Του Ράλλη Γκέκα*
To Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ), είναι το μοναδικό από τα τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ, που παρουσιάζει στον προϋπολογισμό του ουσιαστική αύξηση, σε σχέση με τα αντίστοιχα ΕΠ των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων. Αυτό οφείλεται στις επιλογές και τις κατευθύνσεις της πολιτικής για το 2020, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις προτεραιότητες του νέου ΕΣΠΑ. Δε θα μπορούσε βέβαια να μη σημειωθεί ότι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ), αφορά στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Ανάπτυξης, που είναι και ο σχεδιαστής του νέου ΕΣΠΑ.
Τόσο από τον τίτλο του όσο και από την υλοποίηση των ανάλογων ΕΠ «Ανταγωνιστικότητας», σε προηγούμενες προγραμματικές περιόδους, το (ΕΠΑνΕΚ) στοχεύει στη στήριξη και ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. Οι αλλαγές και οι διαφοροποιήσεις του από τα προηγούμενα Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανταγωνιστικότητας» αναμένονταν, τουλάχιστον όσον αφορά στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, να μην περιορίζονται μόνο σε τομεακές προτεραιότητες που επιβάλλει η κρίση, αλλά αντίθετα να λάβουν υπόψη τους τις νέες Ευρωπαϊκές στρατηγικές και το νέο ρόλο της ΤΑ στο τοπικό αναπτυξιακό γίγνεσθαι.
Η Στρατηγική για το νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα
Η στρατηγική για τη μετάβαση στο νέο μοντέλο ανάπτυξης οικοδομείται και στηρίζεται σε τέσσερις (4) πυλώνες:
1. Ενίσχυση της προσαρμογής των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναμικού στις νέες αναπτυξιακές απαιτήσεις Τα αποτελέσματα που επιδιώκονται, με τον πυλώνα αυτόν, είναι τα εξής:
v Προσαρμογή των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναμικού στις επικρατούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της αγοράς.
v Ανάπτυξη των δεξιοτήτων των εργαζομένων που θα υποστηρίξουν την προσαρμογή των επιχειρήσεων στις νέες αναπτυξιακές απαιτήσεις.
v Δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για την καταπολέμηση της ανεργίας και τη δημιουργία νέων, βιώσιμων θέσεων απασχόλησης.
2. Επικέντρωση σε τομείς παραγωγικούς, ανταγωνιστικούς και δυνάμει εξωστρεφείς και καινοτόμους
v Αγροδιατροφή / Βιομηχανία τροφίμων.
v Ενέργεια.
v Εφοδιαστική Αλυσίδα.
v Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες.
v Περιβάλλον.
v Τουρισμός.
v Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών (ΤΠΕ).
v Υγεία.
v Υλικά – Κατασκευές.
3. Στοχευμένη επιλογή επενδύσεων / επιχειρήσεων/ δραστηριοτήτων που διαθέτουν τα ζητούμενα χαρακτηριστικά για το νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα
v Εξωστρέφεια (δημιουργούμενο εξαγωγικό δυναμικό)
v Καινοτομία /δημιουργικότητα
v Σημαντικό μέγεθος σε κύκλο εργασιών και απασχόληση / επαρκής γκάμα προϊόντων για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
v Στόχευση σε “niche” παγκόσμιες αγορές.
v Θετικά αποτελέσματα και οικονομική προοπτική / ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων.
v Επανακυκλοφορία των πόρων στην εσωτερική αγορά (μεγιστοποίηση του ποσοστού της εγχώριας προστιθέμενης αξίας).
v Νέες εταιρείες.
v Μικρό αποτύπωμα CO2 / χαμηλή επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
v Ομάδες εταιρειών / συνεργασίες.
v Προϊόντα / Υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας (Premium brands).
4. Εξασφάλιση των παραγόντων που διευκολύνουν τη δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων στο Ελληνικό επιχειρησιακό περιβάλλον
v Αναδιάρθρωση της Δημόσιας Διοίκησης.
v Ανάπτυξη δομών και υποδομών:
- Υποδομές για την έρευνα και την καινοτομία
- Υποδομές ΤΠΕ
- Εθνικές Υποδομές
Άξονες Προτεραιότητας
Οι Άξονες Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος είναι ουσιαστικά τρεις (3), εάν δεν συνυπολογιστεί η Τεχνική Βοήθεια:
Ο ΑΠ1 «Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας με τομεακές προτεραιότητες» συνδέεται και αφορά του Στρατηγικούς Πυλώνες 2 & 3.
Ο ΑΠ2 «Προσαρμογή εργαζομένων, επιχειρήσεων και επιχειρηματικού περιβάλλοντος στις νέες αναπτυξιακές απαιτήσεις», συνδέεται και αφορά το Στρατηγικό Πυλώνα 1.
Ο ΑΠ3 «Ανάπτυξη μηχανισμών στήριξης της επιχειρηματικότητας», συνδέεται και αφορά το Στρατηγικό Πυλώνα 4.
Ενδεικτικοί Θεματικοί Στόχοι (ΘΣ)
Οι βασικότεροι Θεματικοί Στόχοι του (ΕΠΑνΕΚ) είναι:
- Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας.
- Βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των πληροφοριών και των τεχνολογιών επικοινωνίας.
- Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητα των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, του
γεωργικού τομέα και της αλιείας και του τομέα της υδατοκαλλιέργειας. - Στήριξη της στροφής προς μια χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος οικονομία σε όλους τους τομείς.
- Διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων.
- Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και τον περιορισμό των προβλημάτων σε βασικές δικτυακές υποδομές.
- Προώθηση βιώσιμης και ποιοτικής απασχόλησης και υποστήριξη της εργασιακής κινητικότητας.
- Επένδυση στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και την επαγγελματική κατάρτιση για δεξιότητες και τη διά βίου μάθηση.
- Ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας των δημόσιων αρχών και των ενδιαφερομένων μερών για μία αποτελεσματική δημόσια διοίκηση.
Ο προϋπολογισμός του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία
Η συνολική κοινοτική συνδρομή του ΕΠΑνΕΚ ανέρχεται σε 3.646 εκ. €
Κοινοτική Συνδρομή ανά Άξονα Προτεραιότητας
Όπως παρατηρείται από το παραπάνω γράφημα, το μισό σχεδόν ΕΠΑνΕΚ θα χρηματοδοτήσει τον Άξονα Προτεραιότητας 1, δηλαδή την Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας με τομεακές προτεραιότητες. Οι δύο οριακές συμμετοχές που καταγράφονται στο γράφημα αφορούν στη συμμετοχή της Τεχνικής Βοήθειας ανά κοινοτικό ταμείο.
Κοινοτική Συνδρομή ανά Ταμείο
Στο παραπανω γράφημα περιγράφεται η χρηματοδότηση του ΕΠΑνΕΚ ανά κοινοτικό ταμείο. Όπως ήταν αναμενόμενο κυριαρχεί το ΕΤΠΑ, αλλά και η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) δεν είναι αμελητέα.
Ο προϋπολογισμός ανά θεματικό Στόχο
Ο ΘΣ1 θα απορροφήσει το 22,58% των συνολικών πόρων του προγράμματος (27,7% των πόρων του ΕΤΠΑ). Οι πόροι θα κατευθυνθούν στην ενίσχυση των υποδομών έρευνας και καινοτομίας και στη σύνδεση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος με την ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα, για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας και την προσέλκυση επενδύσεων.
Οι πόροι που θα ενισχύσουν τον ΘΣ2 αποτελούν το 14,27% των συνολικών πόρων του προγράμματος (17,6% του ΕΤΠΑ) για την ολοκλήρωση και ανάπτυξη βασικών υποδομών πληροφορικής νέας γενιάς (ευρυζωνικότητα) και την ανάπτυξη υπηρεσιών και προϊόντων λογισμικού και ψηφιακού περιεχομένου.
Ο ΘΣ3 θα απορροφήσει το 24,24% των συνολικών πόρων του προγράμματος (29,75% του ΕΤΠΑ), αποτυπώνοντας την ανάγκη ενίσχυσης της καινοτόμας, ποιοτικής και «έξυπνης» επιχειρηματικότητας, της επιχειρηματικής συνεργασίας / δικτύωσης, της εξωστρέφειας και εν τέλει της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ.
Το 8,08% των πόρων του προγράμματος διατίθεται για το ΘΣ4 (9,91% του ΕΤΠΑ).
Το 2,81% των πόρων του προγράμματος διατίθεται για το ΘΣ6 (3,44% του ΕΤΠΑ), προκειμένου να συμβάλλει στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, μέσω της ελαχιστοποίησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την εξοικονόμηση των φυσικών πόρων από τις επιχειρήσεις, στην ενίσχυση γενικότερα της «πράσινης επιχειρηματικότητας», καθώς και στην ανάπτυξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας με επίκεντρο τον τομέα του τουρισμού.
Ο ΘΣ7 θα απορροφήσει το 8,00% των συνολικών πόρων του προγράμματος (9,82% του ΕΤΠΑ), για την αύξηση της διείσδυσης φυσικού αερίου, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης υποδομών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, την αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας και τη βελτίωση της ευστάθειας του συστήματος.
Οι πόροι του ΕΚΤ ανέρχονται συνολικά σε €675,5 εκ. και κατανέμονται στον ΘΣ8 (14,43% των συνολικών πόρων του ΕΠ), στον ΘΣ10 (1,44% των συνολικών πόρων του ΕΠ) και στον ΘΣ 11 (2,31% των συνολικών πόρων του ΕΠ).
Στον ΘΣ 8 χρηματοδοτούνται οι επενδυτικές προτεραιότητες που αφορούν στην ανάγκη προσαρμογής των εργαζομένων, των επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών στις νέες αναπτυξιακές απαιτήσεις της χώρας, καθώς και η ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών ιδεών και δραστηριοτήτων, μέσω της ενίσχυσης της αυτοαπασχόλησης.
Η χρηματοδότηση της επενδυτικής προτεραιότητας του ΘΣ 10, θα συμβάλλει κυρίως στην σύνδεση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας και τις ανάγκες της σε δεξιότητες.
Όσον αφορά στον ΘΣ11, η ενίσχυση της επενδυτικής προτεραιότητας συνδέεται άμεσα με την ανάγκη για αύξηση της αποδοτικότητας της δημόσιας διοίκησης. Το ποσοστό της χρηματοδότησης αυτής της επενδυτικής προτεραιότητας είναι μικρό, καθώς ο μεγαλύτερος αριθμός δράσεων για τη δημόσια διοίκηση πραγματοποιείται μέσω του ΕΠ «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου».
Η τεχνική βοήθεια θα δεσμεύσει το 1,84% των πόρων του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ για τη διαχείριση των αναγκών του νέου επιχειρησιακού προγράμματος.
Τρόπος εκταμίευσης
Στο πλαίσιο της στρατηγικής για τη ταχύτερη δυνατή έναρξη των δράσεων του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020 και την άμεση τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό και με τη συνέχιση της υλοποίησης του ΕΣΠΑ 2007 – 2013, τα έτη 2014 και 2015, θα δοθεί προτεραιότητα στην εκπλήρωση όλων των απαιτούμενων ενεργειών για την έναρξη έργων από την αρχική φάση εφαρμογής του ΕΠΑνΕΚ. Σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έχουν δράσεις / έργα που ήταν ενταγμένες στην προγραμματική περίοδο 2007 – 2013 και των οποίων η υλοποίηση καθυστέρησε, ως απόρροια της κρίσης, καθώς και έργα των οποίων οι διαδικασίες ωρίμανσης, αδειοδοτήσεων ή αξιολόγησης έχουν προχωρήσει σημαντικά. Ενδεικτικά περιλαμβάνονται οι παρακάτω δράσεις:
- Ø Δράσεις ενίσχυσης της έρευνας και της καινοτόμου εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας.
- Ø Τουριστικές υποδομές για την παροχή υπηρεσιών υψηλών προδιαγραφών και εξυπηρέτησης κοινού σε πολιτιστικούς χώρους και περιοχές φυσικής ομορφιάς.
- Ø Έργα εξοικονόμησης ενέργειας σε δήμους και σε οικιακούς καταναλωτές.
- Ø Έργα που συμβάλλουν στον εκσυγχρονισμού συστήματος μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας και στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της διανομής ενέργειας μέσω της εφαρμογής έξυπνων συστημάτων.
- Ø Έργα ενίσχυσης της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και της ευστάθειας του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου.
- Ø Έργα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των εμπορικών κέντρων των πόλεων και τόνωσης της αγοράς.
- Ø Δράσεις ενίσχυσης ΜΜΕ επιχειρήσεων (υφιστάμενων και νέων / υπό σύσταση).
- Ø για την υλοποίηση επενδύσεων σε τομείς ενδιαφέροντος των περιφερειών και την τόνωση του επιχειρείν σε συνθήκες κρίσης.
- Ø Έργα υποδομών ΤΠΕ που συμβάλλουν στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
- Ø Ολοκληρωμένη παρέμβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης μέσω ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας.
Ενδεικτικοί Θεματικοί Στόχοι του ΕΠ που θα μπορούσαν να είναι δικαιούχοι οι δήμοι.
‘Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, οι δήμοι εμφανίζονται να έχουν πολύ περιορισμένο ρόλο στο σχεδιασμό του προγράμματος. Θα μπορούσαν να είναι άμεσα δικαιούχοι στις δράσεις που εντάσσονται στους Θεματικούς Στόχους: «Επένδυση στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και την επαγγελματική κατάρτιση για δεξιότητες» και «Διά βίου μάθηση και Ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας των δημόσιων αρχών και των ενδιαφερομένων μερών για μία αποτελεσματική δημόσια διοίκηση».
Όπως αναφέρεται και στο ΕΠ, η χρηματοδότηση των δράσεων αυτών είναι περιορισμένη γιατί χρηματοδοτούνται κυρίως από το ΕΠ «Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα 2014-2020».
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στο τρέχον Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για τη διά βίου μάθησή 2007- 2014, υπάρχει ένας «άτυπος» καταμερισμός. Την επαγγελματική εκπαίδευση έχουν οι περιφέρειες και τη γενική διά βίου μάθηση οι δήμοι.
Οι δήμοι θα πρέπει να προετοιμαστούν με τη δημιουργία των νέων υποδομών. Θα πρέπει να συνεργαστούν και να προγραμματίσουν με τις αρμόδιες υπηρεσίες (ΔΕΗ, ΟΤΑ, ΔΕΥΑ), τέτοιες παρεμβάσεις, ώστε ο πολεοδομικός ιστός να υποφέρει την μικρότερη δυνατή ενόχληση. Παράλληλα, θα πρέπει να επανατοποθετηθεί το ζήτημα της κάλυψης του κόστους των δήμων από τη δημιουργία και χρήση των υποδομών αυτών σε κοινόχρηστους δημοτικούς χώρους.
Παρατηρήσεις
Η πρώτη παρατήρηση που προκύπτει, από τη μελέτη του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ)» είναι η παντελής έλλειψη της αποκέντρωσης. Την εποχή που σε όλη την Ευρώπη αναγνωρίζεται ο ρόλος των δήμων, όχι μόνο ως βασικών παικτών στη διαδικασία της τοπικής ανάπτυξης, αλλά ως ρυθμιστικού της παράγοντα, το ΕΠΑνΕΚ ουσιαστικά τους αγνοεί.
Η Εταιρική Σχέση στηρίζεται στη θεωρία του «τριμερούς αναπτυξιακού έλικα» (δημόσιος- ιδιωτικός τομέας- ΑΕΙ). Πώς θα εκφραστεί το δημόσιο σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο; Από τα κεντρικά υπουργεία; Όλοι γνωρίζουν ότι με τη δημοσιονομική κρίση το κεντρικό κράτος έχει αποσυρθεί από τις τοπικές κοινωνίες και το στελεχικό του δυναμικό έχει αποδιαρθρωθεί.
Οι αναπτυξιακές στρατηγικές για «ανάπτυξη από τα κάτω» (Bottom up), που αποτελούν βασική στρατηγική της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ, για το ΕΠΑνΕΚ είναι «άγνωστος τόπος», terra incognita. Δεν είναι τυχαίο ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη κέντρα επιχειρηματικότητας, θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων, κέντρα καινοτομίας κ.λπ. αποτελούν δημοτικές πρωτοβουλίες. Στη χώρα μας για άλλη μία φορά θριαμβεύει ο συγκεντρωτισμός.
Αναγνωρίζεται, από το ΕΠΑνΕΚ, ο σημαντικός ρόλος που παίζουν οι Μικρο- Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) στην Ελληνική οικονομία. Αλλά οι ΜΜΕ έχουν χωρική αναφορά. Ο παράγοντας «χώρος» δεν υπάρχει στο σχεδιασμό του Επιχειρησιακού Προγράμματος.
Ο Ράλλης Γκέκας είναι Δρ. Οικονομικών ΟΤΑ,
gkekas@kede.gr
Περισσότερα άρθρα σχετικά με το νέο ΕΣΠΑ και την Τοπική Αυτοδιοίκηση στο: