Ράλλης Γκέκας  Δρ. Οικονομικών ΤΑ

Η προσπάθεια ανάκαμψης της οικονομίας, μετά την πανδημία, έχει φέρει στο προσκήνιο τις επενδυτικές πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν. Ένα πολύ σημαντικό και πολύ επίκαιρο θέμα, που έχει τεθεί υπό συζήτηση από τον ΟΟΣΑ (2021), είναι το πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε αποτελεσματικότερες τις επενδύσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Στην ανάλυση του ΟΟΣΑ καταγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τις επενδύσεις της ΤΑ, ώστε να συμβάλλουν στο σχετικό διάλογο για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν το ευνοϊκό πλαίσιο ανάπτυξης και υλοποίησης τους.

Η προβληματική αυτή για τη χώρα μας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και επίκαιρη: α) γιατί ούτως ή άλλως έχει ξεκινήσει ο διάλογος για τη διοικητική μεταρρύθμιση και

β) γιατί οι επενδύσεις της Ελληνικής ΤΑ υστερούν κατά πολύ, σε σχέση με τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά κράτη

Το άρθρο αυτό προσπαθεί να συμβάλει στο συγκεκριμένο διάλογο:

1. παρουσιάζοντας συνοπτικά, τα συμπεράσματα της έρευνας του ΟΟΣΑ,
2. περιγράφοντας την εφαρμογή των συγκεκριμένων πολιτικών σε Δανία, Φιλανδία, Ιρλανδία, Ολλανδία και
3. προσπαθώντας να συγκεντρώσει τις θέσεις και τις αποφάσεις της ΚΕΔΕ σε ένα ενιαίο σύνολο, που θα μπορούσε να αποτελέσει μία συγκροτημένη πρόταση, ώστε οι επενδύσεις των Ελληνικών Δήμων να αυξηθούν και να καταστούν αποτελεσματικότερες και περισσότερο αξιόπιστες.

1. Οι επενδύσεις της Ευρωπαϊκής ΤΑ

Οι επενδύσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ, καλύπτουν το 41% των συνολικών Δημοσίων Επενδύσεων. Φυσικά, το ποσοστό αυτό δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Στο παρακάτω Γράφημα παρουσιάζεται η σχέση τοπικών και συνολικών Δημοσίων Επενδύσεων.

Συμμετοχή των Επενδύσεων της ΤΑ στις Συνολικές Δημόσιες Επενδύσεις

Είναι φανερό ότι ο δρόμος πού έχει να διανύσει η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση, για να πλησιάσει τον μέσο Ευρωπαϊκό χώρο ή τον μέσο όρο των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ, είναι πολύ μακρύς.

Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι γιατί όλα τα αναπτυγμένα κράτη εμπιστεύονται την Τοπική τους Αυτοδιοίκηση σε έναν τόσο σημαντικό τομέα όπως οι Δημόσιες επενδύσεις;

Η απάντηση είναι απλή. Σύμφωνα με διεθνείς εμπειρικές μελέτες, οι Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις, λόγω του μεγέθους τους, είναι πολύ πιο ευέλικτες από τις επενδύσεις του κεντρικού κράτους, παρουσιάζουν μεγαλύτερη και σε μικρότερο χρόνο, απορροφητικότητα, έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και συμβάλουν θετικά στην τοπική ανάπτυξη, απασχόληση και την άμβλυνση των τοπικών και περιφερειακών ανισοτήτων.

Επισημαίνεται ότι, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση 2008-09 και την τάση για αυστηρότερους δημοσιονομικούς κανόνες, ιδίως για τους ΟΤΑ, οι Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις μειώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από 1,6% του ΑΕΠ το 2009, σε λίγο πάνω από το 1% του ΑΕΠ το 2017 (171 δισεκατομμύρια ευρώ).

Το διαφορετικό ποσοστό της σχέσης Επενδύσεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προς τις συνολικές Δημόσιες Επενδύσεις, κάθε κράτους μέλους του ΟΟΣΑ, θα μπορούσε να εξηγηθεί με βάση το θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο, ειδικά των επενδύσεων, που ισχύει σε κάθε χώρα. Είναι σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, να διευκρινιστούν οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των ΟΤΑ να χρηματοδοτούν τις επενδύσεις τους. Η ανάλυση αυτή θα μπορούσε να προσφέρει χρήσιμα συμπεράσματα στην προσπάθεια προσέγγισης της Ελληνικής πραγματικότητας στο Ευρωπαϊκό «κεκτημένο». Γιατί δεν φτάνει να διεκδικούμε μόνο μεγαλύτερο κομμάτι στην «πίττα» των δημοσίων επενδύσεων, αλλά θα πρέπει να πείθουμε ότι μπορούμε να τις διαχειριστούμε αποτελεσματικά.

Οι πηγές χρηματοδότησης των Τοπικών Δημοσίων Επενδύσεων

Θα πρέπει καταρχήν να ξεκαθαριστεί ότι στόχος ενός δημοτικού επενδυτικού πλαισίου χρηματοδότησης είναι να επιτρέπει στους Δήμους να πραγματοποιούν αποτελεσματικά δημόσιες επενδύσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα τη δημοτική και εθνική δημοσιονομική βιωσιμότητα.

Οι κύριες πηγές χρηματοδότησης για τις επενδύσεις της ΤΑ στην ΕΕ είναι:

• Αυτοχρηματοδότηση: Η χρηματοδότηση αυτή επιτυγχάνεται είτε με ίδια έσοδα ή αποθεματικά, που έχουν συσσωρευτεί μέσω προηγούμενων πλεονασμάτων του προϋπολογισμού τους.
• Μεταφορές κεφαλαίου: Κυρίως αφορούν επιχορηγήσεις που προέρχονται είτε από την Κεντρική κυβέρνηση, είτε από υπερεθνικούς θεσμούς, όπως η ΕΕ.
• Ιδιωτικά ενδιαφερόμενα μέρη: όπως Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα.
• Χρέος: Πρόκειται για προσφυγή σε δανεισμό από τις αγορές, από δημόσιους οργανισμούς ή από την Κεντρική Κυβέρνηση.

Το μερίδιο κάθε πηγής χρηματοδότησης ποικίλλει ανά χώρα και εξελίσσεται στο χρόνο. Η χρηματοδότηση που αυξάνει το χρέος αποτελεί, ιδιαίτερα μετά την εφαρμογή του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, ένα σχετικά μικρό μέρος του συνολικού προϋπολογισμού, των τοπικών δημόσιων επενδύσεων. Υπενθυμίζεται ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δήμων και Περιφερειών (CEMR) διεκδικεί να αναγνωριστεί ότι ο δανεισμός για κεφαλαιουχικές δαπάνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι μια παραγωγική επένδυση, που αυξάνει την αξία του ενεργητικού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση. Σε αυτό το πλαίσιο, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές χρειάζονται περισσότερη ευελιξία, από την ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις τους, για να εκπληρώσουν τις αρμοδιότητες τους και να προωθήσουν την τοπική ανάπτυξη. Η θέση αυτή του CEMR στηρίζεται στην βασική αρχή της εφαρμογής του «χρυσού» δημοσιονομικού κανόνα, που λέει ότι: «τις καταναλωτικές δαπάνες τις χρηματοδοτούμε με φορολογία, τις επενδύσεις με δανεισμό».

Παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των ΟΤΑ να χρηματοδοτήσουν τις Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις τους

Οι Παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των ΟΤΑ να χρηματοδοτήσουν τις Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις τους μπορούν να ταξινομηθούν σε έξι ομάδες:

• Χρηματοδοτικό Πλαίσιο
• Μηχανισμοί Δημοσιονομικής πειθαρχίας
• Χρηματοοικονομικά Εργαλεία
• Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα
• Συστήματα διαχείρισης δημόσιων οικονομικών και
• Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση.

Το χρηματοδοτικό πλαίσιο περιλαμβάνει: α) το «μείγμα» των εσόδων, β) την αυτονομία των δαπανών και γ) τις επιχορηγήσεις

α) Το Μείγμα των εσόδων περιλαμβάνει τη συμμετοχή των ιδίων εσόδων (φόροι- τέλη έσοδα κινητής και ακίνητης περιουσίας) και των επιχορηγήσεων στα έσοδα της ΤΑ. Όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή των ιδίων εσόδων, στα συνολικά έσοδα, τόσο μεγαλύτερη θεωρείται η αυτονομία των ΟΤΑ. Επιπλέον, οι ΟΤΑ με ισχυρή συμμετοχή των ιδίων εσόδων τους επιτυγχάνουν υψηλή πιστοληπτική ικανότητα. Ακόμα και για τους Δήμους των οποίων τα συνολικά έσοδα περιλαμβάνουν μεγάλο ποσοστό επιχορηγήσεων, πολύ σημαντικό στοιχείο, για την αυτονομία τους, είναι το εάν οι επιχορηγήσεις αυτές είναι γενικές ή ειδικές. Υπενθυμίζεται ότι οι ειδικές επιχορηγήσεις εμπεριέχουν το στοιχείο της καθοδήγησης και περιορίζουν την αυτονομία της ΤΑ.

β) Η Αυτονομία των δαπανών επιτρέπει στους Δήμους να ανακατανέμουν κεφάλαια σε τομείς υψηλότερης προτεραιότητας και με αυτό τον τρόπο να συμβάλλουν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των Τοπικών Δημοσίων Δαπανών.

γ) Οι Επιχορηγήσεις της ΤΑ για επενδύσεις προέρχονται κυρίως από την ΕΕ ή εθνικούς πόρους. Εναλλακτικά και με περιορισμένο ποσοστό στο σύνολο των επιχορηγήσεων, συμμετέχουν χορηγίες από φυσικά και νομικά πρόσωπα ή crownfunding.

Οι μηχανισμοί δημοσιονομικής πειθαρχίας περιλαμβάνουν τους δημοσιονομικούς κανόνες, την παρακολούθηση και εποπτεία, όπως επίσης τους μηχανισμούς αντιμετώπισης των αποκλίσεων από τους θεσμοθετημένους κανόνες. Οι μηχανισμοί δημοσιονομικής πειθαρχίας επηρεάζουν κυρίως την ικανότητα των ΟΤΑ να δανειστούν για να χρηματοδοτήσουν τις δημόσιες επενδύσεις τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, ενώ οι μηχανισμοί δημοσιονομικής πειθαρχίας περιορίζουν την αυτονομία των ΟΤΑ, παράλληλα, αυξάνουν την αξιοπιστία τους διευκολύνοντας έτσι την πρόσβαση στην χρηματοπιστωτική αγορά και μειώνοντας το κόστος της.

Τα χρηματοδοτικά εργαλεία αφορούν σε δάνεια και ομόλογα, σε ΣΔΙΤ και εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης ή εγγυήσεις. Τα δάνεια μπορούν να συνάπτονται με ιδιωτικές τράπεζες, κατευθείαν από το δημόσιο ή με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του δημοσίου, με Ευρωπαϊκά όργανα, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Σε αντίθεση με τα δάνεια, που είναι μια διμερής σύμβαση μεταξύ ενός δανειολήπτη και δανειστή, τα ομόλογα εκδίδονται σε χρηματοπιστωτικές αγορές και διαπραγματεύονται με μεγάλο αριθμό επενδυτών. Εναλλακτικές πηγές χρηματοδότηση είναι οι Συμπράξεις Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα για τη χρηματοδότηση τοπικών επενδύσεων. Τα συστήματα εγγυήσεων είναι επίσης ένα σημαντικό εργαλείο, που μπορεί να μειώσει το κόστος δανεισμού για τους ΟΤΑ και σε ορισμένες περιπτώσεις τους επιτρέπουν να έχουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές πηγές. Εγγυήσεις μπορούν να παρέχονται απευθείας από την Κεντρική Κυβέρνηση, ή μέσω ενός Εγγυοδοτικού Ταμείου.

Στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα περιλαμβάνονται τα ιδρύματα που διαθέτουν κεφάλαια για τοπικές δημόσιες επενδύσεις. Είναι πολύ σημαντικό να καθοριστούν εκ των προτέρων, με αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια, η πρόσβαση και οι προϋποθέσεις σε αυτά τα κεφάλαια. Τα πιο συχνά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, για τοπικές δημόσιες επενδύσεις, είναι Δημοτικές Τράπεζες και δημόσια επενδυτικά κεφάλαια, που δημιουργούνται και χρηματοδοτούνται από την Κεντρική Κυβέρνηση ή υπερεθνικούς θεσμούς όπως η ΕΕ. Τα Funds αναφέρονται σε κεφάλαια που δημιουργούνται από την Κεντρική Κυβέρνηση ή άλλους δημόσιους οργανισμούς για τη χρηματοδότηση Τοπικών Δημοσίων Επενδύσεων. Αυτά παρέχουν συνήθως επιδοτούμενα δάνεια ή επιχορηγήσεις κεφαλαίου.

Τα συστήματα διαχείρισης δημόσιων οικονομικών (PFM) αποτελούνται από πρακτικές κατάρτισης, υλοποίησης και ελέγχου του προϋπολογισμού, εκπόνησης στρατηγικού σχεδιασμού και πρακτικές που αναβαθμίζουν τη διοικητική ικανότητα των ΟΤΑ. Ο σχεδιασμός, η εκ των προτέρων και εκ των υστέρων αξιολόγηση, η επιλογή, η υλοποίηση και ο έλεγχος μιας επένδυσης, είναι μία επίπονη διαδικασία. Πολύ περισσότερο εάν σε αυτή τη διαδικασία συμμετέχουν διάφοροι φορείς δημόσιοι και ιδιωτικοί, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κοινωνικές οργανώσεις ή ακόμα και διάφορες διοικητικές βαθμίδες της γενικής κυβέρνησης, όπως δήμοι, περιφέρειες, κεντρικό κράτος. Το δεδομένο είναι ότι σήμερα κανείς δεν περισσεύει. Δεν υπάρχει η πολυτέλεια να αποκλείσουμε πόρους, ιδέες και θέσεις.

Τέλος, η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση αποτελείται από κάθετους (διαβαθμιδικοί) και οριζόντιους (διαδημοτικοί) μηχανισμούς συντονισμού. Οι διαβαθμιδικοί μηχανισμοί συντονισμού είναι απαραίτητοι για την ευθυγράμμιση των πολιτικών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, για τη διασφάλιση της παρακολούθησης και όταν χρειάζεται, για την παροχή τεχνικής υποστήριξης στους ΟΤΑ με περιορισμένη διαχειριστική επάρκεια. Ο διαδημοτικός συντονισμός επιτρέπει την αύξηση της αποτελεσματικότητας συγκεντρώνοντας πόρους και δημιουργώντας οικονομίες κλίμακας.

2. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των ΟΤΑ να χρηματοδοτούν τις τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις τους , σε τέσσερεις Ευρωπαϊκές χώρες

Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς το παραπάνω «θεωρητικό» πλαίσιο εφαρμόζεται στην πράξη. Για την πληρέστερη παρουσίαση επιλέχθηκαν τέσσερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταβλήθηκε προσπάθεια, το «δείγμα» αυτό να καλύπτει σχεδόν το σύνολο των τύπων ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής ΤΑ. Τα δύο πρώτα κράτη, Δανία και Φιλανδία, διαθέτουν από τις πιο αναπτυγμένος Τοπικές Αυτοδιοικήσεις στην Ευρώπη. Αντίθετα, η Ιρλανδία βρίσκεται στο επίπεδο, από άποψη ανάπτυξης της αποκέντρωσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που βρίσκεται και η χώρα μας, δηλαδή θεωρείται ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της Ευρώπης. Τέλος, η Ολλανδία είναι μία ενδιάμεση και ίσως και πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση γιατί, παρότι η Τοπική της Αυτοδιοίκηση δεν έχει αυτή την ανάπτυξη που έχουν οι ΤΑ των Σκανδιναβικών χωρών, ο ρόλος της στη διαμόρφωση των συνολικών Δημοσίων Επενδύσεων είναι καθοριστικός.

Η Δανία είναι μια από τις πιο αποκεντρωμένες χώρες στον ΟΟΣΑ. Η ΤΑ της Δανίας έχει μεγάλη σημασία τόσο από πολιτική όσο και από οικονομική άποψη. Αντιπροσωπεύει σχεδόν τα δύο τρίτα των συνολικών δημόσιων δαπανών. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο μεταξύ των ενιαίων χωρών του ΟΟΣΑ. Η κύρια πηγή εσόδων της ΤΑ είναι ο δημοτικός φόρος εισοδήματος, ο οποίος αντιπροσωπεύει έως και 70 ή 80% των εσόδων των ΟΤΑ. Οι τοπικές επενδύσεις αντιπροσωπεύουν 46% των συνολικών δημόσιων επενδύσεων στη Δανία. Επιπλέον, το χρέος της ΤΑ (περίπου 22%) είναι διπλάσιο από το μέσο όρο των κρατών μελών του ΟΟΣΑ του 11%.

Η Φινλανδία είναι μια εξαιρετικά αποκεντρωμένη χώρα, με πολύ μεγάλο ρόλο των ΟΤΑ στις δημόσιες επενδύσεις. Περίπου το 57% των δημοσίων επενδύσεων πραγματοποιούνται σε τοπικό επίπεδο. Το επίπεδο δαπανών της ΤΑ, ως ποσοστό των συνολικών δημοσίων δαπανών, ανέρχεται στο 40% και υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, που κυμαίνεται στο 23%. Επιπλέον, η φορολογική ελευθερία των Φιλανδικών ΟΤΑ είναι σχετικά υψηλή. Τέλος, το χρέος της ΤΑ αντιπροσωπεύει το 18% του συνολικού χρέους της Γενικής Κυβέρνησης στη Φινλανδία.

Η Ιρλανδία, στο αντίθετο άκρο με τη Φιλανδία, θεωρείται μια από τις πιο συγκεντρωτικές χώρες στον ΟΟΣΑ. Οι τριάντα μία (31) τοπικές αρχές στην Ιρλανδία πραγματοποιούν μόνο το 22% των συνολικών δημόσιων επενδύσεων. Οι δαπάνες της ΤΑ αντιπροσωπεύουν μόνο το 9% περίπου των δαπανών της γενικής κυβέρνησης και η φορολογική ελευθερία των ΟΤΑ είναι ιδιαίτερα χαμηλή.

Η Ολλανδία είναι μια μέτρια αποκεντρωμένη ενιαία χώρα, με τις δαπάνες της ΤΑ να αντιπροσωπεύουν το 30% των συνολικών δαπανών της γενικής κυβέρνησης. Η Ολλανδία έχει δύο βαθμίδες Αυτοδιοίκησης: επαρχίες και δήμους. Οι δήμοι είναι υπεύθυνοι για το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών της ΤΑ, όπως και του χρέους, ενώ ο κύριος ρόλος των επαρχιών συνίσταται στην εποπτεία της δημοτικής δημοσιονομικής διαχείρισης και στον χωροταξικό σχεδιασμό. Οι ΟΤΑ στην Ολλανδία πραγματοποιούν το 52% περίπου των συνολικών δημόσιων επενδύσεων.

Στον πίνακα που ακολουθεί, προς διευκόλυνση του αναγνώστη, καταβλήθηκε προσπάθεια ο βαθμός υλοποίησης των επιμέρους παραγόντων, που επηρεάζουν τις τοπικές δημόσιες επενδύσεις, να ταξινομηθεί σε τέσσερις κατηγορίες, ανά χώρα.

Πλαίσιο υποστήριξης και Ανάπτυξης των Τοπικών Δημοσίων Επενδύσεων σε τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ

3. Ορισμένες σκέψεις σχετικά με την Ελληνική πραγματικότητα

Αφού είδαμε ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα των δήμων να χρηματοδοτούν τις Τοπικές Δημόσιες Επενδύσεις τους και περιγράψαμε την εφαρμογή τους σε τέσσερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήρθε η ώρα να δούμε τον τρόπο με τον οποίον το Ελληνικό πλαίσιο υποστήριξης και ανάπτυξης της χρηματοδότησης των Τοπικών Δημοσίων Επενδύσεων μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματικό.

Ας ξεκινήσουμε με το πλαίσιο χρηματοδότησης. Σημαντική πολιτική διεκδίκηση της ΚΕΔΕ είναι η αποκέντρωση του ελληνικού κράτους και ο ισχυρότερος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορεί να ισχυροποιηθεί, όχι μόνο αυξάνοντας τα σχετικά μεγέθη της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ή τα συνολικά έσοδα της Γενικής Κυβέρνησης, αλλά και αποκτώντας ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όσον αφορά στην οικονομική αυτονομία και αυτοδυναμία των ΟΤΑ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο η αύξηση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και η αύξηση κυρίως των ιδίων εσόδων, με επιπλέον διεύρυνση της περιορισμένης φορολογικής ελευθερίας, που απολαμβάνουν οι Ελληνικοί Δήμοι

Οι δαπάνες της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι από τις μικρότερες στην Ευρώπη. Το ζητούμενο, σε αυτή την περίπτωση, δεν είναι μόνο η μεγέθυνση τους, αλλά και η ποιοτική τους αναβάθμιση. Είναι πολύ σημαντικό, οι Ελληνικές Τοπικές Δημόσιες Δαπάνες να απεξαρτηθούν από ανελαστικά έξοδα και στο πλαίσιο αυτό να δοθεί η ευκαιρία στους ΟΤΑ να αναπτύξουν πρωτοβουλίες που θα συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη. Στην απεξάρτηση αυτή θα συμβάλλει η γενναία αύξηση της χρηματοδότησης των δημοτικών επενδύσεων.

Οι επιχορηγήσεις αποτελούν σημείο τριβής της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το κεντρικό κράτος, κάτι το οποίο θα πρέπει, κάποια στιγμή, να σταματήσει. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους: Ο πρώτος είναι με την εφαρμογή του Συντάγματος και των νόμων του Κράτους και ο δεύτερος είναι με τη στήριξη των οικονομικών των Δήμων, κυρίως στα ίδια έσοδα τους.

Οι μηχανισμοί δημοσιονομικής πειθαρχίας των ΟΤΑ υπάρχουν και πριν από το νόμο 3852/2010, αλλά ενισχύθηκαν ακόμα περισσότερο την περίοδο της κρίσης. Δυστυχώς, κατά τη γνώμη μου, οι δημοσιονομικοί κανόνες που προσπάθησε να θέσει ο Νόμος 3852/2010, όπως η εφαρμογή του χρυσού δημοσιονομικού κανόνα, με κοινή σχεδόν απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Κεντρικού Κράτους, δεν εφαρμόστηκαν σχεδόν ποτέ.

Είναι θετικό ότι το τελευταίο καιρό έχει ανοίξει μία πολύ μεγάλη συζήτηση για το ζήτημα της εποπτείας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το σύστημα παραλλήλων και επάλληλων ελέγχων στους Δήμους δεν δημιουργεί κλίμα διαφάνειας και αντίθετα παράγει μεγάλα εμπόδια στην παραγωγική λειτουργία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Θετικό στοιχείο, κατά τη γνώμη μου, προς αυτή την κατεύθυνση είναι η πρόσφατη θεσμοθέτηση των Εσωτερικών Οργανισμών Ελέγχου, πού παρόλα τα λειτουργικά προβλήματα, που μπορεί να υπάρξουν σε ορισμένους, κυρίως μικρούς και μεσαίους Δήμους, αποτελεί ένα ελπιδοφόρο θεσμό. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να ξαναδούμε, από μηδενική βάση, κατά τη γνώμη μου, τη λειτουργία του Οικονομικού Παρατηρητηρίου.

Στο κομμάτι των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, επανερχόμαστε σε μία πάγια και διαρκή θέση της ΚΕΔΕ. Τη μετατροπή δηλαδή του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων σε μία σύγχρονη δημοτική τράπεζα. Μία τράπεζα που δεν θα προσφέρει μόνο ανταγωνιστικά επιτόκια, όπως κάνουν σε όλες τις χώρες της ΕΕ, αλλά και εξειδικευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα, υποστήριξη και εκπαίδευση.

Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένα ενδιαφέρον εναλλακτικό χρηματοδοτικό εργαλείο, που δεν έχει αξιοποιηθεί όσο και όπως θα έπρεπε, λόγω του κακού, πολύπλοκου και δύστροπου θεσμικού περιβάλλοντος. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να δημιουργηθεί ένα ευέλικτο θεσμικό περιβάλλον, που θα βοηθάει τους Δήμους να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα σε συνεργασίες αμοιβαίου ενδιαφέροντος.

Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στην Ελλάδα είναι στόχος και ευχή. Δεν υπάρχει κείμενο, κεντρικού η τοπικού φορέα, που να μην αναφέρεται στην πολυεπίπεδη, τη διαβαθμιδική και διαδημοτική συνεργασία. Παρόλα αυτά, τα βήματα που έχουν πραγματοποιηθεί, διαχρονικά, είναι πάρα πολύ περιορισμένα και πολύ άτολμα.

Η διοικητική ικανότητα των ΟΤΑ είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει πάρα πολύ την ΤΑ και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το μέγεθος ενός Δήμου. Έχει σχέση με το κατά πόσο ο Δήμος αυτός χωρικά βρίσκεται σε μία ευρύτερη αγορά, κατά πόσο είναι εξοπλισμένος με ανθρώπινους πόρους, ιδιαίτερα επιστημονικούς και τεχνικούς, για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των σύγχρονων έργων, αλλά και κατά πόσο είχε αποδυναμωθεί από πολιτικές όπως, τελευταία, της κινητικότητας.

Τέλος, αυτό που παρατηρείται και στις πιο αναπτυγμένες Ευρωπαϊκές Τοπικές Αυτοδιοικήσεις, στην Ελλάδα είναι μία αναγκαιότητα. Η δημιουργία δηλαδή ενός ισχυρού υποστηρικτικού μηχανισμού, που δεν θα έχει μόνο χαρακτήρα τεχνικής υποστήριξης, αλλά και οικονομικής- νομικής- διαχειριστικής. Θα συγκροτεί ένα ολοκληρωμένο υποστηρικτικό σύστημα, ιδιαίτερα για τους μικρούς και μεσαίους δήμους.

Από τα παραπάνω παρατηρούμε είναι ότι η εξειδίκευση των προτάσεων του ΟΟΣΑ στην Ελληνική πραγματικότητα μας οδηγεί σε πάγιες και σταθερές θέσεις της ΚΕΔΕ .

Για περισσότερα:

• OECD 2021 Funding and financing of local government public investment: A framework and application to five OECD countries. OECD WORKING PAPERS ON FISCAL FEDERALISM
• Ράλλης Γκέκας 2017. Ο αποτελεσματικός σχεδιασμός των τοπικών δημοσίων επενδύσεων. https://kede.gr/o-apotelesmatikos-schediasmos-ton-topikon-dimosion-ependyseon/
• Ράλλης Γκέκας 2017 Η κρίση και η επενδυτική στρατηγική των Πόλεων – Τέσσερις καλές ευρωπαϊκές πρακτικές (μέρος α΄) Localit https://kede.gr/i-krisi-kai-i-ependytiki-stratigiki-ton-poleon-tesseris-kales-evropaikes-praktikes-meros-a%ce%84/
• Ράλλης Γκέκας 2017 Η κρίση και η επενδυτική στρατηγική των Πόλεων – Τέσσερις καλές ευρωπαϊκές πρακτικές (μέρος β΄) Localit https://kede.gr/i-krisi-kai-i-ependytiki-stratigiki-ton-poleon-tesseris-kales-evropaikes-praktikes-meros-v%ce%84/