κοινωνικής αλληλεγγύης και στην επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες και κατηγορίες. Από αυτή την άποψη ήταν ένας από τους «ιδανικούς» δήμους για την εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος σχετικά με την τράπεζα χρόνου.

Ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΟΕΣ) «Αμφικτιονία» με τη δικτύωσή του σε δήμους της Ελλάδας και του εξωτερικού εγγυήθηκε τη μεταφορά της διεθνούς εμπειρίας, αλλά κυρίως τη διάχυση, σε όλα τα μέλη του, της «καλής πρακτικής».

Τέλος, η ΕΕΤΑΑ με τα στελέχη της και την τεχνογνωσία που κατέχει υποστήριξε το εγχείρημα.

Οι τρεις παραπάνω φορείς συναντήθηκαν στο πρόγραμμα «Κοινωνική Ευθύνη» που εντάχθηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Έτους κατά της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού και χρηματοδοτήθηκε με πόρους της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΧΡΟΝΟΥ;

Η τράπεζα αποτελεί ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών σε βάση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, ως εργαλείο για την ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής. Λειτουργεί χωρίς χρήματα. Το μοναδικό «νόμισμα» που χρεώνει και πιστώνει το λογαριασμό κάθε μέλους είναι ο χρόνος-εργασία. Ο «τραπεζίτης» που είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση αυτών των συναλλαγών είναι η Τράπεζα Χρόνου.

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ;

Σε όλους τους κατοίκους που επιθυμούν να αλληλοδιευκολύνονται στην καθημερινότητά τους χωρίς κόστος. 

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ;

Οπως κάθε τράπεζα διατηρεί λογαριασμό των «αναλήψεων» και των «καταθέσεων» κάθε μέλους, έτσι και στην Τράπεζα Χρόνου γίνεται το αντίστοιχο, μόνο που αντί για χρήματα οι λογαριασμοί αναφέρονται σε εργασία.

Για παράδειγμα, ένας μπογιατζής μπορεί να βάψει σε δύο ώρες το δωμάτιο ενός μαθηματικού, οπότε πιστώνεται δύο ώρες στην τράπεζα. Ο μαθηματικός μπορεί να «εξοφλήσει» κάνοντας δύο ώρες φροντιστηρίου στην κόρη μιας νοικοκυράς κ.ο.κ.

Οι ώρες που κερδίζει κάθε μέλος βοηθώντας τους συμπολίτες του πιστώνονται στην τράπεζα για να τις χρησιμοποιήσει όταν τις χρειαστεί. Κάθε άτομο που γίνεται μέλος δεν υποχρεώνεται να κάνει τίποτα που δεν έχει προσφερθεί το ίδιο να κάνει, αφού περιγράφει στην Τράπεζα τι υπηρεσία θα μπορούσε να προσφέρει, αλλά και τι υπηρεσίες είναι πιθανό να χρειαστεί. 

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΤΑΛΛΑΣΣΟΝΤΑΙ

Η Τράπεζα Χρόνου είναι ανοικτή σε οποιαδήποτε προσφορά και ζήτηση υπηρεσιών από τους πολίτες, όπως:

• Φροντίδα σπιτιού (μαγείρεμα, σιδέρωμα κ.ά.)
• Μαθήματα κάθε είδους: χορός, ζωγραφική, ξένες γλώσσες, ελληνική γλώσσα, πληροφορική, κατασκευές κ.ά.
• Σχολική μελέτη
• Ραπτική και μικροδιορθώσεις
• Μικροϋπηρεσίες συντήρησης σπιτιού και επισκευών (υδραυλικά, βάψιμο σπιτιού, επισκευές οικιακών συσκευών κ.ά.)
• Επαγγελματικές συμβουλές (νομικές, λογιστικές κ.ά.)
• Μεταφράσεις-δακτυλογραφήσεις
• Βοήθεια σε συναλλαγές με υπηρεσίες
• Βοήθεια σε μετακινήσεις

Επίσης, και σε οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία θα ήταν χρήσιμη στην καθημερινότητά του κάθε δημότη. 

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι το άτομο που ζητεί μια υπηρεσία ταυτόχρονα και να προσφέρει, καθώς πρόκειται για ανταλλαγή υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος.

Επιπλέον, τα υλικά που μπορεί να απαιτούνται για την εκτέλεση μιας υπηρεσίας (π.χ. μπογιές, σωλήνες, βρύσες, βιβλία κ.ά.) καλύπτονται από το άτομο που δέχεται την υπηρεσία. Αυτός που την προσφέρει έχει την ευθύνη της παροχής της και μόνον. 

Η ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Βασικές προϋποθέσεις

Με βάση τα παραπάνω καθορίστηκαν οι εξής προϋποθέσεις και διαδικασίες λειτουργίας της Τράπεζας Χρόνου:

• Περιοχή εμβέλειας η πόλη της Αγίας Βαρβάρας
• Μέλη μπορούσαν να είναι όλοι οι κάτοικοι της Αγίας Βαρβάρας, καθώς και άτομα που έχουν επαγγελματική δραστηριότητα στην πόλη
• Η διαχείριση της προσφοράς και της ζήτησης πραγματοποιήθηκε μέσω των δελτίων συμμετοχής των μελών
• Σύστημα καταγραφής προσφοράς-ζήτησης. Από τα δελτία συμμετοχής μέλους καταγράφεται η προσφορά και η ζήτηση υπηρεσιών, καθώς και τυχόν άτυπες δεξιότητες και ταλέντα του
• Σύστημα διαχείρισης της ανταλλαγής χρόνου (κάρτα μέλους Τράπεζας Χρόνου, Δελτίο Πίστωσης Χρόνου Μέλους, καθορισμός διαδικασίας ανταλλαγής, feedback Τράπεζας με επιστροφή του Δελτίου Πίστωσης Χρόνου Μέλους κάθε μήνα). Προσδιορίστηκε ότι η ανταλλαγή υπηρεσιών πρέπει να υλοποιείται μέσα σε έξι μήνες από την ημερομηνία εγγραφής του μέλους
• Καθορισμός κανόνων λειτουργίας και ασφάλειας, οι οποίοι περιλαμβάνονται στο Δελτίο Συμμετοχής Μέλους και υπογράφονται ως αποδεκτοί από το μέλος
• Σχεδιασμός βάσης δεδομένων που χρησιμοποιείται για τη διαχείριση της Τράπεζας. 

Οι συμμετέχοντες σε αριθμούς

Από τα τέλη Νοεμβρίου, οπότε και ανακοινώθηκε στην πόλη η λειτουργία της Τράπεζας Χρόνου, 28 άτομα συμπλήρωσαν Δελτίο Συμμετοχής Μέλους. Από αυτούς 16 άτομα ήταν γυναίκες και 12 άνδρες. 

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ και Η ΖΗΤΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΧΡΟΝΟΥ

ΠΡΟΣΦΟΡΑ 

• Σχολική μελέτη για μαθητές
• Μαθήματα (Ιταλικών, Αγιογραφίας, Φωνητικής, Οικονομικών, Κολύμβησης, Ελληνικών, προφορική εξάσκηση στα Αγγλικά, logistics, Βασικά Μαθήματα Η/Υ, Ρώσικα),
• Παροχή σημειώσεων για σπουδαστές-φοιτητές, τεχνογνωσία για ενεργειακά κτίρια,
• Συμβουλές διακόσμησης, δόμησης, λογιστικής,
• Νοσηλευτική φροντίδα (πίεση, ενεσοθεραπεία από συνταξιούχο νοσοκόμα),
• Υπηρεσίες κομμωτικής, αισθητικής,
• Δακτυλογράφηση κειμένων σε Η/Υ, συλλογή πληροφοριών μέσω Η/Υ,
• Μικροεπισκευές σπιτιού (ηλεκτρολογικά, κεραίες ΤV, επισκευές Η/Υ),
• Φροντίδα σπιτιού (μαγείρεμα, κηπουρική, ψώνια, πληρωμή λογαριασμών)-Ραπτική,
• Συναλλαγή με δημόσιες υπηρεσίες,
• Babysitting, συντροφιά σε ηλικιωμένους – ΑΜΕΑ – Συνοδεία – μετακινήσεις ΑΜΕΑ

ΖΗΤΗΣΗ

• Σχολική μελέτη για μαθητές ,
• Μαθήματα (Κιθάρας, Αγγλικά, Γαλλικά, logistics, Ψυχολογίας, Μαθηματικών για ΠΕ, Διατροφολογίας, Χορού, προφορική εξάσκηση σε ξένες γλώσσες, Αγιογραφίας, Ρωσικά, Ελληνικών, βασικά μαθήματα Η/Υ),
• Τεχνογνωσία για ενεργειακά κτίρια,
• Μετάφραση κειμένων στη νοηματική γλώσσα,
• Ατομική φροντίδα (κούρεμα, ξύρισμα),
• Φυσιοθεραπεία,
• Μικροεπισκευές σπιτιού (υδραυλικά, γενικά),
• Φροντίδα σπιτιού (μαγείρεμα, κηπουρική, βαριές εργασίες όπως πλύσιμο χαλιών, ρολών, σιδέρωμα) – Ραπτική,
• Συναλλαγή με δημόσιες υπηρεσίες,
• Φύλαξη – συντροφιά (φύλαξη ηλικιωμένου, babysitting, συντροφιά σε ΑΜΕΑ – Συνοδεία – μετακινήσεις ΑΜΕΑ

 Προβλήματα που ανέκυψαν από την εφαρμογή του προγράμματος

• Η έλλειψη τεχνογνωσίας στον ελλαδικό χώρο
• Η οικονομική κρίση, η οποία έχει επηρεάσει τη στάση των πολιτών. «Γιατί τώρα η Τράπεζα Χρόνου και όχι πριν;»
• Η φιλοσοφία θεωρήθηκε ως «ξενόφερτη»
•  Δυσκολία από πολίτες να «δουν» τον εαυτό τους σε διπλό ρόλο «χρήστη-παρόχου»
•  Τεχνικές δυσκολίες της Τράπεζας
• Η έλλειψη ενεργής και δυνατής κοινωνίας των πολιτών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σήμερα, που η κρίση βρίσκεται στο ζενίθ της, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτή δεν είναι μόνον οικονομική. Είναι κοινωνική, όπως επίσης και κρίση αξιών. Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον όλοι –πολιτικοί και πολίτες, πολιτικές και αυθόρμητες δράσεις– επαναπροσδιορίζονται. Το ερώτημα δεν είναι νέο ή παλιό. Κανέναν δεν ενδιαφέρει, αρκεί να προσφέρει μία λύση. Υπάρχει μία λύση; Ο καιρός του μεσσιανισμού και των αυτόκλητων Μεσσιών μάλλον έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Για το λόγο αυτό εναλλακτικές προτάσεις, όπως αυτές της Τράπεζας Χρόνου, που δεν επιδιώκουν γενικές εφαρμογές και δεν φιλοδοξούν να προσφέρουν μια καθολική «διέξοδο στα αδιέξοδα», δεν είναι υποχρεωτικές, αλλά στηρίζονται στην εθελοντική συμμετοχή, οδηγούν σε ενδιαφέρουσες ελάσσονες δράσεις, που, όμως, αν αθροιστούν μπορούν να δώσουν σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά κυρίως σε κοινωνικό επίπεδο.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η Τράπεζα Χρόνου του Δήμου Αγ. Βαρβάρας στεγάζεται στο Κέντρο Φιλίας και Αλληλεγγύης (Ηρακλείου 20, Πλατεία Μακρυγιάννη) τηλ.: 210-5691161.