Στο πλαίσιο των ετήσιων εκδηλώσεων «Πέλεκον: μέρες γιορτών Βοΐου 2024» οι οποίες φέτος είναι αφιερωμένες στα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε το πρωί του Σαββάτου 22/6/2024 στο Πνευματικό Κέντρο Πελεκάνου, Ημερίδα με την συμμετοχή επιστημόνων και αρχαιολόγων και με τίτλο «Θεσμοί στην τοπική οργάνωση του Βοΐου: από το «Κοινόν των Ορεστών» της αρχαιότητας στις Κοινότητες της Τουρκοκρατίας». Στην ημερίδα παραβρέθηκε και ο Δήμαρχος Αμπελοκήπων-Μενεμένης και Πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος Λάζαρος Κυρίζογλου ο οποίος και τιμήθηκε από το Δήμαρχο Βοΐου Χρήστο Ζευκλή για την προσφορά του στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ο κ. Κυρίζογλου στο σύντομο χαιρετισμό ευχαρίστησε τη δημοτική αρχή και τους παρευρισκόμενους και αναφέρθηκε στους δεσμούς του με την περιοχή καθώς όπως είπε και ο ίδιος: «Κατάγομαι από ένα χωριό, Τσάκονη Καστοριάς και από τη μεριά της μητέρας μου από ένα πολύ μικρό χωριό την Αχλαδιά Βοϊου. Είμαι γέννημα – θρέμμα Δυτικομακεδόνας προσφυγικής καταγωγής. Υπηρέτησα μεγάλο μέρος της 28μηνης στρατιωτικής μου θητείας (1978-1981) ως έφεδρος αξιωματικός, στο Τσοτύλι, με περιοχή ευθύνης το Τσοτύλι, τον Πεντάλοφο, το Επταχώρι, τη Νεάπολη, την Εράτυρα, τη Σιάτισα κι όλα τα χωριά της Επαρχίας Βοϊου. Γνώρισα καλά τα χωριά, τις περιοχές και τους κατοίκους. »
Οι Γιορτές Πέλεκον διοργανώνονται από τον Πολιτιστικό σύλλογο Μύριχο, από την Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων, από τη Βοϊακή Εστία Θεσσαλονίκης , από τη Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο “Πέλκα” και από τον Σύλλογο Απανταχού Πολυλακκιωτών Κοζάνης, με συνδιοργανωτές την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και τον Δήμο Βοΐου. Οι εκδηλώσεις τελούν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εσωτερικών και ειδικότερα τον Τομέα Μακεδονίας και Θράκης.
Ακολουθεί ο χαιρετισμός του κ. Κυρίζογλου:
Σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση και την τιμή. Είναι επαίνου άξια η καθιέρωση το 2016 και η πραγματοποίηση των εκδηλώσεων : «Μέρες Γιορτών Βοΐου ΠΕΛΕΚΟΝ 2024». Είναι θεσμός πλέον και γίνεται ιχνηλάτηση, ανεύρεση και διάσωση στοιχείων της ιστορίας, του πολιτισμού, της τέχνης και της παράδοσης του τόπου μας, σε βάθος 2.200 ετών.
Είναι αυτονόητη η συγκίνησή μου. Κατάγομαι από ένα χωριό, Τσάκονη Καστοριάς και από τη μεριά της μητέρας μου από ένα πολύ μικρό χωριό την Αχλαδιά Βοϊου. Είμαι γέννημα – θρέμμα Δυτικομακεδόνας προσφυγικής καταγωγής. Υπηρέτησα μεγάλο μέρος της 28μηνης στρατιωτικής μου θητείας (1978-1981) ως έφεδρος αξιωματικός, στο Τσοτύλι, με περιοχή ευθύνης το Τσοτύλι, τον Πεντάλοφο, το Επταχώρι, τη Νεάπολη, την Εράτυρα, τη Σιάτισα κι όλα τα χωριά της Επαρχίας Βοϊου. Γνώρισα καλά τα χωριά, τις περιοχές και τους κατοίκους. Γάμους, πανηγύρια, ήθη, έθιμα.
Ο χρόνος φεύγει, τρέχει, κυλάει σαν τα νερά του Μύριχου ποταμού αυτού του τόπου. Μα η νοσταλγία δηλαδή το άλγος, ο πόνος που γεννάει η προσμονή, η λαχτάρα της επιστροφής στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, στον τόπο καταγωγής μας, μας σημαδεύει. Αυτός, ο ίδιος νόστος από τον Όμηρο ως τα σήμερα. Από το ρήμα νέομαι (επιστρέφω) με ετεροίωση του (ε) σε (ο) νόστος. Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας απαρνείται ακόμα και την Αθανασία για χάρη του νόστου του. Τόσο έντονη και ιδιαίτερη είναι η επιθυμία της επιστροφής. Έτσι αισθάνομαι. Αυτά τα συναισθήματα με κατέχουν.
Η άλλη επισήμανση που θέλω να κάνω είναι η θεματολογία: «Θεσμοί στην τοπική οργάνωση του Βοϊου: Από το «Κοινόν των Ορεστών» της αρχαιότητας στις Κοινότητες της Τουρκοκρατίας» και το γεγονός ότι οι εφετινές μέρες γιορτών συμπίπτουν με τα 50 χρόνια τη αποκατάστασης της Δημοκρατίας (1974-2024).
Το 1974 ήμουν πρωτοετής φοιτητής νομικής στο ΑΠΘ. Έζησα όλες τις στιγμές της τραγωδίας της Κύπρου, της κατάρρευσης της δικτατορίας, της αποκατάστασης της Δημοκρατίας με την ηγεσία του αείμνηστου Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ύστερα από 50 χρόνια ομαλού δημοκρατικού – κοινοβουλευτικού βίου, αυτό το οποίο συμπεραίνω είναι ότι οι Έλληνες σε σύγκριση με τα μεγάλα, πολυπληθή και ισχυρά έθνη, είμαστε λίγοι αριθμητικά (αλλά ισχυροί πολιτισμικά με τον οικουμενικό πολιτισμό μας) και δεν έχουμε την πολυτέλεια του διχασμού, της οξύτητας, της άγονης και ανέξοδης αντιπαράθεσης, του λαϊκισμού που είναι εχθρός τη δημοκρατίας και των πολιτών. Ζήσαμε διχασμούς εθνικούς και εμφυλίους και τους πληρώσαμε ακριβά. Μόνο με ενιαίο, αρραγές, εθνικό μέτωπο μπορούμε να πάμε μπροστά.
Ακούστε λοιπόν ένα μικρό τμήμα δημοσιεύματος στην Επιθεώρηση της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως το 1927 για τον κατά την επανάσταση του 1821 εμφύλιο πόλεμο: «Ούτε αι επι τάπητος διεθνείς διαπραγματεύσεις, ων αντικείμενον ήτο η Ελλάς ούτε αι κατ΄ αυτής παρασκευαί εχθρικού (δηλ. Τουρκικού) στρατού και στόλου ή αι παραινέσεις των Φιλελλήνων και ο κίνδυνος ματαιώσεως του δανείου ίσχυσαν, ίνα κατασιγάσωσι τα κοχλάζοντα εσωτερικά πάθη. Αποτυχουσών δε και των περί συμβιβασμού αποπειρών, τα αντίζηλα κόμματα επεδόθησαν εις πύκνωσιν των τάξεων και απεφάσισαν, ίνα επιλύσωσι δια των όπλων την μεταξύ αυτών διαφοράν. Αι εμφύλιοι εν Ελλάδι έριδες είχον περιέλθει ενωρίτατα εις γνώσιν των Μ. Δυνάμεων και επηρέαζον βεβαίως τας διαθέσεις των τε ευμενώς και των δυσμενώς προς την Ελληνικήν υπόθεσιν διακειμένων. Των μεν αφήρουν το θάρρος, όπως υποστηρίξωσι πλήρη ανεξαρτησίαν, των δε ενίσχυον τους ισχυρισμούς περί του αδυνάτου της αυτοκυβερνήσεως». Για να πει ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός στον Ύμνο εις την Ελευθερία, τον Εθνικό μας ύμνο: «μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένα έθνη αληθινά, εάν μισούνται, ανάμεσό τους, δεν τους πρέπει λευτεριά…».
Κύριες – Κύριοι
Ως αυτοδιοικητικός και προσεγγίζοντας το θέμα της συνάντησής μας: «Θεσμοί στην τοπική οργάνωση του Βοϊου: Από το «Κοινόν των Ορεστών» της αρχαιότητας στις Κοινότητες της Τουρκοκρατίας», θέτω υπόψη σας δυο (2) πηγές, που δείχνουν και πόσο παλαιός είναι ο θεσμός της Τ.Α., των Κοινοτήτων και των Δήμων αλλά και την διαπάλη μεταξύ Κεντρικής Εξουσίας, Κεντρικού κράτους και αυτοδιοίκησης. Της μόνιμης διεκδίκησης της Τ.Α. αρμοδιοτήτων με πόρους. Της αποκέντρωσης. Που ναι μεν προβλέπονται σε όλα τα Ελληνικά Συντάγματα (1911,1975) αλλά δεν γίνονται πράξη. Ακούστε λοιπόν.
Ο μεγάλος, με την πνευματική έννοια μεγάλος, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), ο οποίος προτίμησε να πεινάσει παρά να προσκυνήσει και να υποταχθεί στους ισχυρούς της πολιτικής, που ήταν άνθρωπος λαϊκός και γι’ αυτό κι όχι για χρηματισμό, συνέταξε το 1903 το πρώτο καταστατικό θεσσαλικού αγροτικού συλλόγου, όπου για την αυτοδιοίκηση γράφει:
«το βιβλιάριον τούτο, το περιέχον το Καταστατικόν της νεωστί αποκατάστασης Κοινότητος του μικρού χωρίου Κοσκινά της Καρδίτσης, μοι φαίνεται ως μια αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων. Η αλλαγή εξουσίας και Κυβερνήσεως, και η φυσική εντεύθεν ανωμαλία, η ζύμωσις η εκ του κομματισμού προερχομένη, η ανεπάρκεια και αφροντισία των Ελληνικών Κυβερνήσεων, των λόγω μεν επαγγελλομένων εκάστοτε την λεγομένη αποκέντρωσιν, πράγματι δε εξασκουσών τη συγκέντρωσιν μέχρις αποπνιγμού, και η γειτνίασις του συχνά πλημμυρούντος Παμίσου (ποταμού), όλα ταύτα συλλήβδην υπήρξαν αφορμή όπως μη διοικήται καλώς το χωρίον και φθίνη η Κοινότης. Χάρις τω Θεώ ανέτειλε επ’ εσχάτων η ευεργέτις πρωτοβουλία νεαρών ευπαιδεύτων ανδρών, τέκνων του αυτού χωρίου, εις το πνεύμα των οποίων επήλθε φωτισμός και ευβουλία, προς άρσιν των κακών τούτων».
Το 2021 πλημμύρισε ξανά ο Πάμισος ποταμός και ξήλωσε τη γέφυρα. Τα συμπεράσματα δικά σας. Κάθε ομοιότητα με την σήμερον έχει απόλυτη σχέση.
Το 1927, με την συμπλήρωση 100 ετών από την ηρωϊκή έξοδο του Μεσολογγίου (10 προς 11 Απριλίου 1826), έγινε συνάντηση στο Μεσολόγγι δημάρχων της χώρας, κατά τις τότε εορτές τιμής και μνήμης, και αποφασίσθηκε η ίδρυση της Ένωσης Δήμων Ελλάδος. Μεταξύ των αποστολών δηλ. των καταστατικών αρχών της Ένωσης Δήμων Ελλάδος ήταν και «η περιφρούρησις της αυτονομίας των οργανισμών της αυτοδιοικήσεως από τας εκδηλουμένας εκάστοτε συγκεντρωτικάς τάσεις της κεντρικής αρχής, η αύξησις της εξουσίας των, η επέκτασις των αρμοδιότητός των και η κατοχύρωσις αυτών, το μεν δια της καλλιτέρας επιλογής των οργάνων (δηλ. εκλογικό σύστημα) και των μεθόδων της κεντρικής διοικήσεως, το δε δια της καθιερώσεως ενός πλήρους και αρτίως ωργανωμένου συστήματος απονομής της διοικητικής δικαιοσύνης» (Επιθεώρησις Τοπικής Αυτοδιοικήσεως). Τα συμπεράσματα δικά σας.
Όταν σε άλλες πανάρχαιες κοινωνίες κυριαρχούσε ο ένας, ο μόνος, ο απόλυτος άρχων, ο ανεξέλεγκτος αρχηγός, ως επίγειος θεός, στις ελληνικές πόλεις η συνέλευση των πολιτών, στην οποία δεν ανακοινώνονταν διαταγές, αλλά προτάσσονταν η ερώτηση «τις αγορεύειν βούλεται;», έπαιρνε τις αποφάσεις, εξέλεγε τους άρχοντες, καθόριζε τα όρια της εξουσίας τους, ενέκρινε ή απέρριπτε την λογοδοσία τους.
Γι αυτό και λέγεται πως ο αυτοδιοικητικός θεσμός αποτελεί υποστατικό γνώρισμα του ελληνισμού, ή μάλλον πως η Αυτοδιοίκηση, η κοινοτική μας παράδοση, είναι η αειθαλής τροφός του Γένους των Ελλήνων.
Οι Κοινότητες κράτησαν ζωντανή την παράδοση, τα ήθη, τα έθιμα, τη γλώσσα, τη συλλογική μνήμη, την αίσθηση της κοινής ταυτότητας.
Οι Κοινότητες, στο πέρασμα των αιώνων, διατήρησαν, καλλιέργησαν και ανέπτυξαν τις λειτουργίες τους, κάτω από ποικίλες κρατικές εκφάνσεις, φίλιες ή εχθρικές, προσαρμοζόμενες βέβαια στις εξωτερικές συνθήκες, κρατώντας όμως πάντα αλώβητο τον πυρήνα του αυτοδιοικητικού πνεύματος.
Και όταν, μέσα από τις οδύνες και τις ωδίνες των Κοινοτήτων, μέσα από τους αγώνες και τις θυσίες των μελών τους, αναδύθηκε, κάποια στιγμή, αυτόνομο και ελεύθερο το ελληνικό κράτος, τότε, αντί να αφεθούν να ανθίσουν, επιτέλους, οι αυτοδιοικητικοί θεσμοί, οι Κοινότητες θεωρήθηκαν εξαρτήματα ενός μακρινού και απρόσωπου διοικητικού μηχανισμού.
Ξεκίνησε, με την απελευθέρωση της πατρίδας μας, πάλη σκληρή, νομοθετική και πολιτική, που δεν έχει καταλαγιάσει ακόμη, ανάμεσα στην, αναβλύζουσα από τα κάτω, σύμφυτη με τον ελληνισμό Αυτοδιοίκηση και στην επιβαλλόμενη εκ των άνω Κρατική Διοίκηση.
Η ζωντάνια, ο αυθορμητισμός, οι εύχυμοι καρποί των Κοινοτήτων, σε πολλές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας μας, περιορίστηκαν αφόρητα, στράγγιξαν, μαράζωσαν, αφέθηκαν στην παρακμή.
Όμως, κάθε φορά, που ο ουρανός συννέφιαζε, κάθε φορά που μια κρίση, είτε πολεμική, είτε οικονομική, είτε όπως πρόσφατα υγειονομική, χτυπούσε την πόρτα αυτού του Κράτους, η Αυτοδιοίκηση, οι Κοινότητες και οι Δήμοι, ήταν και είναι στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
Και η Αυτοδιοίκηση δεν είναι απρόσωπη, δεν είναι απομακρυσμένη από τον καθημερινό πολίτη, δεν είναι ένας απλός μηχανισμός καταγραφής στατιστικών δεδομένων.
Η Αυτοδιοίκηση, παρά τους θεσμικούς και διοικητικούς περιορισμούς και παρά την οικονομική αφαίμαξη την οποία συστηματικά υφίσταται, αντλεί δυνάμεις, όπως ο Άτλας, από τον ίδιο τον τόπο τον οποίο υπηρετεί.
Και είναι, διαχρονικά, ο σημαντικότερος παράγοντας για την αντιμετώπιση όλων των κρίσεων που έπληξαν και πλήττουν το ελληνικό κράτος.
Αποτελεί τον μοναδικό αξιόπιστο παράγοντα που διατηρεί και αναζωπυρώνει την κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη. Γιατί αυτή είναι η φύση της.
Κι όταν, όπως από παλιά συνέβαινε σ’ αυτά τα μέρη, κι όπως συνεχίζει να συμβαίνει και τώρα, αυτή τη φύση, αυτά τα εγγενή χαρακτηριστικά της Αυτοδιοίκησης τα ενστερνίζονται, τα καλλιεργούν και τα αναπαράγουν τα ίδια τα μέλη των τοπικών κοινωνιών, τότε συγκροτούνται, ή μάλλον αναβιώνουν, αυτές οι πόλεις, αυτές οι Κοινότητες, που ο Πλάτωνας τις αποκαλούσε «άριστα πολιτευόμενες».
Και ποια είναι αυτή η «άριστα πολιτευομένη πόλις»;
Είναι αυτή, που όποτε συμβαίνει σε έναν από τους πολίτες της κάτι αγαθό ή κάτι κακό, τότε αισθάνεται σε μεγάλο βαθμό πως αυτό συμβαίνει σ’ αυτή την ίδια, και συμμετέχει ολόκληρη στη χαρά ή στη λύπη του μέλους της (Πολιτεία, 462 d-e).
Είναι, αυτές οι Κοινότητες της περιοχής μας, που όλοι οι κάτοικοί τους λειτουργούσαν σαν ένα σώμα, σαν μια ψυχή, σαν μια φωνή, φροντίζοντας για το σύνολο και αφήνοντας στους επιγενόμενους -και σ’ εμάς σήμερα- λαμπρά παραδείγματα οργάνωσης και προκοπής του κοινοτικού βίου, που αποτελούν ασφαλή οδηγό για το μέλλον μας.
Την περίοδο 2014-2019, που ήμουν Πρόεδρος της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, εκτυπώσαμε την μνημειώδη μονογραφία του αείμνηστου Λυκειάρχου – Θεολόγου Εμμανουήλ Βαλσαμίδη με τίτλο: « Των Ελλήνων οι Κοινότητες- Νάουσα – Η Δημογεροντία». Το έργο αυτό αποκαλύπτει την λησμονημένη, στις μέρες μας, ταυτότητα της Κοινοτικής Αυτοδιοίκησης, όπως αυτή άνθισε και μεγαλούργησε στην εκπνοή των αιώνων της οθωμανοκρατίας και στην αυγή του Ελληνικού Κράτους στη Μακεδονία, στις Νέες Χώρες. Σε χειρόγραφα βιβλία πρακτικών, που ένας Ιερέας στη Νάουσα βρήκε καθαρίζοντας τους αποθηκευτικούς χώρους ναού, εκδιπλώνονται όλες οι αγωνίες, οι προσπάθειες αλλά και οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και φιλοδοξίες των μελών της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της Νάουσας τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Τα ίδια ισχύουν φυσικά και με όλες τις Ελληνορθόδοξες Κοινότητες στη Μακεδονία. Φανερώνεται ο δυναμισμός και το εύρος της Κοινοτικής Αυτοδιοίκησης, που επεκτείνει τη μέριμνά της σε τομείς όπως η ρύθμιση των κανόνων της ενοριακής ζωής, η λειτουργία των σχολείων, η πρόσληψη εκπαιδευτικού προσωπικού, η στήριξη της μόρφωσης των νέων, η με τα μέτρα της εποχής προστασία της δημόσιας υγείας, η διευθέτηση θεμάτων τοπικής αγοράς, η προάσπιση της ασφάλειας, της ησυχίας και των συμφερόντων του τοπικού πληθυσμού έναντι του ξένου δυνάστη, κ.ο.κ. Πρόκειται για μια αειθαλή μαρτυρία της ιστορικής συνέχειας και της αληθινής ταυτότητας της Ελληνικής Τοπικής αυτοδιοίκησης.
Κυρίες – Κύριοι
Είχα την τιμή και την ευτυχία να γνωρίσω τον αείμνηστο Νικόλαο Παπαγεωργίου που μαζί με τον αδερφό του Λεωνίδα Παπαγεωργίου είναι μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες. Δημιουργοί του Νοσοκομείου Παπαγεωργίου, που είναι η ναυαρχίδα του εθνικού μας συστήματος υγείας. Γαλουχημένοι στον τόπο του ευεργετισμού που είναι η επαρχία Βοϊου και μάλιστα στην Μητρόπολη του ευεργετισμού που είναι η Σιάτιστα και μάλιστα σε μία πολυτάραχη εποχή, από μια οικογένεια υπόδειγμα για τις ηθικές αξίες, τη φιλοπατρία και την ανθρωπιά της. Θερμά συγχαρητήρια στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, το Δήμο Βοϊου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μύριχο για την βράβευση του Ιδρύματος Παπαγεωργίου.
Κι ο δικός μας δήμος ονοματοδότησε ένα δημοτικό του σχολείο σε Δημοτικό Σχολείο Νικόλαος Παπαγεωργίου προς τιμήν της αιώνιας μνήμης του και παντοτινής ευγνωμοσύνης.
Σας ευχαριστώ.