Το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο για τη Χρηματοδότηση και τις Επενδύσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που έχει δημιουργηθεί από τον ΟΟΣΑ και την UCLG, εξέδωσε την 3η επικαιροποιημένη μελέτη του. Υπενθυμίζεται ότι οι προηγούμενες μελέτες είχαν εκδοθεί το 2016 και το 2019 αντίστοιχα.

Στη μελέτη του 2022 περιλαμβάνονται στατιστικά στοιχεία από τις Τοπικές Αυτοδιοικήσεις 135 χωρών, που καλύπτουν το 93% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 94% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Όπως τονίζεται στη μελέτη, απώτερος στόχος της είναι «να υποστηρίξει τη χάραξη πολιτικής σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και να συμβάλει στη βελτίωση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και αποκέντρωσης».

Στο άρθρο αυτό, καταβάλλεται προσπάθεια να ενταχθεί η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση στο διεθνές της περιβάλλον. Στόχος του είναι, όχι μόνο να διαπιστωθεί η σημερινή θέση της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο διεθνές περιβάλλον της, αλλά να εντοπιστούν και οι αποκλίσεις ή συγκλίσεις σε σχέση με τις προηγούμενες μελέτες, δηλαδή από το 2016 μέχρι σήμερα. Η ημερομηνία έκδοσης της μελέτης, με τα συλλεχθέντα στοιχεία, έχει μία χρονοκαθυστέρηση.  Τα στατιστικά στοιχεία αφορούν στο 2013, 2016 και 2020.

Με βάση τη «μεγάλη εικόνα» το άρθρο φιλοδοξεί να παράσχει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να εντοπίσει μακροοικονομικές στρατηγικές, αναπτυξιακές πολιτικές, αποκεντρωτικές διαδικασίες και μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις οι οποίες θα αξιοποιήσουν τα πλεονεκτήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και θα αναβαθμίσουν το ρόλο των Ελληνικών Δήμων.

Στο πρώτο μέρος του άρθρου παρουσιάζονται οι συγκρίσεις και οι εξελίξεις, σε σχέση με τα έσοδα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με ιδιαίτερη έμφαση στη διάρθρωσή τους και στους δείκτες αποκέντρωσης και τοπικής οικονομικής αυτονομίας.

Στο δεύτερο μέρος του άρθρου παρουσιάζονται οι δαπάνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με δεδομένη την ασθενή συμμετοχή των δαπανών της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο ΑΕΠ, περιγράφονται οι αρμοδιότητές της, σε σχέση με τη διεθνή και Ευρωπαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση και παράλληλα παρουσιάζονται οι αποκλίσεις, όσον αφορά στο κόστος μισθοδοσίας και στο ύψος και τη συμμετοχή των τοπικών δημοσίων επενδύσεων, στις συνολικές δημόσιες επενδύσεις.

Τέλος, στα συμπεράσματα καταβάλλεται προσπάθεια να διατυπωθούν προτάσεις για την άμβλυνση της απόστασης μεταξύ της Ελληνικής ΤΑ και της Ευρωπαϊκής ΤΑ, αλλά και να εντοπιστούν πολιτικές που θα μπορούσαν, με μία έξυπνη εξειδίκευση, να συμβάλλουν στην εθνική προσπάθεια για μία «από τα κάτω» βιώσιμη ανάπτυξη.

Τα Έσοδα της ΤΑ

Η σχέση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), αποτελεί δείκτη διεθνών συγκρίσεων για το βαθμό αποκέντρωση ενός κράτους. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο το κράτος θεωρείται πιο αποκεντρωμένο. Στα παραπάνω γραφήματα απεικονίζεται η θέση της χώρας μας, σε σχέση με το διεθνές της περιβάλλον, για τα έτη 2013, 2016, 2020. Παρατηρείται ότι ο δείκτης εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ως προς το ΑΕΠ είναι σταθερά μικρότερος από τον μέσο αντίστοιχο όρο του συνόλου των χωρών του δείγματος και  του συνόλου των χωρών με ενιαία συνταγματική οργάνωση. Με βάση το δείκτη αυτόν,  η χώρα μας κατατάσσεται μεταξύ των πιο συγκεντρωτικών κρατών-μελών του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Διάρθρωση εσόδων

Έναν επίσης δείκτη διεθνών συγκρίσεων, αποτελεί η διάρθρωση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με τον δείκτη αυτόν αναδεικνύεται η οικονομική αυτονομία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Κυρίως αφορά στη σχέση των ίδιων εσόδων με τις επιχορηγήσεις. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των επιχορηγήσεων, ως προς τα συνολικά έσοδα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο μεγαλύτερος θεωρείται ο κίνδυνος οικονομικής και πολιτικής κηδεμονίας των ΟΤΑ από την κεντρική κυβέρνηση.
Στα παραπάνω γραφήματα παρουσιάζεται η διάρθρωση των εσόδων της διεθνούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης το 2013, 2016 και 2020. Παρατηρείται ότι καθ’ όλη τη χρονική διάρκεια, που καλύπτουν οι μελέτες του ΟΟΣΑ, στα συνολικά έσοδα της χώρας μας κυριαρχούν οι επιχορηγήσεις, με τα ίδια έσοδα, κυρίως από φόρους και τέλη να παίζουν ένα συμπληρωματικό ρόλο. Αυτός είναι ένας ακόμα δείκτης που κατατάσσει την Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση ως μία από τις ασθενέστερες Αυτοδιοικήσεις, όσον αφορά στην οικονομική της αυτοδυναμία, μεταξύ των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε έχουν ενιαία είτε ομοσπονδιακή συνταγματική οργάνωση.

Τα έσοδα της ΤΑ σε υψηλού εισοδήματος χώρες

Ο ΟΟΣΑ κατατάσσει την Ελλάδα στις χώρες με υψηλό εισόδημα. Στο παρακάτω γράφημα, παρουσιάζεται η σχέση των φορολογικών εσόδων και των επιχορηγήσεων στη χώρα μας και στον μέσο όρο των χωρών με υψηλό εισόδημα.

Το πρώτο που παρατηρείται είναι η επιβεβαίωση του συμπεράσματος το οποίο εξήχθη από τα προηγούμενα γραφήματα, ο κυρίαρχος ρόλος, δηλαδή, των επιχορηγήσεων στα συνολικά έσοδα της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ένα δεύτερο συμπέρασμα, το οποίο προκύπτει, από το παραπάνω γράφημα, είναι η ευελιξία, που παρουσιάζουν οι Τοπικές Αυτοδιοικήσεις των υπολοίπων κρατών με υψηλό εισοδηματικό επίπεδο. Παρατηρείται ότι, κατά την περίοδο της κρίσης, οι επιχορηγήσεις τους βρίσκονται περίπου στο ίδιο επίπεδο με της Ελλάδας, το 2016 περιορίζονται κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το 2020, με την κρίση της πανδημίας, αυξάνεται πάλι ο παρεμβατικός ρόλος του κεντρικού κράτους.

Αντίθετα, στη χώρα μας, το ποσοστό των επιχορηγήσεων παραμένει σχετικά σταθερό.

Στα φορολογικά έσοδα επίσης των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων, στις χώρες με υψηλό εισόδημα, παρατηρείται μία ευελιξία. Το 2016 εμφανίζουν μία αύξηση σε σχέση με το 2013, ενώ αντίθετα, το 2020 πέφτουν στα επίπεδα του 2013, λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας και του lockdown.

Τα φορολογικά έσοδα της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι, καθ΄ όλη την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, 10 ποσοστιαίες μονάδες μικρότερα από ότι ο αντίστοιχος μέσος όρος των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων σε χώρες υψηλού εισοδήματος.

Οι Δαπάνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Οι δαπάνες της τοπικής αυτοδιοίκησης ως ποσοστό του ΑΕΠ

Στα παραπάνω γραφήματα παρουσιάζεται η πορεία του δείκτη δαπανών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ως προς το ΑΕΠ, για τα έτη 2013, 2016, 2020. Και σε αυτή την περίπτωση επιβεβαιώνονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν κατά την παρουσίαση των εσόδων. Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται και ως δείκτης αποκέντρωσης, η Ελλάδα και βάσει αυτού, συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον συγκεντρωτικών χωρών του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ύψος των δαπανών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνδέεται και με το εύρος των αρμοδιοτήτων. Η Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει πολύ περιορισμένες αρμοδιότητες, σε σχέση με το ευρωπαϊκό αλλά και το διεθνές περιβάλλον της και αυτό αποτελεί ένα ακόμα δείκτη συγκεντρωτισμού του Ελληνικού κράτους.

Οι αρμοδιότητες της ΤΑ σε διεθνές επίπεδο

Μια πιο προσεκτική εξέταση των δαπανών της ΤΑ (ΟΟΣΑ 2022) , αντικατοπτρίζει τόσο τη συμμετοχή των ΟΤΑ σε ορισμένους βασικούς τομείς τοπικής ανάπτυξης και ευημερίας (εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική προστασία, περιβάλλον κ.λπ.) όσο και στην κατανομή των αρμοδιοτήτων- ευθυνών στις διοικητικές βαθμίδες. Από τη διάρθρωση των δαπανών των ΤΑ σε όλο τον κόσμο, αποκαλύπτεται ότι η εκπαίδευση, οι διοικητικές υπηρεσίες και η κοινωνική προστασία είναι οι πρωταρχικοί τομείς, μεταξύ των αρμοδιοτήτων, των ΟΤΑ. Πιο αναλυτικά θα μπορούσαμε να επισημάνουμε:

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί διεθνώς τον τομέα με τις μεγαλύτερες δαπάνες των ΟΤΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ. Περιλαμβάνει την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σε ορισμένες χώρες, την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Κατά μέσο όρο, η εκπαίδευση αντιπροσώπευε το 2,2% του ΑΕΠ και το 20,2% των δαπανών της ΤΑ, το 2020.

Σε ορισμένες χώρες, οι δαπάνες για την εκπαίδευση χρηματοδοτούνται πλήρως, μέσω ειδικών επιχορηγήσεων. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι υπάρχουν λίγες χώρες όπου η εκπαίδευση δεν είναι αποκεντρωμένη αρμοδιότητα και είναι πλήρως συγκεντρωμένη, όπως συμβαίνει σε ορισμένες χώρες της Ασίας, του Ειρηνικού ή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (π.χ. Μαυροβούνιο, όπου οι δήμοι έχουν πολύ περιορισμένες αρμοδιότητες σε κοινωνικούς τομείς όπως η υγεία, η κοινωνική προστασία ή η εκπαίδευση).

Η Ελληνική ΤΑ κινείται ανάμεσα στις δύο ακραίες καταστάσεις. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 έχει, ως μεταφερόμενη αρμοδιότητα, την επισκευή και συντήρηση των σχολικών κτιρίων.

Η μεγάλη απόσταση της συμμετοχής των δαπανών για την εκπαίδευση μεταξύ της Ελληνικής και της διεθνούς ΤΑ και ιδιαίτερα της Ευρωπαϊκής, δικαιολογεί τον διεκδικητικό στόχο της ΚΕΔΕ:

Ως πρώτο βήμα, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση να περάσει στην ΤΑ συνοδευόμενη, σύμφωνα με το Σύνταγμα, από τους κατάλληλους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους.

Γενικές διοικητικές-οικονομικές υπηρεσίες

Ο δεύτερος τομέας με τις υψηλότερες δαπάνες, όσον αφορά στο ΑΕΠ, είναι οι γενικές διοικητικές υπηρεσίες (1,6% του ΑΕΠ και 23,4% των συνολικών δαπανών της ΤΑ, το 2020). Η λειτουργία αυτή περιλαμβάνει διοικητικές και οικονομικές υπηρεσίες, συντήρηση δημοσίων εγκαταστάσεων, καθώς και βασικές ερευνητικές δραστηριότητες, οι οποίες είναι δαπάνες που σχετίζονται με την οργάνωση και λειτουργία της ΤΑ, την είσπραξη φόρων και τη διαχείριση του δημόσιου χρέους. Αυτή η λειτουργική κατηγορία τείνει να είναι μεγαλύτερη σε χώρες χαμηλού μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, απ’ ότι σε χώρες υψηλού και ανώτερου μεσαίου εισοδήματος.

Δυστυχώς, η ΤΑ στη χώρα μας έχει και σε αυτόν τον τομέα, χαρακτηριστικά που δεν συνάδουν με το επίπεδο ανάπτυξης της. Στον σχετικό δείκτη, που ούτως ή άλλως είναι μεγαλύτερος από τον διεθνή μέσο όρο, θα πρέπει να προστεθεί ένα μεγάλο ποσοστό από το κόστος των οικονομικών υπηρεσιών. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η ΤΑ στη χώρα μας ταιριάζει περισσότερο σε χώρες μικρομεσαίου εισοδήματος.

Κοινωνική προστασία

Η κοινωνική προστασία είναι, στη διεθνή ΤΑ, κατά μέσο όρο, η τρίτη μεγαλύτερη κατηγορία δαπανών, ως ποσοστό του ΑΕΠ,. Περιλαμβάνει δαπάνες οι οποίες σχετίζονται με κοινωνικές υπηρεσίες και παροχές, καθώς και επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές για οικογένειες, παιδιά και νέους, ηλικιωμένους, ανέργους, άτομα με αναπηρία, απόρους, μετανάστες κ.λπ. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας αντιπροσωπεύουν το 1,5% του ΑΕΠ και το 10,7% των δαπανών της ΤΑ, σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η κοινωνική προστασία και αλληλεγγύη απετέλεσε σημαντική προτεραιότητα, για την Ελληνική ΤΑ, κατά την περίοδο της κρίσης, αλλά και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Παρ’ όλα αυτά, η απόσταση που μας χωρίζει από το διεθνές και Ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι μεγάλη.

Οικονομία και Μεταφορές

Οι δαπάνες της διεθνούς ΤΑ για τις μεταφορές, τη βιομηχανία, την ενέργεια, την εξόρυξη, τη γεωργία και τις κατασκευές, αντιπροσωπεύουν το 15,5% των συνολικών της δαπανών, δηλαδή 1,4% του ΑΕΠ.

Οι δαπάνες αυτές, της διεθνούς ΤΑ, αφορούν στην υποστήριξη της επιχειρηματικότητας και της τοπικής ανάπτυξης, τομείς για τους οποίους η Ελληνική ΤΑ θα πρέπει να εξοπλιστεί με τα κατάλληλα θεσμικά και χρηματοδοτικά εργαλεία.

Υγεία

Οι δαπάνες για την υγεία αντιπροσωπεύουν το 10,4% των συνολικών δαπανών της διεθνούς ΤΑ, δηλαδή 1,3% του ΑΕΠ.

Παρ’ όλες τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν από πολλούς Ελληνικούς Δήμους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι δαπάνες της Ελληνικής ΤΑ στον τομέα της υγείας είναι τόσο περιορισμένες που δεν αποτυπώνονται στα οικονομικά στοιχεία του ΟΟΣΑ. Η απόκλιση των δεικτών Ελληνικής και διεθνούς ΤΑ, που εντοπίζεται σε αυτό τον τομέα, όπως και η πρόσφατη εμπειρία από την αντιμετώπιση της πανδημίας, αποτελούν τη δικαιολογητική βάση για το αίτημα αποκέντρωσης και μεταφοράς της πρωτοβάθμιας και προληπτικής ιατρικής, στους Δήμους.

Στέγαση

Η αρμοδιότητα της στέγασης και των δημοτικών παροχών περιλαμβάνει δαπάνες οι οποίες σχετίζονται με τη διαχείριση και παροχή υδατικών πόρων, κυρίως για ύδρευση και άρδευση, το δημόσιο φωτισμό, την αστική θέρμανση, την κοινωνική στέγαση, την κοινοτική ανάπτυξη κ.λπ. Είναι μια σημαντική λειτουργία των ΟΤΑ. Ωστόσο, αντιπροσωπεύει μόνο το 0,6% του ΑΕΠ και το 8,1%, στις συνολικές δαπάνες της διεθνούς ΤΑ.

Στην Ελλάδα η «κοινωνική κατοικία» αποτελεί αρμοδιότητα κεντρικών φορέων. Η σύγκλιση με το Ευρωπαϊκό, τουλάχιστον, κεκτημένο απαιτεί να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε η κοινωνική κατοικία να αποτελέσει ουσιαστική αρμοδιότητα και της Ελληνικής ΤΑ.

Αναψυχή, Πολιτισμός

Οι υπηρεσίες και οι υποδομές αναψυχής και πολιτισμού (αθλητισμός, βιβλιοθήκες, χώροι αναψυχής, μουσεία, πολιτιστική κληρονομιά κ.λπ.) αποτελούν επίσης βασικές αρμοδιότητες της διεθνούς ΤΑ. Ωστόσο, οι δαπάνες σε αυτούς τους τομείς παραμένουν σχετικά χαμηλές, στο 0,4% του ΑΕΠ και στο 4,7% των δαπανών της ΤΑ, σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτή την κατηγορία, συμπεριλαμβάνονται και αρμοδιότητες σχετικές με τη διαφύλαξη και υποστήριξη των θρησκευτικών ελευθεριών.

Οι Ελληνικοί Δήμοι παρουσιάζουν πλούσια γκάμα πολιτιστικών παρεμβάσεων, οι οποίες όμως είναι ασυντόνιστες και χωρίς ξεκάθαρο και αποτελεσματικό θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο. Είναι πολύ σημαντικό, μέσω της αποκέντρωσης, να δοθεί η δυνατότητα στους Δήμους να προβάλλουν και αναπτύξουν τοπικά πολιτιστικά πρότυπα, τα οποία, εν δυνάμει, αποτελούν αναπτυξιακά εφαλτήρια.

Προστασία του περιβάλλοντος

Σε πολλές χώρες, οι ΟΤΑ είναι υπεύθυνοι για ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών και επενδύσεων, που σχετίζονται με την ενεργό προστασία του περιβάλλοντος, που περιλαμβάνει δαπάνες συλλογής και αξιοποίησης απορριμμάτων, αποχέτευσης, πάρκων και χώρων πρασίνου, ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ηχορύπανσης, προστασίας του εδάφους, διατήρησης της βιοποικιλότητας, κ.λπ. Η προστασία του περιβάλλοντος αντιπροσωπεύει μόλις το 0,3% του ΑΕΠ και ανέρχεται στο 4,6% των συνολικών δαπανών της διεθνούς ΤΑ.

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η ενίσχυση των περιβαλλοντικών παρεμβάσεων της ΤΑ αποτελεί το ζητούμενο, τόσο της διεθνούς όσο και της Ελληνικής ΤΑ.

Δημόσια ασφάλεια και άμυνα

Οι δαπάνες δημόσιας ασφάλειας περιλαμβάνουν δημοτικές και περιφερειακές αστυνομικές υπηρεσίες, υπηρεσίες πυροπροστασίας, φυλακές, υπηρεσίες πολιτικής προστασίας και έκτακτης ανάγκης. Αντιπροσωπεύουν το 0,3% του ΑΕΠ. Η εθνική άμυνα παραμένει, κατά κύριο λόγο, στην κεντρική κυβέρνηση.

Είναι γνωστή η ταλαιπωρία που πέρασε η Ελληνική δημοτική αστυνομία. Ο ρόλος της όμως, στην εύρυθμη λειτουργία της πόλης, τα τελευταία χρόνια, αναδείχθηκε με τον πιο εμφαντικό τρόπο.

Το κόστος μισθοδοσίας

Ποσοστό συμμετοχής μισθοδοσίας υπαλλήλων ΤΑ στο σύνολο των δημοσίων υπαλλήλων

Σε πολλές χώρες, η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί έναν πολύ βασικό δημόσιο εργοδότη. Το 2020, το κόστος μισθοδοσίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης παγκοσμίως, κάλυπτε το 32,1% των συνολικών δαπανών μισθοδοσίας της γενικής κυβέρνησης παγκοσμίως. Υπάρχουν μάλιστα χώρες, όπως η Σουηδία, η Φινλανδία και η Δανία στις οποίες το ποσοστό των απασχολουμένων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ξεπερνά το 70% του συνόλου των δημοσίων υπαλλήλων.

Το κόστος μισθοδοσίας στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση καλύπτει μόλις το 11,6% του συνολικού κόστους μισθοδοσίας των δημοσίων υπαλλήλων. Η μεγάλη αυτή απόκλιση οφείλεται στις περιορισμένες αρμοδιότητες που, όπως είδαμε, έχει Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση και στο γενικότερο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ποσοστό μισθοδοσίας της Ελληνικής ΤΑ ως προς το σύνολο του κόστους μισθοδοσίας των δημοσίων υπαλλήλων, αποτελούσε ένα αντεπιχείρημα, στην εμμονή της τρόικα για απολύσεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Είναι πασιφανές ότι το μέγεθος της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης και το κόστος μισθοδοσίας της, είναι πολύ πιο μικρό από τους μέσους ευρωπαϊκούς όρους. Το πρόβλημα στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι το κόστος μισθοδοσίας, αλλά η ποιότητα του προσωπικού της. Ευρωπαϊκές μελέτες εστιάζουν στο χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του προσωπικού της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε σύγκριση με τους Ευρωπαίους ομολόγους του.

Οι επενδύσεις της ΤΑ

Οι επενδύσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Είναι ευέλικτες, παρουσιάζουν μεγαλύτερα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα,  επηρεάζουν θετικά την τοπική απασχόληση και την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων. Για τους λόγους αυτούς, χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στις στρατηγικές αντιμετώπισης οικονομικών κρίσεων και υφέσεων. Τα πλεονεκτήματά τους αυτά οφείλονται, αφενός μεν στο περιορισμένο μέγεθός τους, αφετέρου δε στην καλύτερη γνώση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και συγκριτικών πλεονεκτημάτων, τα οποία παρέχουν τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης παρέμβασης.

Στο παραπάνω γράφημα, παρουσιάζεται η διαφορά που υπάρχει μεταξύ της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων των κρατών που ανήκουν στην ίδια εισοδηματική ομάδα με τη χώρα μας. Πρόκειται για ένα από τα παράδοξα της συγκεντρωτικής πολιτικής στη χώρα. Ενώ το ζητούμενο, από όλους τους πολιτικούς χώρους, είναι η ανάπτυξη, παρόλα αυτά, οι τοπικές δημόσιες επενδύσεις στη χώρα μας είναι 20 ποσοστιαίες μονάδες, περίπου, μικρότερες από τον αντίστοιχο μέσο όρο χωρών που, κατά τεκμήριο, δεν έχουν τόσο έντονο, όσο εμείς, αναπτυξιακό πρόβλημα. Από αυτή την άποψη, δεν είναι καθόλου τυχαίο το διεκδικητικό αίτημα της ΚΕΔΕ, ώστε καταρχήν, το 30%, του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) και του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης (ΕΠΑ) να κατευθύνεται, διακριτά, σε χρηματοδοτήσεις δημοτικών επενδύσεων.

Συμπεράσματα

Το πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται, από την προσπάθεια ένταξης της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο διεθνές της περιβάλλον, είναι ότι η χώρα μας ήταν και παραμένει ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη στην Ευρώπη.

Ο συγκεντρωτισμός οδηγεί σε γραφειοκρατικές και αντιπαραγωγικές διαδικασίες, οι οποίες δημιουργούν σοβαρά εμπόδια στις αναγκαίες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, που χρειάζεται η χώρα. Όπως προκύπτει από την παραπάνω παρουσίαση των δεδομένων της διεθνούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι πιο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου έχουν αποκεντρωμένη μορφή. Άρα, η γενναία αποκέντρωση αποτελεί πολύ σημαντικό θεσμικό αναπτυξιακό εργαλείο για τη χώρα μας.

Το ύψος και η διάρθρωση των εσόδων της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται ενίσχυση και ιδιαίτερα τα ίδια έσοδα της. Κατά τη γνώμη μου, η φορολογική αποκέντρωση, με πρώτο στόχο την κατάργηση του ΕΝΦΙΑ και τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού τοπικού Φόρου Ακίνητης Περιουσίας, θα πρέπει να (ξανά)ενταχθεί στην πολιτική ατζέντα, με αφορμή και την προεκλογική περίοδο.

Το ύψος και η διάρθρωση των δαπανών της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης οδηγεί στον εντοπισμό του ελλιπούς εξοπλισμού της με σύγχρονες αρμοδιότητες. Η κοινωνική αλληλεγγύη, η εκπαίδευση, η πρωτοβάθμια και προληπτική ιατρική και η ενεργός περιβαλλοντική προστασία αποτελούν προτεραιότητες της διεθνούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Τέλος, όπως προκύπτει από τη διεθνή εμπειρία, οι περιορισμένες τοπικές δημόσιες επενδύσεις αφαιρούν από τη χώρα μας ένα σημαντικό αναπτυξιακό εφαλτήριο. Τα οφέλη από τις τοπικές δημόσιες επενδύσεις δεν περιορίζονται στην τοπική ανάπτυξη, αλλά μέσω αυτής, συμβάλλουν αποφασιστικά σε μία νέου τύπου, από τα κάτω (bottom up), αναπτυξιακή διαδικασία.

Για περισσότερα:

• 2022 OECD-UCLG, Synthesis Report World Observatory on Subnational Government Finance and Investment
• 2022 OECD-UCLG SNGWOFI COUNTRY AND TERRITORY PROFILES
• 2019 OECD-UCLG Report World Observatory on Subnational Government Finance and Investment Key findings
• 2019 OECD-UCLG Report World Observatory on Subnational Government Finance and InvestmentCountry Profiles
• 2016 OECD-UCLG Subnational governments around the world Structure and finance A first contribution to the Global Observatory on Local Finances

2019, Ράλλης Γκέκας. Τα oικονομικά της Ελληνικής ΤΑ στο διεθνές τους περιβάλλον. Localit.  https://kede.gr/ta-oikonomika-tis-ellinikis-ta-sto-diethnes-tous-perivallon/

2016, Ράλλης Γκέκας Το Μέγεθος, η Διάρθρωση και οι Αρμοδιότητες της Παγκόσμιας Τ.Α. Localit https://kede.gr/to-megethos-i-diarthrosi-kai-oi-armodiotites-tis-pagkosmias-t-a/

2016, Ράλλης Γκέκας. Η Ελλάδα δεν ανήκει στον αυτοδιοικητικό χάρτη της Ευρώπης, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ και του UCLG. Localit https://kede.gr/i-ellada-den-anikei-ston-aftodioikitiko-charti-tis-evropis-symfona-me-prosfati-erevna-tou-oosa-kai-tou-uclg/

2016, Ράλλης Γκέκας. Η υποβάθμιση της χώρας, η εσωτερική υποτίμηση και η αποκέντρωση. Localit. https://kede.gr/i-ypovathmisi-tis-choras-i-esoteriki-ypotimisi-kai-i-apokentrosi/