Του Ράλλη  Γκέκα, Δρ. Οικονομικών ΟΤΑ

Το άρθρο αυτό αποτελεί το δεύτερο της σειράς άρθρων, που δημιουργήθηκαν με βάση την έρευνα των ΟΟΣΑ, UCLG και Γαλλικής Αναπτυξιακής Εταιρίας, με τίτλο «Subnational governments around the world. Structure and finance»[1]. Υπενθυμίζεται ότι η έρευνα αυτή δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο 2016, πραγματοποιήθηκε σε 101 χώρες που αντιπροσωπεύουν 5.965.000.000 κατοίκους, δηλαδή το 82% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το συγκεκριμένο δείγμα αντιπροσωπεύει επίσης συνολικά το 87,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Το προηγούμενο άρθρο είχε ως αντικείμενο το μέγεθος, τη διάρθρωση και τις αρμοδιότητες της παγκόσμιας ΤΑ. Το βασικό συμπέρασμα που προέκυψε και αποτελεί παρατήρηση και της έρευνας, είναι ότι η Ελλάδα «παραμένει μία από τις πιο συγκεντρωτικές χώρες του ΟΟΣΑ».

Στο σημερινό άρθρο θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τις δαπάνες της ΤΑ, τόσο τις συνολικές όσο και τις επιμέρους κατηγορίες. Δυστυχώς, από την έρευνα προκύπτει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε ως «αυτοδιοικητικούς γείτονες» χώρες της Αφρικής, ενώ «συνορεύουμε» και κατά περίπτωση, με κάποιες χώρες της Ευρω-Ασίας.

Κατά τα γνώμη μου, τρία είναι τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν:

1. Επιβεβαιώνεται η θέση της ΚΕΔΕ για μεσοπρόθεσμη αύξηση των οικονομικών της ΤΑ, στο 8% του ΑΕΠ.
2. Για να πλησιάσουμε το παγκόσμιο κεκτημένο θα πρέπει να μεταφερθούν, με τους απαραίτητους πόρους φυσικά, οι αρμοδιότητες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, του συνόλου της εφαρμοσμένης κοινωνικής πολιτικής και της προληπτικής και πρωτοβάθμιας υγείας.
3. Η έρευνα επισφραγίζει προηγούμενες θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις. Η αποκέντρωση είναι ευθέως ανάλογη της ανάπτυξης. Εάν θέλουμε, ως χώρα, να περάσουμε στην ανάκαμψη, θα πρέπει να απαλλαγούμε άμεσα, από το στείρο συγκεντρωτισμό του ελληνικού κράτους.

Η σχέση δαπανών της ΤΑ και ΑΕΠ

Σε πολλές διεθνείς συγκριτικές έρευνες, η σχέση δαπανών της ΤΑ προς το ΑΕΠ ή το σύνολο των δημόσιων δαπανών, χρησιμοποιείται ως δείκτης αποκέντρωσης. Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η σχέση τόσο πιο αποκεντρωμένο θεωρείται ένα κράτος.

Παρά το ότι ο δείκτης αυτός είναι εύχρηστος και σχετικά απλός, θα πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή.  Από την παγκόσμια εμπειρία προκύπτει ότι ένα υψηλό επίπεδο αυτοδιοικητικών δαπανών δεν σημαίνει απαραίτητα υψηλό επίπεδο αποκέντρωσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εν λόγω δαπάνες, αποτελούν απλώς μεταβιβαστικές πληρωμές από την κεντρική κυβέρνηση. Η ανάθεση αρμοδιοτήτων, που συνοδεύονται από τους σχετικούς πόρους, στην ΤΑ, δεν σημαίνει ότι οι ΟΤΑ έχουν πλήρη αυτονομία όσον αφορά στην επιλογή του πώς και πού, διατίθενται οι συγκεκριμένοι πόροι. Το πιο κοντινό σε εμάς παράδειγμα είναι τα προνοιακά επιδόματα. Τα προνοιακά επιδόματα καλύπτουν περίπου το 1/3 των ΚΑΠ και αποτελούν απλές μεταβιβαστικές πληρωμές που οι δήμοι λαμβάνουν από το κεντρικό κράτος και κατανέμουν στους δικαιούχους.

Οι ΟΤΑ μπορούν επίσης να δεσμεύονται από κανονισμούς, κανόνες και πρότυπα που μπορούν να επιβάλλουν υποχρεωτικές δαπάνες, (περιβαλλοντικά πρότυπα, θεσμικό πλαίσιο παραγωγής έργων, προδιαγραφές ασφαλείας, κλπ), με αποτέλεσμα την αύξηση των δαπανών. Ως εκ τούτου, υπάρχει κίνδυνος υπερεκτίμησης της συμμετοχής των τοπικών δημοσίων δαπανών, ιδίως σε χώρες όπου οι ΟΤΑ έχουν πολλές υποχρεώσεις δαπανών για λογαριασμό της κεντρικής κυβέρνησης.

Η διευκρίνηση αυτή είναι αναγκαία γιατί, όπως θα δούμε και παρακάτω συναντώνται, στην παγκόσμια εμπειρία, ορισμένα ακραία συμπεράσματα. Πιστεύω όμως ότι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τοποθέτηση της χώρας μας στον παγκόσμιο αυτοδιοικητικό χάρτη. Ούτως ή άλλως η συμμετοχή της Ελληνικής ΤΑ στο ΑΕΠ και τις συνολικές δημόσιες δαπάνες είναι αναιμική και στο μικρό αυτό ποσοστό θα πρέπει να προστεθούν, με βάση τα παραπάνω, οι περιορισμένες δυνατότητες αυτόνομης λειτουργίας των ΟΤΑ. Θα πρέπει επομένως ο αναγνώστης να προετοιμαστεί, μιας και τα ουσιαστικά συμπεράσματα είναι πολύ πιο «καταθλιπτικά» από την εικόνα που παρουσιάζουν τα γραφήματα που ακολουθούν.

Το 2013, οι δαπάνες της ΤΑ αντιπροσώπευαν, κατά μέσο όρο,  το 9,0% του ΑΕΠ και το 23,9% των συνολικών δημοσίων δαπανών σε 95 χώρες του δείγματος. Αυτοί οι μέσοι όροι κρύβουν μια μεγάλη ποικιλία εθνικών καταστάσεων. Με βάση αυτό το δείκτη τέσσερις διαφορετικές ομάδες χωρών μπορούν να διακριθούν.

Τρεις χώρες ξεχωρίζουν από την άποψη του ιδιαίτερα υψηλού δείκτη αυτοδιοικητικών δαπανών ως προς το ΑΕΠ και τις συνολικές δημόσιες δαπάνες. Δύο είναι ενιαίες συνταγματικά χώρες (Κίνα και Δανία), ενώ η Τρίτη, (Καναδάς), έχει ομοσπονδιακή συνταγματική οργάνωση.  Στην Κίνα, το 85% των δημόσιων δαπανών πραγματοποιείται από την ΤΑ. Από αυτή την άποψη η Κίνα μπορεί να φαίνεται ότι είναι μία από τις πιο αποκεντρωμένες χώρες του κόσμου. Ωστόσο, η εικόνα αυτή είναι παραπλανητική. Στην Κίνα, οι ΟΤΑ δεν έχουν καμία «έμφυτη» εξουσία. Όλη η εξουσία και οι αρμοδιότητες, της κινέζικης ΤΑ εκπορεύονται από την κεντρική εξουσία η οποία μπορεί να τις ανακαλέσει.

Ποσοστό Δαπανών ΤΑ ως προς το ΑΕΠ και τις Συνολικές Δημόσιες Δαπάνες

Η δεύτερη ομάδα εμπεριέχει χώρες με δείκτη δαπανών ΤΑ προς συνολικές δημόσιες δαπάνες μεγαλύτερό του 35% και ως προς το ΑΕΠ μεταξύ του 15%-25%. Στην ομάδα αυτή συναντάμε κυρίως ομοσπονδιακές χώρες, όπως τις οκτώ από τις εννέα ομοσπονδιακές χώρες του ΟΟΣΑ, (η ένατη, ο Καναδάς, συμμετέχει στην πρώτη ομάδα), καθώς και την Αργεντινή, την Βραζιλία, την Ινδία, τη Ρωσία, τη Νότια Αφρική, τη Φινλανδία, την Κορέα, την Ιαπωνία, το Βιετνάμ και τη Σουηδία.

Η τρίτη ομάδα αποτελείται από χώρες που μοιράζονται τον αντίστοιχο δείκτη μεταξύ 8% και 15% του ΑΕΠ και μεταξύ 15% και 35% των συνολικών δημοσίων δαπανών. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει μόνο ενιαίες συνταγματικά χώρες, με την πλειοψηφία τους να προέρχεται από την Ευρώπη. Ωστόσο, υπάρχουν επίσης δύο χώρες της Λατινικής Αμερικής (Κολομβία και Περού), τρεις χώρες της Ασίας (Ινδονησία, Μογγολία και Φιλιππίνες), δύο χώρες από την Ευρω-Ασία (Καζακστάν και Μολδαβία) και μία από την Αφρική (Γκάνα). Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν ανήκει ούτε σε αυτήν την ομάδα. Η ΤΑ της χώρας μας κατατάσσεται στην επόμενη ομάδα.

Στο άλλο άκρο του φάσματος, βρίσκουμε χώρες με συγκεντρωτική οργάνωση όπου οι τοπικές αρχές έχουν περιορισμένες δαπάνες, αλλά και ευθύνες. Σε αυτές τις χώρες, οι δαπάνες της ΤΑ αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 8% του ΑΕΠ και το 20% των συνολικών  δημοσίων δαπανών. Η ομάδα αποτελείται από μόνο μία ομοσπονδιακή χώρα (Μαλαισία). Περιλαμβάνει σχεδόν όλες τις αφρικανικές χώρες, (το 85% των αφρικανικών χωρών εμπίπτουν σε αυτή η κατηγορία), αλλά και αρκετές χώρες του ΟΟΣΑ, όπως η Χιλή,  Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ισραήλ, Λουξεμβούργο, Νέα Ζηλανδία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία και την Τουρκία, καθώς επίσης και το 65% των χωρών του δείγματος της Λατινικής Αμερικής, (Κόστα Ρίκα, Δομινικανή Δημοκρατία, Παραγουάη, Γουατεμάλα, Ονδούρα, Ελ Σαλβαδόρ, κλπ), αρκετές χώρες της Ευρω-Ασίας (Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία, Αλβανία, κλπ) και κάποια λίγα κράτη από την περιφέρεια της Ασίας- Ειρηνικού (Ταϊλάνδη, Καμπότζη).

Αναφέρθηκε προηγούμενα ότι τα συμπεράσματα δεν είναι πολύ ευχάριστα για την Ελληνική ΤΑ. Είναι όντως δύσκολο για μας που εργαζόμαστε και ζούμε για την ΤΑ, να διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα, στον παγκόσμιο αυτοδιοικητικό χάρτη, δεν ανήκει στην Ευρώπη.

Σχέση Δαπάνες ΤΑ προς ΑΕΠ

Στο παραπάνω αναλυτικό γράφημα γίνεται φανερό, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, με ποιες χώρες συνορεύουμε, αυτοδιοικητικά.

Αποκέντρωση και ανάπτυξη.

Η συσχέτιση του κατά κεφαλή ΑΕΠ μίας χώρας, με τον δείκτη Δαπάνες ΤΑ προς ΑΕΠ ή προς τις συνολικές δημόσιες δαπάνες, φαίνεται να έχει μία ισχυρή θετική στατιστική σημαντικότητα. Ένα σημαντικό συμπέρασμα που επιβεβαιώνει προηγούμενες διεθνείς έρευνες του ΟΟΣΑ.

Ο μέσος δείκτης δαπανών ΤΑ/ ΑΕΠ ή Συνολικές Δημόσιες Δαπάνες ανά οικονομική κατηγορία χωρών, παγκοσμίως.

Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα ανήκει στις χώρες με υψηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ. Άρα ο δείκτης Δαπάνες ΤΑ/ΑΕΠ θα πρέπει να αυξηθεί περίπου κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες, για να φτάσει το μέσο όρο της κατηγορίας της (13,2%). Προφανώς, με δεδομένες τις δημοσιονομικές συνθήκες της χώρας, τα νούμερα αυτά είναι για σήμερα απαγορευτικά. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΚΕΔΕ έχει ορίσει ως ενδιάμεσο μεσοπρόθεσμο  στόχο το 8%, που αντιστοιχεί σε χώρες με μεσαίο προς υψηλό, κατά κεφαλή εισόδημα.

Το σημαντικότερο όμως συμπέρασμα, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι η αποκέντρωση στην Ελλάδα δεν είναι ένα αίτημα της Αυτοδιοίκησης, αλλά αναπτυξιακή προϋπόθεση. Η συγκεντρωτική μορφή του Ελληνικού κράτους, όπως προκύπτει από τα παραπάνω στοιχεία, ταιριάζει σε διαφορετικά αναπτυξιακά επίπεδα. Εάν η χώρα επιθυμεί να διατηρήσει το επίπεδο ζωής της (29^η σύμφωνα με τον Human Development Index) πρέπει να αλλάξει οργάνωση. Το θέμα αυτό είναι επίκαιρο, ιδιαίτερα αυτή την εποχή που όλοι γνωρίζουν ότι η κρίση αντιμετωπίζεται μόνο με ανάπτυξη. Ένα τόσο συγκεντρωτικό κράτος, όπως το Ελληνικό, είναι προφανές ότι θα αποτελέσει ή αποτελεί, τροχοπέδη σε οποιαδήποτε αναπτυξιακή πρωτοβουλία. Από αυτή την άποψη είναι πολύ θετική η συζήτηση για τη νέα διοικητική οργάνωση του Ελληνικού κράτους, αρκεί να μην αποτελέσει το άλλοθι για την αλλαγή και μόνο, του εκλογικού συστήματος της ΤΑ.

Στη συζήτηση για τη διοικητική μεταρρύθμιση θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η αποκέντρωση δεν αποτελεί πανάκεια. Μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες, αλλά συνεπάγεται επίσης και κινδύνους, από την άποψη της αποδοτικότητας των δημόσιων πολιτικών, της δημοκρατικής διακυβέρνησης, της προβολής τοπικά δυναμικών ομάδων πίεσης, όσο και σε θέματα που άπτονται της εθνικής ενότητας. Η αποκέντρωση δεν είναι καλή ή κακή από μόνη της. Τα αποτελέσματα της εξαρτώνται πολύ από τον τρόπο, τη διαδικασία, το σχεδιασμό, το βαθμό ωριμότητας των θεσμών και την υλοποίηση της. Σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματική εφαρμογή αποκεντρωτικών μεταρρυθμιστικών πολιτικών  παίζει η ποιότητα της πολυεπίπεδης – διαβαθμιδικής  διακυβέρνησης. Για το λόγο αυτό η σχετική συζήτηση ούτε εύκολη είναι, ούτε μπορεί να περιοριστεί σε γενικόλογες αναφορές. Αυτό όμως που προκύπτει από την εμπειρία είναι ότι για να υπάρξει ένα χειροπιαστό αποτέλεσμα, πάνω από όλα χρειάζεται ένα επιχειρησιακό σχέδιο εφαρμογής, των όποιων αποκεντρωτικών πολιτικών αποφασιστούν.

Η διάρθρωση των δαπανών.

Στην προσπάθεια της η ΚΕΔΕ να βρει λύση στην υστέρηση της Ελληνικής ΤΑ και στην προσέγγιση της με το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο κεκτημένο, έθεσε ως ενδιάμεσο στόχο, όπως ήδη επισημάνθηκε, οι δαπάνες της να πλησιάσουν το 8% του ΑΕΠ.

Πως όμως μπορεί αυτό να επιτευχθεί;

Ποιες είναι οι δαπάνες εκείνες που μπορούν να αποκεντρωθούν;

Με βάση θεωρητικές προσεγγίσεις, αλλά και τη διεθνή εμπειρία, στο τελευταίο τακτικό συνέδριο της, η ΚΕΔΕ αποφάσισε να διεκδικήσει τη μεταφορά στην ΤΑ, με τους ανάλογους πόρους φυσικά, των αρμοδιοτήτων της πρωτοβάθμιας παιδείας, του συνόλου της εφαρμοσμένης κοινωνικής πολιτικής, της προληπτικής και πρωτοβάθμιας υγείας. Οι λόγοι που επέλεξε αυτές τις αρμοδιότητες είναι απλοί. Οι αρμοδιότητες αυτές διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα σε τοπικό επίπεδο.

Τα δεδομένα της μελέτης του ΟΟΣΑ και του UCLG μπορούν να μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε που τοποθετείται η Ελληνική ΤΑ, σε σχέση με τις συγκεκριμένες αρμοδιότητες στον παγκόσμιο αυτοδιοικητικό χάρτη, αλλά και να εξακριβώσουμε κατά πόσο αυτές οι αρμοδιότητες αποτελούν «κοινό τόπο», στην παγκόσμια διαχειριστική εμπειρία των ΟΤΑ.

Δαπάνες εκπαίδευσης

Στο δείγμα των 101 κρατών της έρευνας, η πρώτη επιμέρους αυτοδιοικητική δαπάνη,  ως ποσοστό του ΑΕΠ, είναι η εκπαίδευση (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, καθώς και η τριτοβάθμια εκπαίδευση σε ορισμένες χώρες). Η εκπαίδευση καλύπτει κατά μέσο όρο το 2,6% του ΑΕΠ, δηλαδή λίγο λιγότερο από το συνολικό μερίδιο της Ελληνικής ΤΑ. Το μερίδιο των δαπανών για την εκπαίδευση είναι σημαντικά υψηλότερο στις ομοσπονδιακές χώρες (4,8% του ΑΕΠ), σε σχέση με τις ενιαίας συνταγματικής οργάνωσης χώρες (2,2%). Η συμμετοχή των δαπανών εκπαίδευσης στις ΤΑ των χωρών του δείγματος περιγράφεται από το παρακάτω γράφημα

Δαπάνες εκπαίδευσης ΤΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ

Όπως προκύπτει από το παραπάνω γράφημα, το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Ελβετία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως ΤΑ επενδύουν πάνω από 5,4% του ΑΕΠ για την εκπαίδευση. Το Βέλγιο πρωτοπορεί με ένα ποσοστό 7,3% του ΑΕΠ. Παρατηρείται ότι η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις.

Κοινωνικές Δαπάνες

Την εκπαίδευση ακολουθούν, ως ποσοστό συμμετοχής του ΑΕΠ σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δαπάνες για την κοινωνική προστασία, (κοινωνικές υπηρεσίες και παροχές, καθώς και οι επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές για τις οικογένειες, τα παιδιά, τους νέους, τους ηλικιωμένους, τους άνεργους, τα άτομα με αναπηρία, τους απόρους, τους μετανάστες, κλπ). Οι δαπάνες της παγκόσμιας ΤΑ, στον τομέα αυτό, αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 1,9% του ΑΕΠ το 2013, (2,8% στις ομοσπονδιακές χώρες και 1,7% σε ενιαίες συνταγματικά  χώρες). Η συμμετοχή των κοινωνικών δαπανών στις ΤΑ των χωρών του δείγματος περιγράφεται από το παρακάτω γράφημα.

Οι κοινωνικές δαπάνες της ΤΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ

Όπως παρατηρείται από το παραπάνω γράφημα, οι ΟΤΑ της Δανίας, δαπανούν πάνω από το 20% του ΑΕΠ στον κοινωνικό τομέα, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι σε μεγάλο βαθμό οι δήμοι διαχειρίζονται πολλές αρμοδιότητες που έχουν σχέση με την κοινωνική ασφάλιση. Στην Κίνα, την Φινλανδία και την Σουηδία οι κοινωνικές δαπάνες της ΤΑ  αντιπροσωπεύουν πάνω από το 5% του ΑΕΠ. Και σε αυτόν τον τομέα η Ελληνική ΤΑ έχει το θλιβερό προνόμιο να καταλαμβάνει μία από τις τελευταίες θέσεις παγκοσμίως.

Γενικές δημοτικές υπηρεσίες.

Η τρίτη υψηλότερη δαπάνη της ΤΑ, ως ποσοστό του ΑΕΠ, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών, στο οποίο δαπανάται, κατά μέσο όρο, το 1,9% του ΑΕΠ. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι ομοσπονδιακές χώρες παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά 4,6%, σε σχέση με τις χώρες με ενιαία συνταγματική οργάνωση 1,3%,  του ΑΕΠ.

Σε αυτή την περίπτωση το πρόβλημα για την Ελλάδα δεν είναι το μικρό μέγεθος που προκύπτει, ως αποτέλεσμα της μικρής συνολικά συμμετοχής των δαπανών της ΤΑ, στο ΑΕΠ. Το πρόβλημα είναι ότι, όπως προκύπτει και από το παρακάτω γράφημα, οι δαπάνες αυτές αποτελούν το μεγαλύτερο κέντρο κόστους της Ελληνικής ΤΑ και ως ποσοστό στις συνολικές δαπάνες από τα μεγαλύτερα στο σύνολο του δείγματος.

Διάρθρωση δαπανών ΤΑ

Το ότι το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα είναι πολλαπλάσιο του μέσου όρου του δείγματος είναι ένα πολύ ισχυρό καμπανάκι, τόσο για αυτούς που έχουν την ευθύνη των στατιστικών στοιχείων, που πρέπει κατά τη γνώμη μου να το διπλοελέγξουν, όσο και για τους ανθρώπους της ΤΑ.

Για την Ελληνική ΤΑ, δύο είναι τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτό το εύρημα:

α) Πρέπει να ξαναδούμε τη διάταξη των δυνάμεων μας. Ειδικά αυτή την εποχή, με το δραματικό περιορισμό ανθρώπινων και χρηματοδοτικών πόρων. Οι δυνάμεις μας θα πρέπει να προσανατολίζονται στην υλοποίηση των αρμοδιοτήτων μας και την εξυπηρέτηση του πολίτη και

Β) να προετοιμαστούμε για να αντιμετωπίσουμε την ευκαιρία που δίνεται, στους γνωστούς κύκλους, να χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο στοιχείο ως αποδεικτικό «λίπους» των Ελληνικών ΟΤΑ…

Δαπάνες για την υγεία

Την τέταρτη θέση στην παγκόσμια ΤΑ καταλαμβάνουν οι δαπάνες για την υγεία.  Οι δαπάνες για την υγεία αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 1,5% του ΑΕΠ. Στην υγεία η διαφορά των ομοσπονδιακών χωρών είναι εμφανής, πλησιάζει το 3,4% του ΑΕΠ και αυτό οφείλεται κυρίως γιατί οι πολιτειακές κυβερνήσεις, έχουν συχνά ευρείες αρμοδιότητες, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των δημόσιων νοσοκομείων, εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες και τη βασική φροντίδα υγείας. Η συμμετοχή των δαπανών για την υγεία στις ΤΑ των χωρών του δείγματος περιγράφεται από το παρακάτω γράφημα. 

Οι δαπάνες της ΤΑ για την Υγεία, ως ποσοστό του ΑΕΠ

Οι δαπάνες για την υγεία ξεπερνούν το 5% του ΑΕΠ στην Δανία, στην Φινλανδία, στην Ιταλία, στην Ισπανία και την Σουηδία. Πρωταθλητής σε αυτόν το τομέα είναι η ΤΑ του  Καναδά, της οποίας οι δαπάνες για τη υγεία καλύπτουν το 10,2% του ΑΕΠ. Παρατηρούμε ότι οι αυξημένες αυτοδιοικητικές δαπάνες για την υγεία, παρά το εμφανές προβάδισμα, δεν είναι προνόμιο μόνο των ομοσπονδιακών χωρών. Υπενθυμίζουμε ότι, στο προηγούμενο άρθρο εντοπίστηκε ότι οι αρμοδιότητες των δήμων στην υγεία προσανατολίζονται στην πρωτοβάθμια και προληπτική υγεία. Δυστυχώς, στον τομέα αυτόν, οι δαπάνες της Ελληνικής ΤΑ ως προς το ΑΕΠ, αγγίζουν το μηδέν.

Σύμφωνα με τη μελέτη του ΟΟΣΑ και του UCLG η διάρθρωση των δαπανών της Ελληνικής ΤΑ είναι:

Διάρθρωση δαπανών της Ελληνικής ΤΑ

Ενώ η διάρθρωση της παγκόσμιας ΤΑ είναι:

Είναι προφανές ότι, όπως εντοπίστηκε και προηγούμενα, αυτό το 30,3% των γενικών δαπανών της Ελληνικής ΤΑ, βγάζει μάτι.

Οι δαπάνες μισθοδοσίας

Το 2013, η ΤΑ κάλυπτε το 35,1% του συνόλου των κρατικών δαπανών προσωπικού, αντιπροσωπεύοντας το 3,3% του ΑΕΠ. Σε ορισμένες χώρες, το μερίδιο του λέοντος των δημοσίων εργαζομένων απασχολείται στην ΤΑ. Οι ΟΤΑ αποτελούν βασικούς εργοδότες του δημοσίου τομέα, είτε άμεσα είτε εκ μέρους της κεντρικής κυβέρνησης, σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία, οι κοινωνικές υπηρεσίες ή η δημόσια τάξη (δημοτική αστυνομία).

Μέχρι πρότινος, πριν τους δραματικούς περιορισμούς σε προσωπικό και μισθούς, οι δαπάνες μισθοδοσίας αποτελούσαν το κλασσικό παράδειγμα ανελαστικών δαπανών. Το ποσοστό των ανελαστικών δαπανών σε ένα δημοτικό προϋπολογισμό είναι πολύ σημαντικό, γιατί σηματοδοτεί καταρχήν την ευελιξία του δήμου να αναλαμβάνει τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και να αντιμετωπίζει κοινωνικά, οικονομικά ή φυσικά φαινόμενα και ιδιαιτερότητες.

Η συμμετοχή των δαπανών μισθοδοσίας στις συνολικές δαπάνες της ΤΑ

Όπως προκύπτει από το παραπάνω γράφημα η Ελλάδα έχει ποσοστό δαπανών μισθοδοσίας, στις συνολικές αυτοδιοικητικές δαπάνες, πολύ μεγαλύτερο από το μέσο όρο των χωρών του δείγματος. Ένας ακόμη δείκτης που περιγράφει τους περιορισμένους βαθμούς αυτονομίας της Ελληνικής ΤΑ. 

Οι δαπάνες της ΤΑ για επενδύσεις

Οι τοπικές δημόσιες επενδύσεις αποτελούν σε πολλές χώρες βασικό επενδυτικό εργαλείο Το 2013, οι επενδύσεις της ΤΑ ανήλθαν σε 1,5% του ΑΕΠ, κατά μέσο όρο, στο δείγμα της μελέτης. Παρατηρούνται όμως τεράστιες διαφορές μεταξύ των χωρών. Από σχεδόν καμία επένδυση της ΤΑ του Μαλάουι, στο 6,8% του ΑΕΠ στην Κίνα, η οποία ξεχωρίζει σαφώς από τις άλλες χώρες που περιλαμβάνονται στο δείγμα. Η συμμετοχή όμως και ο ρόλος των τοπικών δημοσίων επενδύσεων, φαίνεται στη σχέση τους με τις συνολικές δημόσιες επενδύσεις. Οι επενδύσεις της ΤΑ, το 2013, αντιπροσώπευαν σχεδόν το 40% των δημόσιων επενδύσεων σε όλο τον κόσμο. Η σχέση των επενδύσεων της ΤΑ με το ΑΕΠ και το σύνολο των δημοσίων επενδύσεων περιγράφεται στον παρακάτω πίνακα.

Σχέση επενδύσεων ΤΑ με ΑΕΠ και Σύνολο Δημοσίων Επενδύσεων

Από το παραπάνω γράφημα παρατηρούμε ότι πάλι η ΤΑ της χώρας μας βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο, «συνορεύει» με την Κένυα, ενώ είναι πιο κάτω από την Τυνησία ή την Γεωργία.

Ο ρόλος των τοπικών δημόσιων επενδύσεων στην ανάπτυξη έχει εντοπιστεί σε προηγούμενα άρθρα. Λόγω του μεγέθους και της ευελιξίας τους είναι πολύ πιο αποτελεσματικές, δημιουργούν μεγαλύτερα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, έχουν άμεσες επιπτώσεις στην απασχόληση και συμβάλλουν στην άμβλυνση των περιφερειακών και τοπικών ανισοτήτων. Ιδιαίτερα σε μία χώρα, που από την έναρξη της κρίσης μέχρι σήμερα, οι ιδιωτικές επενδύσεις έχουν περιοριστεί δραματικά, για να διατηρηθεί ζωντανό το όραμα της ανάκαμψης, θα περίμενε κάποιος τη γενναία αύξηση των Τοπικών Δημοσίων Επενδύσεων. Στο γράφημα που ακολουθεί περιγράφεται η, κατά μέσο όρο, σχέση των επενδύσεων της ΤΑ με τις συνολικές δημόσιες επενδύσεις, κατά «εισοδηματική» ομάδα χωρών. Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα ανήκει στην ομάδα των χωρών με υψηλό εισοδηματικό δείκτη.

Σχέση Δαπανών για επενδύσεις ΤΑ με Συνολικές Δημόσιες Επενδύσεις ανά εισοδηματική ομάδα χωρών.

Παρατηρούμε ότι, σύμφωνα με το παραπάνω γράφημα, η Ελληνική ΤΑ θα έπρεπε να πραγματοποιεί τις μισές περίπου συνολικές δημόσιες δαπάνες ή τόσες όσες πραγματοποίει το κεντρικό κράτος. Το ποσοστό των τοπικών δημοσίων επενδύσεων, σε σχέση με τις συνολικές δημόσιες επενδύσεις, στην Ελλάδα, είναι 19,4%, λιγότερο από το μισό δηλαδή του μέσου όρου της αντίστοιχης εισοδηματικής τάξης που ανήκει η χώρα μας.

[1] ^[1] (2016) UCLG, OECD. “Subnational governments around the world. Structure and finance” στη διεύθυνση http://www.uclg-localfinance.org/sites/default/files/Observatory_web_0.pdf