Της Κατερίνας Μήτσου

Πηγαίνεις στο σούπερ μάρκετ για τα ψώνια της εβδομάδας. Στέκεσαι μπροστά από τα ράφια προσπαθώντας να διαλέξεις ανάμεσα από τα πολυπληθή προϊόντα αυτό που θα αγοράσεις τελικά. Κοιτάζεις τις διατροφικές πληροφορίες στις ετικέτες, διαβάζεις τα ποσοστά ανακυκλωμένων υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στη συσκευασία και κάπου εκεί το μάτι σου πέφτει πάνω σε μία νέα πληροφορία που αφορά στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του προϊόντος, που έχεις στα χέρια σου. Μόλις γνωρίσατε το carbon food labeling.

Μπορεί αυτό ακόμη να μην είναι σύνηθες φαινόμενο στην ελληνική πραγματικότητα, όμως πολλές χώρες στο εξωτερικό, μαζί με αρκετές εταιρείες του χώρου, έχουν αρχίσει να υιοθετούν την ιδέα του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων, ή, όπως λέγεται στα «καλά» ελληνικά, του carbon food labeling. Η κίνηση αυτή έρχεται ως αποτέλεσμα της τάσης πολλών καταναλωτών να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες, με σκοπό να γίνουν πιο βιώσιμοι στο πλαίσιο των κλιματικών επιπτώσεων, που σχετίζονται με τη διατροφή. Άλλωστε, η αλυσίδα των τροφίμων είναι, σύμφωνα με μελέτες, υπεύθυνη για το 1/3 των παγκοσμίων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου!

Η πρόσβαση σε αξιόπιστα δεδομένα είναι ζωτικής σημασίας, για να διευκολύνει το καταναλωτικό κοινό, όταν πρόκειται να κρίνει ποια βήματα, στη διαδικασία παραγωγής τροφίμων είναι υπεύθυνα για τις περισσότερες εκπομπές αερίων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν στοιχεία της εταιρείας ερευνών CarbonCloud (https://carboncloud.com ), που υπολογίζει το περιβαλλοντικό αντίκτυπο των τροφίμων.

Στο πλαίσιο αυτό, η Δανία έχει ήδη δηλώσει ότι δεσμεύει 1,3 εκ. δολάρια με στόχο την ανάπτυξη προτάσεων για τη δημιουργία ετικετών με πληροφοριακό υλικό για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, μέχρι το τέλος του 2022, αποτελώντας την πρώτη χώρα που κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, ενώ παράλληλα, μία σειρά από γνωστές εταιρείες του χώρου, όπως είναι η Oatly, έχουν ήδη αρχίσει να τοποθετούν τις σχετικές ετικέτες πάνω στα προϊόντα τους.

Καθώς οι εταιρείες τροφίμων, οι έμποροι λιανικής και οι περιβαλλοντικές ομάδες εργάζονται σε προγράμματα σήμανσης για τις εκπομπές άνθρακα, που συνδέονται με τα τρόφιμα, οι Financial Times δημιούργησαν ένα διαδραστικό εργαλείο, που μας βοηθά να υπολογίσουμε τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου των αγορών μας, ώστε να κατανοήσουμε τι συνεπάγεται για την κλιματική αλλαγή η επιλογή των τροφίμων που καταναλώνουμε https://ig.ft.com/carbon-food-labelling [1]

Η εφαρμογή αποτελείται από δύο εικονικές ζυγαριές στις οποίες ο χρήστης μπορεί να «τοποθετήσει» μία σειρά από τρόφιμα, που μπορεί να επιλέξει από το κυλιόμενο μενού. Τα τρόφιμα εμφανίζονται αλφαβητικά, αλλά παράλληλα είναι κατηγοριοποιημένα σε είδη όπως κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, φρούτα και λαχανικά κτλ. Δίνεται επιπλέον η επιλογή αναζήτησης συγκεκριμένης τροφής. Στη συνέχεια, η ζυγαριά χρησιμοποιεί δεδομένα από το CarbonCloud για να δείξει το κλιματικό αποτύπωμα κάθε αντικειμένου, υπολογίζοντας μία σειρά από διαδικασίες που εμπεριέχουν όλα τα στάδια παραγωγής του από το αγρόκτημα μέχρι την τοποθέτησή του στο ράφι του εκάστοτε καταστήματος. Εκτός από τον υπολογισμό για τη διαδικασία παραγωγής, τα στοιχεία αποτυπώνουν τις εκπομπές από τη μεταφορά του προϊόντος από μια τυπική χώρα προέλευσης σε ένα σούπερ μάρκετ του Ηνωμένου Βασιλείου. Το αποτύπωμα περιλαμβάνει όλα τα αέρια του θερμοκηπίου, από το διοξείδιο του άνθρακα μέχρι το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου, που κατέχουν σημαντικό ρόλο στη βιομηχανία τροφίμων.

Ας ρίξουμε όμως μια ενδεικτική ματιά σχετικά με το συμβαίνει σε συγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων, που παρουσιάζονται στη διαδραστική εφαρμογή των  Financial Times.

Κρέας, ψάρια και εναλλακτικά προϊόντα.

Το προϊόν με τις περισσότερες εκπομπές αερίων στο ψηφιακό σούπερ μάρκετ που παρουσιάζει η εφαρμογή είναι το μοσχαρίσιο φιλέτο, προς απογοήτευση των απανταχού κρεατοφάγων. Σημαντικός αριθμός μελετών έχουν δείξει ότι η παραγωγή ενός κιλού ζωικής πρωτεΐνης απαιτεί σημαντικά περισσότερη γη, ενέργεια και νερό από την παραγωγή του ίδιου βάρους σε φυτική πρωτεΐνη. Οι εκπομπές στο στάδιο του αγροκτήματος συνήθως επισκιάζουν τις εκπομπές από διαδικασίες που συμβαίνουν αργότερα, στην αλυσίδα εφοδιασμού, όπως η μεταφορά και η συσκευασία. Συνεπώς, η κατανάλωση λιγότερου κόκκινου κρέατος, ειδικά του βοείου κρέατος και του αρνιού, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος, καθώς αυτά τα ζώα παράγουν μεγάλες ποσότητες μεθανίου, ένα βραχύβιο, αλλά εξαιρετικά ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου.

Στο κομμάτι της αλιείας τα στοιχεία δείχνουν ότι η αλιεία γαρίδων και αστακού, χρησιμοποιεί τα περισσότερα καύσιμα και επομένως παράγει τις περισσότερες εκπομπές σε σχέση με το μέγεθος των αλιευμάτων τους. Ανά κιλό, οι κατεψυγμένες γαρίδες ευθύνονται για τριπλάσιες περίπου εκπομπές ρύπων από τις χοιρινές μπριζόλες.

Γαλακτοκομικά προϊόντα και εναλλακτικές προτάσεις

Στο γαλακτοκομικό τομέα, μπορεί να επιτευχθεί σημαντική εξοικονόμηση αερίων του θερμοκηπίου αντικαθιστώντας το αγελαδινό γάλα με ένα φυτικό εναλλακτικό. Το ρύζι, η βρώμη και τα ποτά σόγιας παράγουν λιγότερο από τις μισές εκπομπές αερίων από τις αντίστοιχες που παράγονται στο αγελαδινό γάλα. Το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ εκτιμά ότι το 75% της παγκόσμιας παραγωγής σόγιας χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή. Καθώς η ζήτηση για κρέας αυξήθηκε, αυξήθηκε αντίστοιχα και  ο ρυθμός καταστροφής του τροπικού δάσους και των σαβάνων του Αμαζονίου. Ορισμένες μάρκες γάλακτος σόγιας είναι πλέον πιστοποιημένες για να αποδείξουν ότι δεν προέρχονται από τη διαδικασία αποψίλωσης των δασών.

Αντίστοιχα, τα τυροκομικά προϊόντα έχουν υψηλό κλιματικό αποτύπωμα, αν και τείνουν να καταναλώνονται σε μικρότερες μερίδες από το κρέας. Χρειάζονται περίπου 10 λίτρα γάλα για να παραχθεί 1 κιλό τυριού και οι εκπομπές που προκύπτουν μπορεί να είναι τρεις φορές υψηλότερες από αυτές που απαιτούνται για την παραγωγή 1 κιλού κοτόπουλου ή χοιρινού κρέατος.

Φρούτα και λαχανικά

Καθώς προχωράμε στον τομέα των φρούτων και των λαχανικών, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα εμφανίζεται σημαντικά μειωμένο. Μολονότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία μεταξύ των προϊόντων, είναι όλα σημαντικά πιο φιλικά προς το περιβάλλον, από το κρέας ή τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Αυτό ισχύει ακόμη και για τρόφιμα που μεταφέρονται από τις πιο μακρινές περιοχές του πλανήτη, όπως οι μπανάνες από τη Νότια Αμερική, κυρίως γιατί η μεταφορά τους γίνεται ακτοπλοϊκώς και όχι με τα εναέρια μέσα.

Σνακς και αναψυκτικά

Ποιος είναι άραγε ο αντίκτυπος στο κλίμα από τις ένοχες απολαύσεις μας; Ισχύει ο ίδιος γενικός κανόνας όπως και στις προηγούμενες κατηγορίες: τα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως η σοκολάτα γάλακτος ή το παγωτό τείνουν να έχουν μεγαλύτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, από τα αντίστοιχα προϊόντα που παράγονται από φυτά και δημητριακά. Και για να γίνει ακόμη πιο δυσάρεστη η κατάσταση για τους λάτρεις της σοκολάτας, μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ δείχνει ότι αυτή είναι ένα από τα λιγότερο περιβαλλοντικά βιώσιμα προϊόντα, λόγω παραγόντων όπως η αποψίλωση των δασών και τις εκπομπές από τις πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων των γαλακτοκομικών προϊόντων. Η χρήση ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή, αλλά και η συσκευασία εγείρουν επίσης ζητήματα βιωσιμότητας.

Και ενώ από ότι φαίνεται για να «σώσουμε» την κατάσταση θα πρέπει να καταναλώνουμε αποκλειστικά φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ξηρούς καρπούς και εναλλακτικές επιλογές όπως βρώμη, σόγια και προϊόντα που χρησιμοποιούν υποκατάστατα, κίνηση που μάλλον θα έχει θετικά αποτελέσματα στις επόμενες γενικές εξετάσεις που θα κάνουμε, το αποτέλεσμα δεν θα είναι το ίδιο θετικό όσον αφορά στο πορτοφόλι μας, καθώς κάποια από τα προϊόντα αυτά τείνουν να βρίσκονται ανάμεσα στις πιο ακριβές επιλογές στα ράφια των καταστημάτων. Και στο σημείο αυτό, κλείνοντας το κείμενο μας τίθεται ένα πολύ βασικό ερώτημα. Πόσο οικονομικά βιώσιμη είναι μια περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά για ένα μέσο πολίτη του πλανήτη μας σήμερα, εν μέσω οικονομικής και ενεργειακής κρίσης;

Η απάντηση βρίσκεται πιθανόν κάπου στο μέσο, στη συνειδητή δηλαδή επιλογή της υιοθέτηση πιο βιώσιμων διατροφικών συνηθειών, χωρίς ωστόσο να καταφύγουμε στην υπερβολή. Σε μία εποχή που οι επιλογές που έχουμε, ως καταναλωτές, είναι πολύ περισσότερες από ότι στο παρελθόν το να επιλέξουμε διατροφικές συνήθειες που να είναι πάνω από όλα ισορροπημένες μπορεί να έχει τα θετικά αποτελέσματα που επιδιώκουμε τόσο για την υγεία μας, όσο και για το περιβάλλον. Το μεσογειακό διατροφικό μοντέλο είναι μια ιδιαίτερα εύκολη και βιώσιμη επιλογή. Το να περιορίσουμε για παράδειγμα την κατανάλωση κόκκινου κρέατος σε μία φορά την εβδομάδα, όπως προτείνει η μεσογειακή διατροφή, και να βάλουμε στην καθημερινή μας διατροφή φρούτα, λαχανικά, όσπρια, κτλ είναι μία κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση, τόσο για την υγεία μας, όσο και για το περιβάλλον.

Προφανώς οι δράσεις και πρωτοβουλίες για την προστασία του περιβάλλοντος και την προσπάθεια περιορισμού των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης αποτελούν και θα πρέπει να αποτελούν βασικό στόχο των εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων, του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, καθώς η κατάσταση έχει ξεπεράσει σε βαθμό κρισιμότητας κάθε πρόβλεψή μας. Παράλληλα όμως, στο κομμάτι τουλάχιστον που αφορά τον κάθε έναν από εμάς, η αλλαγή νοοτροπίας είναι ίσως η βασικότερη κίνηση που μπορούμε να κάνουμε. Ένα πιο «πράσινο» μοντέλο διαβίωσης δεν περιορίζεται μόνο στην ανακύκλωση, ή στη χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Πολύ περισσότερο έχει να κάνει με τις μικρές μας καθημερινές συνήθειες που αν προσαρμοστούν κατάλληλα θα συμβάλλουν λίγο περισσότερο προς τη σωστή κατεύθυνση σε αυτόν τον κατά τα άλλα δύσκολο αγώνα….

“Τροφή” για σκέψη…..

[1] Στο συγκεκριμένο σύνδεσμό μπορείτε να βρείτε το άρθρο που χρησιμοποιήθηκε για το παρόν κείμενο, καθώς και τη διαδραστική εφαρμογή.