Η Κωνσταντινούπολη είναι μία από τις 112 πόλεις που συμμετέχουν στην Αποστολή της ΕΕ για την παράδοση 100 κλιματικά ουδέτερων και έξυπνων πόλεων και στο Πρόγραμμα των Πιλοτικών Πόλεων. Ένα από τα βασικά στοιχεία της αποστολής εστιάζει στην αναζήτηση της Κωνσταντινούπολης για ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα στους σεισμούς.
Ο τελευταίος μεγάλος σεισμός στην Τουρκία ήταν σχεδόν οκτώ Ρίχτερ, προκαλώντας τεράστιες ζημιές σε εκατομμύρια κτίρια και με αποτέλεσμα να χαθούν χιλιάδες ζωές. Η χώρα υφίσταται τακτικά μικρότερες δονήσεις και επομένως η ιστορική πόλη της Κωνσταντινούπολης, η μεγαλύτερη πόλη της χώρας, αντιμετωπίζει μια διπλή πρόκληση: να γίνει πιο ανθεκτική στους σεισμούς και να το πράξει με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται με τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, με τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία .
Πώς λοιπόν η Κωνσταντινούπολη μετατρέπει έναν πιθανό κίνδυνο σε ευκαιρία για καινοτομία και βιωσιμότητα;
Η μεγαλύτερη πόλη της ευρωπαϊκής ηπείρου και ένας ιστορικός συνδυασμός δυτικού και ανατολικού πολιτισμού, η Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί 16 εκατομμύρια κατοίκους – μια πρόκληση από μόνη της για την αντιμετώπιση των κλιματικών προβλημάτων της πόλης.
«Το πρότυπο αστικοποίησης της πόλης οδηγεί σε ανεπαρκείς υποδομές, πυκνό πληθυσμό και αστική εξάπλωση. Η ταχεία αύξηση του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης αποτελεί απειλή για τη βιωσιμότητα, με ζητήματα όπως η συμφόρηση των μεταφορών, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της γης και οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που απαιτούν αποτελεσματική διακυβέρνηση», λέει ο Elvin Öksüz Bayazit από το Τμήμα Περιβαλλοντικής Προστασίας και Ανάπτυξης της Κωνσταντινούπολης.
Εκτός από τις τυπικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις στο δρόμο προς την κλιματική ουδετερότητα, όπως οι ψηλές θερμοκρασίες, η ξηρασία, η λειψυδρία και τα προβλήματα ποιότητας του αέρα, η Κωνσταντινούπολη έχει μια πολύ μεγαλύτερη αναζήτηση: πώς να γίνει πιο ανθεκτική στην απειλή των σεισμών λόγω της μοναδικής της γεωγραφική θέση σε δύο τεκτονικές πλάκες.
Οι περισσότεροι σεισμοί δεν είναι πολλοί ισχυροί, αλλά ο πιο πρόσφατος σημαντικός σεισμος, μεγέθους 7,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που έπληξε τη χώρα τον Φεβρουάριο του 2023, προκάλεσε μαζικές καταστροφές και απώλειες ζωών.
Η προετοιμασία για έναν ακόμη αναμενόμενο ισχυρό σεισμό και τα μελλοντικά κτίρια ενόψει της κλιματικής αλλαγής είναι ένας κοινός παρονομαστής δραστηριοτήτων σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη.
«Γνωρίζουμε, ότι δεν μπορούμε να ανακαινίσουμε κάθε κτίριο, αλλά κάθε καλή πρακτική έχει μεγάλο θετικό αντίκτυπο. Γι’ αυτό θεωρούμε πολύτιμο κάθε βήμα που κάνουμε φιλικό προς το κλίμα και μας φέρνει πιο κοντά στις δεσμεύσεις μας για το κλίμα», πρόσθεσε ο Öksüz Bayazit.
Εξηγώντας γιατί οι αρχές αποφάσισαν να αλλάξουν ταχύτητα και να ενταχθούν στο Πιλοτικό Πρόγραμμα Πόλεων (PCP), ξεκινώντας ένα φιλόδοξο ταξίδι για να μετασκευάσουν την πόλη ώστε να γίνει αντισεισμική, υιοθετώντας ταυτόχρονα αρχές αειφόρου τεχνολογίας αιχμής, ο Öksüz Bayazit τονίζει:
«Πρέπει να δράσουμε γρήγορα γιατί η απειλή ενός σεισμού είναι μια διαρκής ανησυχία για εμάς. Ενώ ο ακριβής χρόνος του επόμενου σεισμού είναι αβέβαιος, η αναγκαιότητα μετασκευής του εκτεταμένου αποθέματος παλιών κτιρίων μας είναι αναμφισβήτητη. Επιπλέον, αυτή η μετάβαση παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία για την αντιμετώπιση της κλιματικής ουδετερότητας. Υιοθετώντας βιώσιμες πρακτικές, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι προσπάθειές μας για τη βελτίωση της σεισμικής ανθεκτικότητας θα πραγματοποιούνται με περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο. Θέλουμε να δείξουμε το παράδειγμα, να παρουσιάσουμε καινοτόμες λύσεις και να εμπνεύσουμε όλους τους ενδιαφερόμενους και άλλες πόλεις».
Καθοδήγηση των πολιτών να ανακαινίσουν τα σπίτια τους
Για να επιτύχει αυτόν τον στόχο, η Κωνσταντινούπολη θέλει να αναπτύξει μια σειρά εργαλείων για τους πολίτες που θα τους βοηθήσουν να μετασκευάσουν τα σπίτια τους.
«Το έργο μας Pilot City Programme θα παρέχει έναν οδηγό για να διασφαλίσουμε ότι τα κτίρια που ανακαινίζονται στο πλαίσιο του αστικού μετασχηματισμού είναι πράσινα και ουδέτερα από άνθρακα. Θα χρησιμοποιήσουμε επίσης αισθητήρες για την παρακολούθηση της κατανάλωσης ενέργειας στα σπίτια μιας πιλοτικής περιοχής (Bayrampaşa KİPTAŞ) και θα προωθήσουμε την αλλαγή συμπεριφοράς προς την ενεργειακή απόδοση μέσω εκπαίδευσης και συνεδρίων. Το έργο θα περιλαμβάνει επίσης την ανάπτυξη επιχειρηματικών και χρηματοοικονομικών μοντέλων. Προσπαθούμε να υιοθετήσουμε μια ολιστική προσέγγιση σε αυτήν την ευκαιρία για αλλαγή», εξηγεί ο Öksüz Bayazit.
Ως πρώτο βήμα, η πόλη σχεδιάζει να εγκαταστήσει αισθητήρες στα διαμερίσματα στην πιλοτική περιοχή. Μέσω αυτών των αισθητήρων, οι πολίτες θα μπορούν να αξιολογούν την κατανάλωση ενέργειας βλέποντας τις ωριαίες, ημερήσιες και μηνιαίες τιμές κατανάλωσής τους σε ένα διαδικτυακό εργαλείο που θα αναπτυχθεί μέχρι το τέλος του έργου. Το εργαλείο θα είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω κινητών τηλεφώνων και υπολογιστών μέσω λειτουργικών συστημάτων IOS και Android.
«Θέλουμε να καταλάβουμε ποια είναι η κατανάλωσή τους και πώς χρησιμοποιούν την ενέργεια στα σπίτια τους», λέει ο Öksüz Bayazit.
Θα παρέχει επίσης στους πολίτες συστάσεις για αύξηση της ενεργειακής απόδοσης. Με αυτόν τον τρόπο, οι κάτοικοι της πιλοτικής περιφέρειας που καλύπτεται από το έργο όχι μόνο θα παρέχουν συνεχή δεδομένα για το δήμο αλλά θα αποκομίζουν και οι ίδιοι απτά οφέλη.
Επιπλέον, το έργο θα ενισχύσει τον δεσμό μεταξύ πολιτών και τοπικών αρχών δημιουργώντας ένα νέο κανάλι επικοινωνίας μεταξύ τους. Τα δεδομένα που λαμβάνονται από τους αισθητήρες θα δημιουργήσουν επίσης προστιθέμενη αξία για τον δήμο για να αναπτύξει τις στρατηγικές υποδομής του.
Το τελικό αποτέλεσμα του έργου θα είναι ένας περιεκτικός οδηγός για τους πολίτες και τους αστικούς φορείς, παρέχοντας γνώσεις και δεδομένα σχετικά με τη μετασκευή. Ο οδηγός θα επικεντρωθεί στις διαδικασίες σχεδιασμού για πράσινα κτίρια, τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πράσινη χρηματοδότηση και βελτίωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια. Επιπλέον, ο οδηγός αυτός θα περιλαμβάνει το τρέχον και το μελλοντικό νομικό πλαίσιο, τις αρχές του βιώσιμου πολεοδομικού σχεδιασμού και τις αρχές εργασίας για αυξημένη συμμετοχή των πολιτών. Θα περιλαμβάνει επίσης περιεχόμενο όπως ανάπτυξη ικανοτήτων για επαγγελματίες και καθοδήγηση σχετικά με τα σωστά υλικά ή τεχνικές.
Το εργαλείο που βασίζεται στα δεδομένα των αισθητήρων θα συμπεριληφθεί στον οδηγό, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο από υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και πολίτες, αλλά και από αρχιτέκτονες, μηχανικούς ή εργολάβους που θέλουν να αυξήσουν τον αριθμό των πράσινων κτιρίων και την ευαισθητοποίηση για το κλίμα. Το έργο θα πρέπει επομένως να ανοίξει το δρόμο για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την ενεργειακή απόδοση και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Η δύναμη της συνεργασίας
Οι αρχές της Κωνσταντινούπολης γνωρίζουν ότι ο συστημικός μετασχηματισμός δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνος. Γι’ αυτό η πόλη συνεργάστηκε με εταίρους όπως το ÇEDBİK (Turkish Building Council), η Demir Energy Company και η Florowise (μια εταιρεία ενεργειακών υπηρεσιών που εκσυγχρονίζει τα κτίρια για να μειώσει το αποτύπωμά τους άνθρακα) για να σχεδιάσουν μια σειρά από δραστηριότητες συμμετοχής των πολιτών, όπως εργαστήρια, εκπαιδεύσεις, συνέδρια και συμμετοχικές εκστρατείες για τη συμμετοχή μιας ολόκληρης σειράς ενδιαφερομένων, με τους πολίτες στο επίκεντρο, στο πιλοτικό τους έργο. Και δεδομένου ότι ο δήμος δεν έχει την εξουσία να επιβάλει ανακαινίσεις, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τα πλεονεκτήματα του μετασχηματισμού είναι ιδιαίτερα κρίσιμη.
Αντιμέτωπος με έλλειψη κουλτούρας και υποδομής γύρω από τη συμμετοχή των πολιτών και των ενδιαφερομένων, την έλλειψη εμπιστοσύνης και γνώσης του κοινού σχετικά με τις υπάρχουσες τεχνολογίες και εφαρμογές πράσινων κτιρίων και την έλλειψη κοινών συμμετοχικών μεθόδων, μοντέλων ή οδικών χαρτών, ο δήμος αποφάσισε να αναλάβει δράση.
Κατά συνέπεια, ένας από τους κύριους στόχους του έργου είναι ο εντοπισμός και η εφαρμογή μεθόδων ευαισθητοποίησης και ανταλλαγής γνώσεων και μοντέλων ενεργούς συμμετοχής, για την ενίσχυση των κοινωνικών παραγόντων και κινήτρων.
«Για να γίνουν τα κτίρια πιο βιώσιμα, μαζί με το να γίνουν αντισεισμικά, δεν αρκεί να παρέχει ο δήμος υποστήριξη ή να γνωρίζουν οι πολίτες την πορεία τους. Απαιτείται μια πολυμερής προσέγγιση. Πρέπει να θεσπιστούν κανονισμοί και συστήματα κινήτρων. Γι’ αυτό θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε με το έργο μας, να εμπνεύσουμε και να δώσουμε σε όλους την ευκαιρία να αναλάβουν την ευθύνη. Για να γίνουν τα κτίρια της Κωνσταντινούπολης κλιματικά ουδέτερα, πολλά στοιχεία πρέπει να ενωθούν. Αυτά περιλαμβάνουν πολίτες, φορείς χάραξης πολιτικής, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και επιχειρήσεις», λέει ο Öksüz Bayazit.
Το πρώτο βήμα ήταν η συνεργασία με τους πολίτες και η εύρεση 200 εθελοντών για να έχουν εγκατασταθεί αισθητήρες στα σπίτια τους.
«Είναι εντελώς δωρεάν και ωφέλιμο. Προσπαθήσαμε να ενημερώσουμε τον κόσμο με πολλούς τρόπους, αλλά δεν μπορέσαμε να προσεγγίσουμε αρκετούς εθελοντές σε μια τεράστια περιοχή. Αυτό ήταν μια έκπληξη για εμάς και μας υπενθύμισε ότι πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε. Ανεξάρτητα από αυτό, συνεχίζουμε να εκπαιδεύουμε τους πολίτες για τα πράσινα κτίρια και την κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να ενημερωθούν, αλλά υπάρχει περιθώριο βελτίωσης στην ανάληψη πρωτοβουλίας. Τώρα γνωρίζουμε ότι χρειάζεται χρόνος για να γίνει το κλίμα και το περιβάλλον προτεραιότητα στη ζωή τους», λέει ο Öksüz Bayazit σχετικά με τα διδάγματα που αντλήθηκαν από το έργο.
Η πόλη έχει μάθει αυτό το μάθημα και έχει ήδη 100 εθελοντές που θα μετρήσουν μόνοι τους την κατανάλωση ενέργειας.
«Διοργανώνουμε πολλές εκπαιδευτικές συνεδρίες και συνέδρια ως μέρος του έργου μας γιατί θέλουμε να συγκεντρώσουμε διαφορετικούς φορείς όπως εργολάβους, πολίτες, τοπικές και κεντρικές διοικήσεις και να τους ενημερώσουμε ότι εργαζόμαστε για έναν οδηγό και ευαισθητοποιούμε για το θέμα μέσω της ενημέρωσης. Οι πρώτες μας συνεδρίες ήταν τόσο δημοφιλείς που χρειάστηκε ακόμη και να αυξήσουμε τον αριθμό τους. Έτσι, βλέπουμε περισσότερη δέσμευση από τους ενδιαφερόμενους, κάτι που είναι μεγάλη επιτυχία για εμάς», προσθέτει ο Öksüz Bayazit.
Το κόστος ως βασικός παράγοντας για τους πολίτες
Σύμφωνα με τον Elvin Öksüz Bayazit, το 64 % των εκπομπών της Κωνσταντινούπολης προέρχεται από σταθερή ενέργεια, δηλαδή ενέργεια που χρησιμοποιείται στα κτίρια. Επομένως, οποιαδήποτε βελτίωση σε αυτόν τον τομέα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στον στόχο της πόλης για την κλιματική ουδετερότητα. Ωστόσο, ακόμη και με τον οδηγό, που είναι το κύριο αποτέλεσμα του έργου, και την εκστρατεία ευαισθητοποίησης, ο δήμος γνωρίζει ότι οι πολίτες δεν θα ανακαινίσουν τα σπίτια τους χωρίς οικονομικά κίνητρα.
«Κατανοούμε ότι η οικονομική κατάσταση έχει πάντα προτεραιότητα και ότι ο κίνδυνος σεισμού αφορά την επιβίωση. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι το μόνο που χρειάζονται είναι ένα στιβαρό κτίριο για να ζήσουν. Στόχος μας είναι να τους δείξουμε ότι εάν συμπεριλάβουν το πράσινο μοντέλο και το μοντέλο χαμηλών εκπομπών άνθρακα στον προϋπολογισμό τους, μπορούν να αποκτήσουν πιο ανθεκτικά κτίρια για τον σεισμό και επίσης για την κλιματική αλλαγή. Να τους δείξουμε ότι θα καταναλώνουν βιώσιμη ενέργεια και θα μειώσουν τους ενεργειακούς λογαριασμούς τους. Για το λόγο αυτό, θα εργαστούμε και στα οικονομικά επιχειρηματικά μοντέλα. Από την επικοινωνία μας με τους πολίτες, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα ρεαλιστικό σύστημα οικονομικών κινήτρων για να πραγματοποιηθεί αυτή η αλλαγή», λέει ο Öksüz Bayazit.
Το επόμενο βήμα του έργου κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους είναι η ανάπτυξη επιχειρηματικών και χρηματοοικονομικών μοντέλων και η εύρεση ευκαιριών προσελκύοντας χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να εμπλακούν και να συμμετάσχουν στη μετάβαση της πόλης στην κλιματική ουδετερότητα. Η πόλη σχεδιάζει επίσης να πείσει την κεντρική κυβέρνηση να τους στηρίξει στις προσπάθειές τους.
«Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη με την οποία είναι δύσκολο να συνεργαστείς σε περιβαλλοντικά ζητήματα, αλλά αποτελεί παράδειγμα σε κάθε βήμα», καταλήγει ο Öksüz Bayazit. «Μπορούμε να πούμε ότι είμαστε ένα μεγάλο, ανοιχτό και ζωντανό εργαστήριο. Θέλουμε να προχωρήσουμε με τρόπο χωρίς αποκλεισμούς, ακόμη και με παιδικά βήματα. Δημιουργώντας έναν οδηγό για τον οικολογικό μετασχηματισμό των πόλεων, θέλαμε να οδηγήσουμε τους ανθρώπους σε κτίρια που είναι αντισεισμικά και ανθεκτικά στο κλίμα. Τώρα είμαστε σίγουροι ότι πρέπει να βρούμε έναν μηχανισμό χρηματοδότησης για αυτή την αλλαγή».
Αντιμετωπίζοντας τις διπλές προκλήσεις της ετοιμότητας για τους σεισμούς και της κλιματικής ουδετερότητας, η Κωνσταντινούπολη όχι μόνο διατηρεί τον ιστορικό και ζωντανό της χαρακτήρα, αλλά δείχνει πώς οι πόλεις μπορούν να μετατρέψουν πιθανές απειλές σε ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη και κοινωνική δέσμευση. Και ως μέρος της αποστολής πόλεων της ΕΕ, η δέσμευσή της για ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα θα πρέπει να αποτελέσει ισχυρό παράδειγμα για άλλες φιλόδοξες πόλεις.