Μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) για τις επιδόσεις των δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027
Εξαιρετικά χαμηλή είναι η συμμετοχή των δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 στα πρώτα τέσσερα χρόνια υλοποίησής του και ανέρχεται σε μόλις 4%. Ήτοι μέχρι το 2024 στο σύνολο των 26,2 δις ευρώ δημόσιας δαπάνης του ΕΣΠΑ 2021-2027 (τομεακά και περιφερειακά Προγράμματα) ο συνολικός προϋπολογισμός των εντάξεων των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους ή/και Εποπτευόμενους Φορείς των Δήμων ανέρχεται σε 932,9 εκ. ευρώ.
Το ποσοστό αυτό είναι πιο χαμηλό και από το ποσοστό συμμετοχής των δήμων και Δήμων και Δημοτικών Δομών στα Προγράμματα του ΕΣΠΑ της προηγούμενης Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 κατά την οποία το αντίστοιχο ποσοστό κατά τον 7ο χρόνο υλοποίησης ανερχόταν σε 12,5% επί της ΣΔΔ ή σε 3,5 δις ευρώ.
Η μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Τα παραπάνω στοιχεία καταγράφονται σε μελέτη που εκπόνησε το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία αποτυπώνει την σημερινή κατάσταση και τα ευρήματά της μπορούν να αποτελέσουν έναν οδικό χάρτη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στόχος της μελέτης είναι επίσης η αποτίμηση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων με ημερομηνία αναφοράς την 30/06/2024, ώστε να χρησιμεύσει ως εργαλείο στους εκπροσώπους της ΚΕΔΕ στις Επιτροπές Παρακολούθησης των Προγραμμάτων, ενισχύοντας τις διεκδικήσεις για μεγαλύτερα κονδύλια.
Σύμφωνα με τη μελέτη το συνολικό ποσό των προσκλήσεων που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα από τις Διαχειριστικές Αρχές των Προγραμμάτων ΕΣΠΑ 2021-2027 ανέρχεται σε 3,4 δισ. ευρώ, που αντιπροσωπεύει το 13% της συνολικής δημόσιας δαπάνης των προγραμμάτων. Η μελέτη αναδεικνύει την αναγκαιότητα για μεγαλύτερη συμμετοχή των Δήμων στον σχεδιασμό των προγραμμάτων.
Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ, στοιχεία 30/06/2024), η συμμετοχή των Δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 στα πρώτα 4 χρόνια υλοποίησης ανέρχεται μόλις σε 4% (3,6%), ήτοι στο σύνολο των 26,2 δις ευρώ σε όρους δημόσιας δαπάνης (τομεακά και περιφερειακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027) ο συνολικός προϋπολογισμός των εντάξεων των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους ή/και Εποπτευόμενους Φορείς των Δήμων ανέρχεται σε 932,9 εκ. ευρώ.
Οι εντάξεις έργων στα ΠΕΠ ανέρχεται σε 9,7%
Το ποσοστό εντάξεων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) ανέρχεται σε 9,7% επί της ΣΔΔ των ΠΕΠ ή σε 780,9 εκ. ευρώ σε σύνολο 8,06 δις ευρώ ενώ την ίδια στιγμή η συμμετοχή των Δήμων στα τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027, ήτοι το ποσοστό εντάξεων, ανέρχεται μόλις σε 0,9 % επί της ΣΔΔ των Τομεακών Προγραμμάτων ή σε 160 εκ. ευρώ σε σύνολο 18,2 δις ευρώ.
Το μεγαλύτερο ποσοστό εντάξεων επί της ΣΔΔ του Προγράμματος με Δικαιούχους Δήμους ή/και εποπτευόμενους φορείς εμφανίζει το Πρόγραμμα «Ανατολική Μακεδονία, Θράκη» με ποσοστό 19,02% και ακολουθούν η Δυτική Ελλάδα, με ποσοστό 16%, το Νότιο Αιγαίο, με ποσοστό 15,9%, και η Ήπειρος, με ποσοστό 13,6%.
Αντίθετα το χαμηλότερο ποσοστό εντάξεων με Δικαιούχους τους Δήμους εμφανίζει το Περιφερειακό Πρόγραμμα «Αττική», με ποσοστό που ανέρχεται στο 5%. Κατά μέσο όρο με βάση τα στοιχεία ΟΠΣ 30/6/2024, περίπου 1 στις 4 εντάξεις αφορά έργα με δικαιούχους τους Δήμους.
Συγκεκριμένα, το ποσοστό των ενταγμένων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους, στις συνολικές εντάξεις των Περιφερειακών Προγραμμάτων ανέρχεται σε 28,6% (στοιχεία 30/06/2024).
Όσον αφορά τον ρυθμό συμβασιοποίησης στα Περιφερειακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ σε σύγκριση με αυτόν των Δήμων, παρατηρείται ότι στα περισσότερα ΠΕΠ τα ποσοστά συμβασιοποίησης επί των εντάξεων σε έργα με Δικαιούχους τους Δήμους δεν υπολείπονται σημαντικά από τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του Προγράμματος γεγονός που υποδεικνύει την διοικητική επάρκεια των Δήμων στις διαδικασίες συμβασιοποίησης των έργων τους.
Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα και όσον αφορά τα ποσοστά απορρόφησης των δαπανών σε έργα με Δικαιούχους τους Δήμους σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά στο σύνολο κάθε Προγράμματος, δηλαδή δεν σημειώνεται σημαντική υστέρηση στα ποσοστά απορρόφησης δαπανών των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους.
Όσον αφορά τις εντάξεις των έργων στα Περιφερειακά Προγράμμα ΕΣΠΑ 2021-2027 με Δικαιούχους τους Δήμους παρατηρείται ότι ποσοστό άνω του 80% του συνολικού προϋπολογισμού κατανέμεται σε πέντε (5) μόνο Ειδικούς Στόχους, ως ακολούθως:
• Το 25,7% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο ESO4.11, ο οποίος ενισχύει την ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές και υγειονομικές υπηρεσίες.
• Το 18,8% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο ESO5.1, ο οποίος ενισχύει την ολοκληρωμένη και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική ανάπτυξη, του πολιτισμού, της φυσικής κληρονομιάς, του βιώσιμου τουρισμού και της ασφάλειας στις αστικές περιοχές.
• Το 14,1% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO2.5, ο οποίος στοχεύει στην προαγωγή της πρόσβασης στην ύδρευση και της βιώσιμης διαχείρισης του νερού.
• To 11,6% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO2.1. για την προώθηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης και την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
• To 10,2% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO4.2. ο οποίος ενισχύει τις δράσεις που αφορούν τις Υποδομές εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τομεακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021 -2027.
Στο 0,9% σήμερα η αξία των ενταγμένων έργων των δήμων στα Τομεακά Προγράμματα, ήτοι 160 εκ. ευρώ σε συνολική δημόσια δαπάνη 18,1 δις ευρώ
Η συνολική αξία των ενταγμένων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους στο σύνολο των Τομεακών Προγραμμάτων της ΠΠ 2021-2027 ανέρχεται σε μόλις 160 εκ. ευρώ (ή ποσοστό 0,9% επί της Συνολικής Δημόσιας Δαπάνης των τομεακών Προγραμμάτων, η οποία ανέρχεται σε 18,1 δις ευρώ).
Παρά το γεγονός ότι προβλέπεται η υλοποίηση τεσσάρων μεγάλων δράσεων με Δικαιούχους τους Δήμους εκτιμώμενου συνολικού προϋπολογισμού 600 εκ. ευρώ (SMART CITIES, Ηλεκτρικά Οχήματα, Ανάπτυξη λιμενικών Υποδομών, Ολιστική διαχείριση υδάτων και λυμάτων) το ποσοστό συμμετοχής των Δήμων στα τομεακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 3% έως 4% επί της ΣΔΔ με βάση τόσο την έως τώρα υλοποίηση, ήτοι το ποσοστό ενταγμένων έργων με δικαιούχους Δήμους, όσο και των προγραμματισμένων ενδεικτικών δράσεων με δυνητικούς Δικαιούχους τους Δήμους των Τομεακών Προγραμμάτων βάσει εξειδίκευσης.
Σε επίπεδο Ειδικού Στόχου τα ενταγμένα έργα με Δικαιούχους Δήμους στα Τομεακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027 συνεισφέρουν μέχρι στιγμής μόνο σε τρεις (3) Ειδικούς Στόχους, ήτοι:
• στον Ειδικό Στόχο RS01.2. «Αξιοποίηση των οφελών της ψηφιοποίησης για τους πολίτες, τις εταιρείες, τους ερευνητικούς οργανισμούς και τις δημόσιες αρχές (ΕΤΠΑ)»,
• τον Ειδικό Στόχο RSO2.1. «Προώθηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης και μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΕΤΠΑ)» και, τέλος,
• στον Ειδικό Στόχο RSO2.4. «Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της πρόληψης του κινδύνου καταστροφών, της ανθεκτικότητας, λαμβάνοντας υπόψη προσεγγίσεις που βασίζονται στο οικοσύστημα (ΤΣ)».
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Δήμοι
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Δήμοι περιλαμβάνουν τη γραφειοκρατία, την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και τις περιορισμένες διοικητικές ικανότητες:
- Γραφειοκρατία
Η διαδικασία υποβολής αιτήσεων και υλοποίησης έργων συχνά καθυστερεί λόγω της πολυπλοκότητας των διαδικασιών. Απαιτούνται απλοποιημένα εργαλεία και ψηφιακές λύσεις για την επιτάχυνση των εγκρίσεων και τη μείωση της γραφειοκρατίας. - Έλλειψη Εξειδικευμένου Προσωπικού
Οι Δήμοι αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό για τη διαχείριση των έργων. Η εκπαίδευση και ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού είναι απαραίτητη για την επιτυχή υλοποίηση των προγραμμάτων. - Περιορισμένη Απορροφητικότητα
Η χαμηλή απορρόφηση των πόρων περιορίζει την επίδραση των έργων. Ειδικά στα τομεακά προγράμματα, οι Δήμοι έχουν περιορισμένη συμμετοχή, γεγονός που επιδεινώνει την ανισότητα στη διανομή των κονδυλίων.
Προτάσεις για ενίσχυση της συμμετοχής
Για να βελτιωθεί η συμμετοχή και η αποτελεσματικότητα των Δήμων στα προγράμματα ΕΣΠΑ, η μελέτη προτείνει τις εξής δράσεις:
- Απλοποίηση Διαδικασιών: Ψηφιοποίηση των αιτήσεων και χρήση συστημάτων που μειώνουν τη γραφειοκρατία.
- Εκπαίδευση Προσωπικού: Δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων για στελέχη των Δήμων, εστιάζοντας στη διαχείριση έργων και την απορρόφηση χρηματοδοτήσεων.
- Ενίσχυση Συνεργασιών: Προώθηση συνεργασιών μεταξύ Δήμων, περιφερειών και ιδιωτικού τομέα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας.
- Προώθηση Τομεακών Προγραμμάτων: Παροχή τεχνικής υποστήριξης για τη συμμετοχή των Δήμων σε τομεακά προγράμματα.
- Στοχευμένη Χρηματοδότηση: Εστίαση σε προγράμματα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, όπως έργα ενεργειακής απόδοσης και βιώσιμης κινητικότητας.
Το μέλλον των δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027
Η επιτυχής υλοποίηση των προγραμμάτων ΕΣΠΑ από τους Δήμους θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητά τους να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της προγραμματικής περιόδου. Με την κατάλληλη υποστήριξη και στρατηγικές παρεμβάσεις, οι Δήμοι μπορούν να αξιοποιήσουν τις διαθέσιμες χρηματοδοτήσεις για να ενισχύσουν την ποιότητα ζωής και την οικονομική ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες.
Το ΕΣΠΑ 2021-2027 παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για τους Δήμους να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στη βιώσιμη ανάπτυξη της Ελλάδας. Η επένδυση στις τοπικές πρωτοβουλίες και η υιοθέτηση καινοτόμων προσεγγίσεων μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές, διασφαλίζοντας την ευημερία των πολιτών και τη συνοχή των τοπικών κοινωνιών.